بخشی از مقاله
چکيده
ژئوتوريسم شکل ويژه اي از صنعت گردشگري است که در آن ژئوسايت ها در مرکز توجه گردشگران قرار مي گيرند. از بين جاذبـه هاي ژئوتوريستي هر کشوري، معادن از اهميت خاصي براي جاذبه هاي توريستي برخوردار هستند که با عنـوان ژئوتوريسـم معـادن مـورد توجه قرار دارند. چرا که ديدن معادن ، روش هاي اکتشاف و استخراج آن ها، دستگاه ها و ماشين آلات مورد استفاده براي استخراج معادن ، مشاهده انواع سنگ ها به ويژه سنگ هاي قيمتي و جواهري براي مردم جذابيت خاصي دارد. معدن فيروزه نيشابور واقع دراستان خراسان رضوي تنها معدن فيروزه کشور است که بهره برداري مي شود.اين معدن به دليل دارا بودن فيروزه هايي با رنگ آبي آسماني از مشهورترين معادن فيروزه جهان است که يک ژئوسايت بالقوه به حساب ميآيد که در صورت ايجاد امکاناتي مثل برگزاري تورها، مديريت و برنامه ريزي و ارائه تفسير و تجهيز به تمهيدات گردشگري به يک ژئوسايت بالفعل تبديل مي شود.در اين تحقيـق از دو روش کتابخانـه اي و ميـداني براي بدست آوردن منابع و اطلاعات استفاده شده است . در اين راستا به معرفي معدن فيروزه نيشابور پرداخته شد. اميد است که با معرفي جنبه هاي ژئوتوريستي اين معدن در راه توسعه آن گامي برداشته شود.
واژگان کليدي: ژئوتوريسم ،معادن ، ژئوسايت ، معدن فيروزه نيشابور
١- مقدمه
جهانگردي از مهمترين فعاليت هاي انسان معاصر است که همراه با وجود آوردن تغييراتي اساسـي و تحـولاتي بنيـادي در اوضـاع و شرايط اقتصادي ،فرهنگي،سياسي، زيست محيطي زندگي انسان ها را دگرگون ميسازد.امروزه صنعت گردشگري در دنيا، يکي از مهمترين منابع درآمدزا و در عين حال موثر در تبادلات فرهنگي بين کشورهاست و به عنوان گسترده ترين صـنعت خـدماتي جهـان حـائز جايگـاه ويژه اي است از اين رو بسياري از کشورها در رقابتي نزديک و فشرده در پي افزايش بـيش از پـيش منـافع و عوايـد خـود از ايـن فعاليـت بين المللياند. سفر و جهانگردي هر چند پديده اي کهن است ،اما انقلاب صنعتي ،اختراعات و اکتشـافات جديـد ،افـزايش رفـاه عمـومي و اوقات فراغت انسان ها ،باعث تغييرات اساسي در نقش ،ابعاد و اهميت آن شده است . امروزه جهانگردي از مهم ترين فعاليت هاي اقتصادي و در شمار سه صنعت عمده جهان محسوب مي شود(سينايي،١٣٨٢،ص ١٥) . در روند کنوني توسعه سريع و پر شتاب صنعت گردشـگري، روش هاي سنتي و قديمي به کار گرفته شده ،به تدريج کارآيي خود را از دست مي دهند و در اين عرصـه موفقيـت از آن کسـي اسـت کـه روش هاي نو و جاذبه هاي جديدي را ارائه نمايد.زمين گردشگري از جمله علوم جديدي است که طي سال هاي اخير شاهد پيشـرفت هـاي چشمگيري بوده است .اين علم شامل هرگونه فعاليت گردشگري است که در يک محيط زمين شناختي ،معدني و يا به صورت ماجراجويانه در اين محيط ها رخ مي دهد.
نقش صنعت گردشگري و تلفيق آن با علوم زمين ، در ارتقاي اقتصـادي، فرهنگـي و اجتمـاعي، و تـرويج صـلح و شناسـايي و حفـظ داراييهاي طبيعي–فرهنگي و مکان يابي آن بر کسي پوشيده نيست (نکويي صدري،١٣٨٨). هر يک از انسان هـا در ميـراث سـرزمين خـود سهم دارند و به سهم خود به گذشته خود تملک دارند. اين گذشته حتي گذشته تاريخ زمين شناسي مـيهن و گذشـته تـاريخ فلزکـاري و معدن کاري کشور را نيز شامل ميشود. زمين گردشگري با ارج نهادن به ميراثهاي مثل ميراث معدن کاري،زمين شناسي اشکال منحصر بـه فرد سطح زمين ، انسان شناسي (فسيل هاي انسان هاي اوليه ) و ميراث هايي همچون سکونتگاه هاي حفر شده در دل صخره هاي طبيعـي (بـا رويکرد تاريخي- فرهنگي)درصدد حفاظت ،آموزش و افزايش آگاهي در مورد چگونگي طبيعت بيجان و رونق طبيعـت گـردي (بـا رويکـرد ويژه به پديده هاي بيجان طبيعت ) است .در حالت کلي «ميراث در دامنه وسيع معنايياش عموما با واژه ارث به عنوان چيزي کـه از يـک نسل به نسل ديگر منتقل ميشود، مرتبط است و به عنوان حمل کننده تاريخي ارزشها از گذشته محسوب ميشود و در مفهومي گسـترده اشکال فرهنگي،تاريخي، و طبيعي را شامل ميشود»(١٩٩٦٢٤٩.Nurayanti).
صنعت زمين گردشگري در راستاي افزايش آگاهي در خصوص ميراث زمين شناختي و معدني و ميراث فرهنگي مرتبط و حفظ آنها، نقش کليدي ايفا ميکند. لذا با توجه به اهميت موضوع مقاله حاضر به بررسي و معرفي پتانسيل هاي معدن فيروزه نيشابور مـي پـردازد .
در اين مقاله از روش هاي معمول تحقيقات علوم انساني استفاده شده است و از مطالعات کتابخانه اي و اسنادي وبه روش مشاهده عينـي و مصاحبه با مسئولان و نهادهاي ذيربط استفاده شده است .بخش اعظم کار تحقيق را در روش مطالعه کتابخانه اي پيگيري شده و همچنين با توجه به اقامت چندين ساله در شهرستان نيشابور براي مطالعه معدن فيروزه از روش مشاهده عيني ومطالعه ميداني استفاده شده است .
٢- مباني نظري
٢-١ گردشگري( Tourism)
تغييرمکان موقتي افراد به مقاصدي خارج ازمحل معمول کار يا اقامتشان ، فعاليت هايي که در طول اقامت افراد در آن مقاصد انجام ميگيرد وتسهيلاتي که به منظور برآوردن نيازهاي آنان فراهم ميشود.
سازمان جهاني جهانگردي(WTO)که بسياري از دولت ها در آن عضويت دارند راهي را براي ارائـه تعريفـي عمـومي از جهـانگردي نشان داده است در سال ١٩٩١ از سوي اين سازمان تعريفي تازه تر ارائه شد که هدف آن در مرحله اول کمک به کسـاني بـود کـه وظيفـه جمع آوري آمار در زمينه گردشگري را به عهده داشتند. اين تعريف از اين قرار است :
فعاليتهاي افرادي که براي مدت زماني کمتر از يک سال متوالي به مکاني خارج از محيط معمول زندگي خود مسـافرت نمـوده و هدف اصلي آنها چيزي غير از انجام فعاليتي است که به خاطر آن از سوي محل مورد بازديد مزد دريافت نمايند.
٢-٢ اکوتوريسم
اکوتوريسم اختصار واژه Tourism -Ecological است که در ادبيات فارسي به جهانگردي زيسـت محيطـي يـا طبيعـت گـردي مشهور شده است . هر چند که در زبان فارسي بين جهانگردي زيست محيطي و جهانگردي طبيعت گرد تفاوتي قايل نشده انـد امـا اصـولا دانشمندان اين عرصه تفاوت هايي بين اين دو واژه قايل هستند و اکوتوريسم را زيرمجموعه طبيعت گردي ميدانند، اما به دليل وارد نشدن به مباحث فلسفي بحث اين دو واژه را با کمي اغماض يکسان تلقي مينماييم .
به طور کلي طبيعت گردي عبارت است از «انواع گردشگري که در بستر طبيعت صورت ميپذيرد که هدف آن داد و ستادهايي بـين جهانگرد و محيط زيست است که در آن به محيط زيست آسيب وارد نشود.» (صارمي نائين ، محمد حسين ، ١٣٨٢: ١٠)
اکوتوريسم يک مسافرت و ديدار زيست محيطي مسئولانه به مناطق طبيعي نسبتا دست نخورده بوده ، و هدف آن لـذت بـردن و استفاده از طبيعت (و هر پديده فرهنگي همراه آن - چه در گذشته و چه در حال ) است که باعث تقويت منابع شده وداراي تـاثيرات منفـي اندکي است و باعث فعال شدن جمعيت هاي محلي ميشود که از نظر اجتمـاعي- اقتصـادي بـراي آنـان مفيـد اسـت . اکوتوريسـم يکـي از زيربخش هاي جهانگردي پايدار است (نشست مجمع اکوتوريسم ، سازمان جهاني جهانگردي؛ ٢٠٠٢: ٤٠)
٢-٣ژئومورفولوژي
ژئومورفولوژي يکي از شاخه هاي جغرافياي طبيعي و از پايه هاي اساسي علوم جغرافيا است که بـا ايجـاد پـل و گـذرگاهي،با سـاير رشته هاي علوم طبيعي و زمين پيوند خورده است . ژئو مورفولوژي ترکيبي از سه واژه (ژئو:زمين ، مورف :شکل ، لوژي :شناسايي) اسـت . بـه نظر مي رسد علم اشکال زمين که معادل فارسي آن است از عنوان پيکر زمين شناسي که قبلا به کار مي رفتـه و ريخـت شناسـي کـه در حال حاضر براي ترجمه به فارسي اين کلمه انتخاب شده است مناسب تر باشد. ظاهرا آن چه از کلمـه ترکيبـي ژئـو مورفولـوژي اسـتنباط ميشود ،توصيف شکل بندي ناهمواري هاي پوسته زمين است .
در محدوده اين دانش ويژگي هاي توپوگرافي نيز با دقت کافي مورد مطالعه و تشـخيص قـرار مـيگيرنـد. و تمـامي عـواملي کـه در ساختن و پرداختن اين اشکال و در به وجود آوردن اين توپوگرافي دخالت دارند و يا عواملي که به طور مستقيم و يا غير مستقيم در تغيير دادن اشکال ياد شده موثر ميافتد در محدوده اين دانش مورد تجزيه وتحليل قرار ميگيرند(رجايي،١٣٧٣،ص ٤٧).
٢-٤ ژئوتوريسم
٢-٤-١مفهوم ژئوتوريسم
واژه ژئوتوريسم ،از سه کلمه Geo به معني زمين ، Tourبه معني گشت ، Ism به معني مکتب و عمل ترکيب گرديده و به معنـي گردشگري زمين شناسي است . و يکي از گرايش هاي تخصصي اکوتوريسم مي باشد و به معني پديده هاي زمين شناختي به گردشـگران بـا حفظ هويت مکاني آن ميپردازد. ژئوتوريسم از علوم متعددي مثل ژئو مورفولوژي ،ژئوفيزيک ،و کليماتولوژي بهره برده و کارشناسـان علـوم زمين و علاقه مندان به طبيعت را براي بازديد از جاذبه هاي زمين دعوت ميکند.
يکي از انواع مختلف گردشگري، گردشگري طبيعت گراست .تاکيد اين گونه از گردشگري بر جاذبه هاي طبيعـي و محيطـي و پنـاه بردن به آغوش طبيعت زيبا و تحسين و درک و لذت بردن از جاذبه هاي طبيعي است (پاپلي و سقايي ١٣٨٥:٤٧).در اين بين طبيعت ، نيـز به طبيعت جاندار و طبيعت بي جان تقسيم مي شود(نکوئي صدري ، ١٣٨٥). تاکيد صنعت زمين گردشـگري بـر جاذبـه هـا و زيباييهـاي طبيعت بيجان و تحسين ،درک،لذت ،فراگيري راههاي حفاظت از جاذبه هاي آن به قصد تفرج است .بخـش اعظـم زمـين گردشـگري در محيط طبيعي روي مي دهد،از اين رو ،ممکن است به عنوان يک بخش از اکوتوريسم در نظر گرفته شود،اما اين صنعت ،شـکل ويـژه اي از گردشگري است که در آن ژئوسايت ها در مرکز توجه گردشگران قرار مـي گيرنـد(داولينگ و نيوسـام ،٦،٢٠٠٦).در تعريـف ديگـر زمـين گردشگري عبارت است از:((ارائه امکانات خدماتي و تفسيري به منظور قادر ساختن گردشگران به کسب دانـش و درک زمـين شناسـي و ژئو مورفولوژي به انظمام مشارکت آنها در توسعه علوم زمين گذشته از سطح درک زيباشناسي محض يک سايت )) (٢٠٠٦٢٢١،Hose) بنابراين به طور خلاصه مي توان گفت : تلفيق ميان رشته اي صنعت گردشگري با حفظ و تفسير جاذبه هاي طبيعت بي جان - همراه با مسايل فرهنگي مرتبط با آنها - در قالب ژئوسايت به عموم مردم را زمين گردشگري گويند (نکوئي صدري، ١٣٨٨ صفحه ٢٣).
٢-٤-٢ ژئوسايت
مکاني که داراي يک پديده کمياب و ارزشمند زمين شناختي است را ژئوسايت مي نامند. اين نقاط بايد ارزش هاي زيباييشناسي و علمي داشته و امکان بازديد از آن براي همگان فراهم باشد. ژئوسايتها نقاط منفردي هستند که مي تواننـد مقصـد بازديـد ژئوتوريسـتها باشند. هر پديده اي که مناسب براي راه اندازي تورهاي زمين گردشگري باشد مثل يک غار،دهانه يک آتشفشان ،يک معدن متروکه يـا در حال استخراج ،يک چشم انداز زيبا از طبيعت بي جان ،يا يک رخنمون زمين شناسـي در کنـار جـاده ، مـي توانـد بـا تجهيـز بـه تمهيـدات گردشگري ،يک ژئوسايت به شمار آيد. به مکان هاي مربوط به علوم زمين و معدن کاري و صخره هاي مسکوني دستکند بشر ،و جاذبه هايي از اين دست ،يک ژئوسايت مي گويند و گردشگر علاقه مند به بازديد از اين مکان ها را يک ژئو توريست نامند.
ژئوتوريست ها معمولا گردشگراني قانع هستند که به دنبال هتل هاي لوکس وشرايط بسيار عالي خدماتي نيستند. آنها مي توانند به راحتي در چادر و در شرايط ابتدا زندگي کنند، مسيرهاي طولاني وسخت را پيمايش کنند وبيشترين ارتباط ونزديکي را با طبيعت داشـته باشند. اين يکي از مزيت هاي ژئوتوريسم به شمار مي رود. (امري کاظمي،١٣٨٥)
٢-٤-٣عوامل پيدايش پديده هاي ژئوتوريسم
براي تشکيل تنوع زمين شناختي (Geodiversity)تنوع و دگرگوني توسط فرآيندهاي بيروني و دروني لازم اسـت . طبيعـت دائـم توسط فرسايش آبي و بادي در حال تنوع و دگرگوني است . اين دگرگوني توسط خود عوامل فرسايش شکل ميگيرد نه انسـان ، مهمتـرين عوامل پيدايش رخنمون ها، اشکال و جلوه هاي زمين که موجب جلب گردشگران علاقه مندان به پديـده هـاي طبيعـي مـيگـردد، عبارتنـد از(حريريان ،١٣٦٩): فرسايش ها - آتشفشان ها - چين خوردگيها و گسله ها - گنبدها و بلورهاي نمکي - تپه هاي مرجاني
فرسايش مهمترين عامل ايجاد و شکل گيري پديده هاي زمين شناسي، محسوب ميشود. فرسايش آبي و بادي، تغيير درجه حـرارت و تبلور کانيها از عمده ترين محرکهاي عمل فرسايش در سطح زمين است . بارش برف و باران ، رگبارهاي فصلي، امـواج دريـا، پيشـروي و پسروي آب درياها، تغيير مسير رودخانه ها، جريان سيلاب ها، نفوذ آب در لايه هاي زمين و انحلال سنگ ها و رسوبات آهکي سيلتي، مـارني و ماسه سنگي و شکل گيري غارها و حفره ها و درياچه ها و سفره هاي آب زيرزميني، نفوذ آب در سنگ ها، انجماد و تخريب آن هـا از جملـه عواملي است که چهره طبيعت را دائم تغيير داده و رخنمون ها و جلوه هاي رنگارنگ کـانيهـا لايـه هـاي مختلـف زمـين را بيشـتر نمايـان ميسازد (احمدي، ١٣٨١)
٢-٤-٤ اهميت ژئوتوريسم
تعامل ميان محيط و فعاليتهاي گردشگري متقابل است .گردشگري را بيش از آنکه يک علم مستقل بدانيم بايد يـک دانـش ميـان رشـته اي ياچندرشـته اي بـدانيم چـرا کـه اساســادربرگيرنده تمـامي ابعــاد و جوانـب جامعــه اسـت .فعاليتهاي گردشـگري شـامل ابعـاد طبيعي،اجتماعي، فرهنگي واقتصادي است .(تولايي،١٣٨٦)توسعه گردشگري به ويژه درکشورهاي کمتر توسعه يافته عامل موثري در مقابله با فقر است و موجب افزايش درآمد قشرهاي مختلف ، کاهش بيکاري ورونق اقتصادي و در نتيجه بهبود کيفيت زندگي مردم و افزايش رفاه اجتماعي ميشود(کاظمي،١٣٨٥:٧). لويس ترنر: گردشگري را اميدبخش ترين و پيچيده ترين صنعتي ميداندکه جهان سـوم بـا آن روبـه روست و معتقد است بيشترين قابليت را براي جانشيني ديگر صنايع درآمدزا دارد.(لي١:١٣٧٨) صنعت زمين گردشگري به عنوان يک زير مجموعه مهم از صنعت گردشگري طبيعت گرا،داراي پتانسيلي براي بازيافت و ترميم تمامي بخش هاي جامعه است . اين امر اشتغال طيـف گسترده اي از دانش آموختگان و متخصصان رشته هاي مختلف اعم از مهندسان معدن ،متخصصان علوم زمين و... را در قالب راهنمايان زمين گردشگري (Geoguides ) و متخصصان امور پژوهشي در تلفيق با گردشگري دربر ميگيرد.
رونق صنعت زمين گردشگري مي تواند بر هتلداري،رستورانها،آژانسهاي مسافرتي،صنايع دستي،سوغات محلـي و در حالـت کلـي بـر اقتصاد شهرنشينان و روستاييان در ايران تاثير مثبت بر جاي گذارد(نکويي صدري ،١٣٨٤ ).
زمين گردشگري نوعي از گردشگري است که باعث خرابي محيط زيست نمي شود.از لحاظ اکولوژي همگـرا و از مـوارد منفـي رشـد گردشگري،احتراز مي کند(علي الخصوص در کشورهاي جهان سوم ) و تماسهاي منفي يا اجتماعي و فرهنگي کمي دارد(همان ).
٢-٤-٥ مولفه هاي يک ژئوسايت
تبديل چشم اندازهاي زمين شناختي و مکان هاي داراي پتانسيل به يک ژئوسايت و اجراي تورهاي زمين گردشگري در طـول مسـير چند ژئوسايت و جذاب ساختن آن کاري تخصصي است و به استفاده از نظر کارشناسان علـوم مربوطـه و متخصصـان زمـين گردشـگري و گردشگري و ايجاد برخي زير ساخت هاي تفسير ژئوتوريسمي نياز دارد(نکوئي صدري،١٣٨٨:٢٧).
ساير تمهيدات از جمله ايجاد اقامتگاه براي گردشگران نيز امري ضروري به حساب ميآيد و به طور کلي رونق اين صنعت بـه ايجـاد اقامتگاه هاي گردشگري نيز وابستگي مستقيم دارد. خوشبختانه در اين نوع گردشگري به خاطر ماهيت حضـور گردشـگر در طبيعـت ،بـه احداث هتل هاي گران قيمت و لوکس در خارج از شهرها و نواحي روستايي نيازي نيست و حتي احداث آنها باعث بـرهم خـوردن زيبـايي بکر چشم اندازهاي طبيعي خواهد شد. به طور کلي اقامتگاه و خدمات اقامتي در مجموع به سه بخش کلي قابل طبقه بندي است . اين نـوع
طبقه بندي در آژانس هاي مسافرتي بين المللي نيز معمول است :
١- اقامتگاه با ارائه خدمات مثل هتل ها و مهمان پذيرها همراه با تخت و صبحانه
٢- اقامتگاه بدون ارائه سرويس مثل در اختيار گذاردن منزل ، آپارتمان ،ويلا ،کلبه و آلونک چوبي و خودروهاي کاروان ثابت
٣- اردوگاهها و مکان هاي مخصوص چادر زدن و محل مخصوص پارک خودروهاي ون همراه با ميز صـحرايي بـراي سـفره و محـل مخصوص روشن کردن آتش کباب ، توالت صحرايي و مکان هاي بهداشتي براي ريختن زباله .
آنچه ضروري به نظر ميرسد ايجاد امکانات اقامتي مورد ٢ و٣ فوق الذکر نسبت به موقعيت هر مکان در حومـه نـواحي روسـتايي يـا مکان هاي از پيش تعيين شده از لحاظ کاربري زمين و لحاظ نمودن تدابير زيست محيطي و علائق مردمي است و به طور کلي مولفه هـاي صنعت گردشگري در شاخه تخصصي زمين گردشگري،شامل :بازديد از ژئوسايتها به منظور تفـريح تاثيرپذيرانـه ، افتـادن در يـک احسـاس حيرت و شگفتي، و درک ارزش و فراگيري و آموزش از طبيعت است (داولينگ و نيوسام ،٢٠٠٦:٤ ). مولفه هاي صنعت گردشگري مورد لزوم براي بازديد از يک ژئوسايت و رونق صنعت زمين گردشگري در نمودار ذيل خلاصه شده است .
نمودار ١- مولفه هاي مورد نياز براي يک ژئوسايت ،ماخذ : نکوئي صدري(١٣٨٨:٣٦)
٢-٤-٦ ژئوپارک
يونسکو در طي فراخوان گسترده اي در سال ٢٠٠٠ مـيلادي از سـازمان هـاي زمـين شناسـي کشـورها خواسـت کـه ضـمن معرفـي پديده هاي شاخص و منحصر بفرد زمين شناسي خود، نام پديده هايي که با معيارهاي ارائه شده توسـط يونسـکو هماهنـگ هسـتند را در فهرستي تحت عنوان : "شبکه ژئوپارکهاي جهان " ثبت نمايند. بر اساس اين فراخوان ، ژئوپارک به محدوده جغرافيايي با مرزهاي مشخص گفته ميشود که واجد يک يا چند پديده زمين شناسي خاص يا منحصربفرد بوده و جاذبه هاي فرهنگي و طبيعي قابل توجهي نيز در ايـن محدوده وجود داشته باشند. اين مجموعه بايد بر توسعه اقتصادي ناحيه تاثيرگذار بوده ، داراي برنامه ها و تمهيـدات حفـاظتي ويـژه بـوده و طرح هاي مديريتي مدون داشته باشد.
واژه نوين ژئوپارک را يونسکو پديد آورد.اين واژه از دو زيرواژه geological (وابسته بـه زمـين شناسـي)وpark(وپـارک در مفهـوم کلي)است .اين واژه به روشني تمرکز وتاکيد بر ماهيت وارزش زمين شناختي يک گستره دارد.
ژئوپارک ها اهداف گسترده اي را دنبال مي کنند:توسعه اقتصادي جامعه محلـي از راه گسـترش ژئوتوريسـم تبيـين ارزش واصـالت زمين وطبيعت انديشه همگان ، جلب مشارکت همگاني در حفاظت ونگهداري ميراث زمين شناختي وبـالابردن دانـش و آگـاهي مـردم در مورد علوم زمين از جمله موارد راهبردي در انديشه برپاکنندگان شبکه ژئوپارک ها است .
شبکه ژئوپارک هاي جهاني يا GGn(Global geopark network) اکنون ٦٣ عضو از ١٩ کشور جهان دارد که ژئوپارک قشـم تنها ژئوپارک ايران وخاورميانه در اين شبکه است .
در فهرست ژئوپارکهاي تحت حمايت يونسکو، بحث صرفا در مورد ژئوپارکها و پديده هاي زمين شناسي اسـت ؛ اگرچـه معيارهـا و مراحل ثبت شباهت هاي زيادي با سايت هاي ميراث جهاني دارد. فهرست ژئوپارکها يک فهرست جديد بـا اعضـاي محـدود بـوده و هنـوز اهميت جهاني همانند " فهرست ميراث جهاني" پيدا نکرده است .کشور چين در امر ثبت و بهره برداري از ژئوپـارکهـا در جهـان پيشـگام است . از ديگر کشورهاي فعال در اين زمينه ميتوان امريکا، آلمان ، ايتاليا، اتريش ، يونان ، استراليا و فرانسه را نام برد. ايران اگرچه در زمينه شناسايي و معرفي پتانسيل هاي زمين شناسي خود از بسياري از کشورهاي مطرح جهان پيش بوده است ، اما در زمينه ثبت ژئوپارک (تنهـا يک مورد) و بهره برداري از آن اقدام قابل توجهي انجام نداده است . (امري کاظمي،١٣٨٥) کشورهاي داراي ژئوپارک جهاني وشمار ژئوپارک هاي آن ها :
ايران (١) – ايتاليا(١)- کرواسي(١) – جمهوري چـک (١)-چـين (٢٢) –ژاپـن (٣)- فرانسـه (٢)- يونـان (٢) –مـالزي (١)- جمهـوري ايرلند(١) – انگلستان (٧)- آلمان (٦)- اتريش (٢)- اسپانيا(٤)-استراليا(١)- روماني (١)-پرتغال (٢)- نروژ(١)
٢-٤-٧ تاريخچه ژئوتوريسم
ژئوتوريسم در جهان بصورت اوليه توسط آدام سدويک در انگلستان آغاز شد و تاريخ اين اقدامات اوليه بـه قـرن ١٧ و ١٨ انگلسـتان بازمي گرددو بصورت آکادميک در جهان امروزي به سال ١٩٩٥ ميلادي يعني تاريخ ارائه نخستين تعريف ژئوتوريسم در جهان توسـط تـام هوز از انگلستان بازميگردد وي ژئوتوريسم را بازديد زمين شناختي و ژئومورفولوژيک نه بصورت صرفا زيبايي شناختي بلکـه فراتـر از ايـن نگاه بطور مفصل تعريف کرد(نکوئي صدري ،١٣٩٠)؛ موضوع گردشگري زمين شناختي و حفظ ميراث زمين رسما از زماني مطرح شـد کـه يونسکو با معرفي يک عنوان جديد در علوم زمين تحت عنوان ژئو پارک از سازمان ها و مراکز زمين شناسي کشـورهاي مختلـف دعـوت بـه همکاري در اين زمينه نموده است (امري کاظمي ،١٣٨١)نخستين مقاله رسمي در مورد گردشگري زمين شناختي در ايـران توسـط محمـد حسن نبوي در هجدهمين گردهمايي سالانه علوم زمين سازمان زمين شناسي واکتشافات معدني کشور (١٣٧٨) ارائه وبه چاپ رسـيد.وي در مورد اين مقاله ضمن اشاره به اهميت اين موضوع در زمين شناسي وبا توجه به توانمنديهاي بالاي ايران در اين زمينـه ،پيشـنهاد توجـه بيشتر به اين موضوع در کشور را ارائه داد(پايگاه ملي داده هاي علوم زمين کشور).
ثبت ژئوپارک قشم در فهرست ژئوپارک هاي جهاني يونسکودر سال ١٣٨٥ نقطه عطفي در فعاليت هاي ژئوتوريسم کشور بود.
ايران با طبيعت گسترده و بينظير، اقليم متنوع و ويژگيهاي زمين شناسي گوناگون و تنوع زمين شناختي مـيتوانـد از پديـده هـاي زمين شناختي (ژئوتوپ ها) در سراسر کشور مانند غارها، تنگه ها، دره ها، مناطق فسيلي، دره هاي نشستي، شکاف هاي بزرگ زمين شناسـي، سازندهاي زمين شناختي، گل فشان ها، زمين هاي کارستيک ، انواع کانيها، هرم هاي ماسه اي، سواحل صخره اي – سنگي، معـادن باسـتاني، کلوت ها و غيره بعنوان ميراث هاي زمين شناختي در قالب ژئوسايت هاي بالقوه متعدد پس از تـدارک زيرسـاختهاي گردشـگري بـه عنـوان ابزاري کار ساز در راستاي توسعه ژئوتوريسم و تاسيس ژئوپارکها مورد استفاده قرار دهـد. "نکـوئي صـدري (١٣٩٠) معتقـد اسـت :ژئـو- توريسم در ايران با تاسيس ژئوپارک قشم در سال ١٣٨٦ رسميت يافته است اما به دليل عدم وجود ابـزار تفسـير زمـين شـناختي در ايـن ژئوپارک در واقع بطور عملي هنوز صنعت ژئوتوريسم در ايران راه اندازي و آغاز نشده است " (حاج عليلو و نکوئي صدري ،١٣٩٠)
٢-٤-٨ تفسير در ژئوتوريسم و ژئوسايت ها
براي آموزش علمي عموم مردم به عنوان زمين گردشگر به دانشـمند بـودن گردشـگران و يـا تبـديل شـدن گردشـگران عـادي بـه دانشمندان حرفه اي علوم زمين نيازي نيست . در زمين گردشگري آنچه اهميت فراوان دارد و به اين نوع گردشگري در طبيعت بار علمـي (و حتي ديني) مي بخشد ودر نهايت به صيانت بيشتر از طبيعت توسط عموم مردم منجر مي شود ،ارائه تفسير به مردم است .
تفسير يعني ((هنر توضيح مفهوم و اهميت مکانهاي مورد بازديد مردم )) (١٩٩٤٤٢٩،Badman) .کانون توجه تفسـير در زمـين گردشگري ،در واقع خود مکان اصلي بازديد است و مقصود نهايي ،افزايش درک و بالا بردن حس لـذت از محـيط طبيعـي است .تفسـير در واقع روش هنرمندانه اي است که با استفاده از ابزار مختلف مثل تابلوها و بروشورها و حتي سينماهاي ويژه و سه بعدي و يا بـا اسـتفاده از توضيح اشخاص متبحر و آموزش ديده مثل راهنمايان زمين گردشگري براي تبيين پديده هاي طبيعت بـي جـان و شـکلها و فرآينـدهاي تشکيل دهنده زمين و ميراث طبيعي به عموم مردم به کار مي رود (نکوئي صدري،١٣٨٨:١٣٦).
ابزارهايي که مي توان در تفسير ژئوتوريسم و ژئوسايت ها به کار برد:
عکس : عکس ابزار قدرتمندي براي نشان دادن يک ژئوسايت و ويژگي هاي آن است يک عکس خوب و دقيق ميتواند حجم زيـادي از اطلاعات را ارائه داده و از توصيفات طولاني براي شرح و تفسير يک پديده زمين شناختي جلوگيري نمايد.
کتابچه هاي راهنما: ميتوان اطلاعات پايه وبرخي ويژگي هاي مهم يک ژئوسايت را به همراه تصاوير وطرح هـاي تـوجيهي در قالـب يک کتابچه يا بروشور کوچک و سبک در اختيار بازديدکنندگان قرارداد. اينگونه کتابچه ها به دليل راحتي حمل و سرعت در دسترسي بـه اطلاعات اوليه بسيار مورد علاقه گردشگران است .نقشه مسير ونقاط : نقشه ها با نشـان دادن محـل قـرار گـرفتن ژئوسـايت هـا و همچنـين مسيرهاي ژئوتوريسم يکي از ابزارهاي مهم و مفيد براي گردشگران هستند که ميتوانند بسته بـه بزرگـي منطقـه مقيـاس هـاي گونـاگوني داشته ودر آنها از نمادها و نشان هاي گرافيکي براي گوياتر شدن و آسان تر شدن کاربرد استفاده شود.
فيلم : تهيه فيلم هاي کوتاه وبلند مستند از ژئوسايت ها همراه با يک متن ساده ومختصر ابزار خوبي براي معرفي آن ژئوسايت است .
لـوح فشـرده اطلاعـاتي : لـوح هـاي فشـرده کـه بـه صـورت چنـد رسـانه اي (Multimedia) طراحـي شـده وداراي قابليـت دو طرفه (interactive) باشند ،يکي از مفيد ترين ابزارها براي کسب اطلاعات در مورد يک ژئوسايت وهمچنين علاقه مند ساختن گردشگران به بازديد از آن است .
پايگاه اينترنتي وگشت مجازي :پابگاه اينترنتي بهترين و سريعترين وسيله براي دسترسي به اطلاعات از دورترين نقاط ممکـن اسـت
ايجاد ارتباط با بازديدکنندگان پايگاه اينترنتي و دريافت نظرات وپرسش هاي آنها و پاسـخ گـويي سـريع از ويژگـيهـاي ايـن ابـزار اسـت .
همچنين ميتوان تورهاي مجازي از يک ژئوسايت را در پايگاه اينترنتي قرار داد تا افراد بتوانند از اين طريق ديدگاهي کلي نسـبت بـه آن پيدا نمايند. تورهاي مجازي در واقع نوع گشت با استفاده از تصاوير ويژه است که به بازديدکنندگان احسـاس حضـور در محـيط واقعـي و سرک کشيدن به هر گوشه از آن محيط را مي دهد.
سينماي فرانما(IMAX) : سامانه جديدي که مـدتي اسـت در خـدمت هنـر سـينما قـرار گرفتـه و ويژگـي هـاي آن نشـان دادن تصاويربسيار بزرگ و عريض و شبه سه بعدي است و بيننده خود را کاملا در محيط موضوع حس ميکنـد. بـا توجـه بـه عظمـت و شـکوه پديده هاي زمين شناختي، اين سامانه ميتواند در اين زمينه بسيار کارآمد بوده و مخاطبين بسيار زيادي را به خود جلب نمايد و در نتيجـه توجه و علاقه عمومي را به ژئوپارکها و ژئوتوريسم گسترش دهد.
ابزار هاي پروازي: بزرگي وگستردگي بسياري از پديده هاي زمين شناختي بازديد از آنها را از نزديک واز روي زمين مشکل کرده وبه اين شکل بازديد کننده نمي تواند تصور ودرک درستي از ابعاد وساختار اينگونه پديده ها بدست بياورد(پديده هاي بزرگ وابسته بـه زمـين ساخت از اين گونه اند).کاربرد بالگرد، هواپيماهاي کوچک وهواسره ها (گلايدر) کايت موتوردار وبالن هـا مـي توانـد در ايـن زمينـه بسـيار کارساز باشد .در واقع اين گونه بازديدهاي هوايي حسي دگرگونه به بازديدکننده داده وعلاقه مندي او را به اين موضوع بيشتر مي کند.آمار يکصدهزار بازديدکننده هوايي در سال (استيو مارتين ٢٠٠٦) در مورد بازديدکنندگان هوايي از دره گراند کانيون آمريکا در نوع خود بسـيار جالب بوده واهميت اين گونه گشت ها در ژئوتوريسم را نشان مي دهد (امري کاظمي ،١٣٨٥)
٣-ژئوتوريسم معادن
معادن هر کشوري جزو منابع و ثروت هاي آن به حساب مي آيد،بدون علم به چيستي و نقش اثر ميراث معدن کاري و فلزکـاري در تاريخ کشورها،جهت گيري صحيح به آينده هر کشوري ميسر نمي شود. گردشگري «زمين شناختي» ميتواند بر روي جنبه هاي تـاريخي و فرهنگي، مثل توجه بر اشکال گوناگون فعاليتهاي معدن کاري متمرکز شود(داولينگ و نيوسام ، ٢٠٠٦:٧).امروزه ،بکـر بـودن کشـورهايي مثل ايران از لحاظ ميراث طبيعي و غناي ميراث فرهنگي و وجود پيشينه بسيار طولاني و تنوع معدن کاري فلزي و غير فلزي و اسـتخراج سنگ تزييني و کانيهاي قيمتي در مقايسه با ديگر ميراثهاي کشور،بها دادن به پديده هاي زمين گردشگري کشور را در جهت اشتغال زايي و توسعه اقتصادي در کنار بهره برداري از معادن ،اجتناب ناپذير ميسازد.در اين راستا مي توان معادن موجود را به چند دسته تقسيم کرد: دسته اول :معادن باستاني و کهن ايران ، معادني که در گذشته هاي بسيار دور در هر کشوري استخراج شده اند و امروزه تنها علائـم و آثاري از کارهاي گذشتگان مثل آثار کوره هاي ذوب فلزات و حفره و تونلهاي ايجاد شده در دل کوهها ،باقي مانده است . امروزه اين دسـته از معادن به دلايل تاريخي و فرهنگي که نشان از قدمت هر ملت از لحاظ تاريخ صنعت معدن کاري و گذشته صنعتي و پيشـرفته و هويـت آنها دارد،با عنوان ميراث معدن کاري تبديل به سايتهاي زمين گردشگري ميشوند و به عنوان چشم انداز فرهنگـي معـادن مـورد حفاظـت قرار ميگيرند. از جمله موارد مهمي که در ايران مي تواند به سايت موزه هاي معدن کاري و ميراث معدن کاري تبديل شـود مـي تـوان از سايت معدن کاري باستاني اريسمان کاشان و وشنوه قم در ايران مرکزي نام برد(روستايي،١٣٨٦).
از نظر مديريت و برنامه ريزي ،اساس طراحي مسيرهاي زمين گردشگري لحاظ کردن اين نوع مکانهاست ودر مواقع لـزوم بـا ايجـاد سايت موزه معدن کاري و فلزکاري با افزودن بر جذابيت هاي گردشگري،از آنها حفاظت نيز به عمل مـي آيـد.امر حفاظـت و دشـواريهاي آن ،در قالب اجراي ژئوتورها و با در نظر گرفتن منافع اقتصادي حاصل از مکان قابل تحقق است .
دسته دوم :معدني که امروزه در حال استخراج است ،از جمله معدن مس سرچشمه در کرمان و... در ايران . امروزه اين نوع معادن نيـز از نظر آموزشي، و به لحاظ ارزش اقتصادي و علمي خود مورد توجه قرار ميگيرند، به طوري که تورهاي بازديد از معادن در حال استخراج براي عموم مردم داير ميشود و در کنار آمـوزش عايـداتي بـراي صـاحبان معـدن و موسسسـات سـفرگذاري فـراهم مـيکنـد، از ديـدگاه برنامه ريزي، اين تورها با عنوان بازديد از ژئوسايتهاي معادن در حال استخراج قابل برگزاري است .(نکويي صدري،١٣٨٨:٤٨)
در مورد معادن فعال عمده معادني که مورد توجه ژئوتوريستي قرار دارند معادن سنگ هاي قيمتي و معادن زغـال سـنگ و معـادن طلا مي باشند. در معادن سنگ هاي قيمتي بازديدکنندگان هر سنگي را پيدا کنند و در معادن طلا، طلايي که توسط فرد استحصـال مـي شود، به خودشان تعلق مي گيرد چرا که هزينه اين سنگ ها و طلاها قبلا از آن ها گرفته مي شود. در معادن سنگ هـاي قيمتـي افـراد بـا انواعي از سنگ هاي قيمتي آشنا ميشوند و روش هاي جداسازي آن ها را از سنگ هاي ميزبانشان فرا ميگيرند.
در زمينه توريسم معادن فعال کشور ايالات متحده آمريکا بيشترين فعاليت را داشته است و يا شايد بتوان گفت اطلاعات بيشتري در اين زمينه از اين کشور در دسترس است . (پايگاه ملي داده هاي علوم زمين کشور).
دسته سوم :معادن متروکه ،محدوده هاي معدني ديگري است که در گذشته اي نه چندان دور مورد اسـتخراج قـرار مـي گرفتـه ،ولي امروزه ارزش اقتصادي خود را از دست داده و ذخيره اقتصادي آنهـا بـه اتمـام رسـيده اسـت . از ديـدگاه مـديريت و برنامـه ريـزي زمـين گردشگري،اين دسته از معادن نيز به طور معمول سه نوع کاربري دارد کـه نسـبت بـه پتانسـيلهاي موجـود و فنـي، يـا تبـديل بـه مـوزه معدني- آموزشي براي عموم مردم مي شود و يا به علت وجود نمونه هاي با ارزش باقيمانده با اخذ ورودي ومحدوديت برداشت نمونـه بـه صورت تفريحي در اختيار خانواده ها قرار مي گيرد و يا با سرمايه گذاري بيشتر و بازسازي زمينهاي معدن کـاري شـده بـه تفرجگاههـاي وسيع در کنار ارزش زمين گردشگري آنها تبديل مي شود.
به طور کلي اجراي زمين گردشگري در محدوده معادن يا به اصطلاح ژئوسايتهاي معدني در نمودار ٢ خلاصه مي شود:
نمودار٢- تقسيم بندي زمين گردشگري سايتهاي معدني ،ماخذ : نکوئي صدري(١٣٨٨:٥١)
٣-١جايگاه ژئوتوريسم معادن در ژئوپارک ها
به غير ازراهکار برگزاري ژئوتور ها براي معادن فعال و شدادي بوسيله آژانس ها در معيت راهنماي ژئوتور که آمـوزش ديـده و داراي تخصص مهندسي معدن مي باشد و از اين راه عايداتي را براي معدن نيز به طور جنبي به همراه خواهد داشت ، توسعه ژئوپارک ها بهترين راه ارائه ي دارايي هاي طبيعت بي جان – در کنار طبيعت جاندار و استفاده از مواهب آن در صنعت گردشگري است زيرا تا زمـاني کـه در يک مقصد گردشگري ،جاذبه هاي مناسب اعم از طبيعي،تـاريخي،علمي و فرهنگـي وجـود نداشـته باشـد کسـي متقاضـي سـفر بـه آنجـا نمي شود(کاظمي،١٣٨٥:٩٨). بنابراين عرضه معادن براي عموم مردم نيز از اين قاعده مستثنا نيست .
٣-٢بازسازي سايت معادن براي کاربردهاي زمين گردشگري
با بهره گيري از روشهاي بازسازي معادن در قبل و حين و بعد از معدن کاري در جهت اهـداف گردشـگري و زمـين گردشـگري بـه توسعه پايدار و اشتغال پايدار نواحي دوردست کشورها و رونق صنعت گردشگري در کنار صنعت معدن کـاري کمـک مـي شـود . در ايـن رويکرد ،ممکن است سايت معدن از جهت موارد استفاده براي بازسازي زمين به بـيش از يـک بخـش تقسـيم شـود. اسـتفاده چندگانـه از زمينهاي استخراج شده براي رونق زمين گردشگري ،يا شکارگاه گردشگري(اکوتوريسم ) ،همچنين دامداري،مزرعه و... خلاصه مي شود که در طول سال منوط به کيفيت خاک ،باطله و محيط معدن دارد. بازسازي زمـين هـاي اسـتخراجي و طراحـي آن در قبـل از شـروع معدن کاري و درحين و بعد از آن نياز به پارامترهايي دارد که بخشي از آنها در جدول شماره ١ ذکر شده است .
گاهي اوقات دوري معادن از شهر و مراکز جمعيت ، هزينه هاي بازسازي ، مشکلات عناصر آلوده کننده و احتمال کم جهت برگشـت سرمايه از جمله عوامل محدود کننده براي مورد استفاده مجدد زمين هاي استخراج شده جهت تفرجگاه و ايجاد جاذبـه هـاي توريسـتي و ژئوتوريستي تلقي مي شوند (اصانلو،١٣٨٠،ص ٨٧).
جدول شماره ١: عوامل موثر در بازسازي زمين هاي استخراجي براي مقاصد توريستي و ژئوتوريستي
ماخذ:اصانلو
نزديکي سايت معدن به مراکز شهرنشيني پتانسيل جاذبه هاي توريستي را افزايش مـيدهـد، بـالخص در مـورد بازسـازي زمينهـاي استخراج شده ي معادن فلزي ، استفاده مجدد از پيت (گودال بزرگ معادن استخراجي روباز) بـه عنـوان درياچـه از توجيـه اقتصـادي بـالا برخوردار خواهد بود، در صورت برنامه ريزي صحيحي و ايجاد جاذبه هاي توريستي براي سالهاي متمادي معدن همچنان مي توانـد منبـع درآمد و ايجاد اشتغال باشد(نکويي صدري ،١٣٨٦).
ژئوتوريسم معادن و بازسازي زمين هاي استخراجي به منظور توسعه توريست و کاربردهاي ژئوتوريستي آن ها مـواردي اسـت کـه از نظر کارشناسان و مديران ملي و محلي به دور مانده است و نيازمند به رويکرد و توجه ويژه به آن ها در کارآفريني و توسعه پايدار و توجـه به مواهب الهي و استفاده از پتانسيل هاي خاص هر منطقه در کنار ميراث تاريخي و فرهنگي است .
٣-٣ژئوتوريسم معادن درايران و ساير کشورها
در بين کشورهايي که در خصوص ژئوتوريسم معادن بيشترين فعاليت ها را داشته اند مي توان به کشورهاي ايالات متحـده آمريکـا، ژاپن و آفريقاي جنوبي اشاره نمود. مرکز اطلاعات گردشگري دانشگاه ميشيگان ، به راحتي ٥٠% مردم آمريکا را در دسته گردشگران زميني برآورد کرده است . يعني حدود ٥٥ ميليون نفر در سال و انتظار مي رود اين تعداد به زودي به ١٠٠ ميليون نفر برسد. و ايـن تنهـا شـامل گردشگران داخلي است . پاکيزگي محل هاي مورد بازديد، حفظ حالت طبيعي مناطق مثلا کوهستان ها، درياچه ها، عدم ازدحام فـراوان در هر محل و متناسب بودن حجم بازديد با وسعت محل ، تبليغات و شناساندن وسيع محل هاي مورد نظر به صورت پارکهاي حفاظت شده و از طريق سايت هاي اينترنتي از جمله دلايل موفقيت اين صنعت در آمريکا است
در اغلب کشورها معادني که به لحاظ ژئوتوريستي مورد توجه قرار دارند عمدتا معادن طلا، معادن سـنگ هـاي قيمتـي همچـون گارنت ، انواع کوارتز، بريل ، و معادن زغال سنگ و نمک مي باشد. علت توجه سازمان هاي زيربط به اين معادن ، جذابيت مواد اسـتخراجي و روش استخراج اين معادن براي مردم ميباشد. همچنين معادن زغال سنگ بـه دليـل اينکـه بـه روش زيرزمينـي(از طريـق ايجـاد تونـل )
استخراج ميشوند، به طوري که مي توان از طريق اين معادن ، زير زمين را از نزديک مشاهده نمود، بـراي بازديـد کننـدگان جالـب توجـه هستند .به منظور بازديد ژئوتوريستي از معادن ، هر کشوري قوانين خاصي وضع نموده است که خلاصه اي از آن ها در زير آمده است :
١- معدن بايد تجهيزات ايمني از قبيل کلاه ايمني، کفـش ايمنـي، لبـاس هـاي مخصـوص بـراي معـادن زيرزمينـي، گوشـي هـاي مخصوص ، عينک ، دستکش و وسايل اورژانسي را براي بازديدکنندگان فراهم کند.
٢-بر طبق آئين نامه معادن ، تورها بايد راهنماهايي داشته باشند. اين راهنما بايد متخصص رشته معـدن و زمـين شناسـي بـوده و بـا اصول ايمني در معدن آشنا باشد. به علاوه راهنماي تورها بايد به زبان انگليسي مسلط باشد تا بتواند بازديدکنندگان خارجي را در اين امـر ياري کند.
٣- به هيچ تور خود راهنمايي اجازه بازديد از معدن داده نمي شود.
٤- بايد هشدارهاي ايمني به حد کافي به بازديدکنندگان داده شود.
٥- اگر در معدن در طول بازديد اتفاقي براي افراد بازديدکننده بيفتد معدن تعطيل ميشود (پايگاه مليداده هاي علوم زمين کشور).
کشور عزيز ما ايران مثل بسياري از عرصه هاي ديگر در زمينه پتانسيل هاي معدني بسيار بالا و بعضا بي نظير است لذا با توجـه بـه اين توانمنديها وپيشينه تاريخ فعاليت هاي معدن کاري در ايران لازم است که از معادن کشور به ويژه در زمينه فعاليت هاي توريسـتي بـه نحو احسن بهره بگيريم .
گام اصلي در جهت معرفي و بارور نمودن اين پتانسيل ها است که بايد با برنامه ريزي دقيق و صحيح کارشناسي ايـن امـر را محقـق ساخت .
در ايران عمده معادني که در حال حاضر مورد استفاده زمين گردشگري واقع ميشود معادن روبـاز و روشـهاي اسـتخراجي اسـت ، مثل :مس ،طلا،آهن و سنگهاي ساختماني و احيانا اکتشاف سرب و روي که برخي از آنها در کنار معادن شدادي و متروکه واقع شده اسـت (نکويي صدري،١٣٨٦). اين معادن در قالب ژئوسايت هاي بالقوه مي توانند پس از تدارک زيرساختهاي گردشگري به عنوان ابزاري کار سـاز در راستاي توسعه ژئوتوريسم و تاسيس ژئوپارکها مورد استفاده قرار گيرند.
٤-معدن فيروزه نيشابور
٤-١موقعيت جغرافيايي معدن :
معدن فيروزه در ٥٥ کيلومتري شمال غرب شهرستان نيشابور با طول جغرافيايي ٥٨ درجه و ٢٣ دقيقه شرقي و عـرض جغرافيـايي ٣٦ درجه و ٣٠ دقيقه شمالي واقع است که ٤٠ کيلومتر آن در مسير جاده آسفالته نيشابور- قوچان و ١٥ کيلومتر آن راه فرعي مي باشـد.
روستاهاي معدن عليا و معدن سفلي که تأمين کننده نيروي انساني آن مي باشند به فاصله ٣ کيلومتري از معدن قرار دارنـد. آب و هـواي معدن معتدل بوده و در تمام طول سال بهره برداري از معدن صورت مي گيرد. ارتفاع آن ،١٥٥٠ تا ٢٩٥٠ مي باشد .
براي دسترسي به معدن ٤١ کيلومتر راه آسفالت درجه دو و بقيه ،راه خاکي مي باشد . که به تازگي بـراي آسـفالت آن اقـداماتي در حال انجام است .محدوده معدن ،چند ضلعي ،به مساحت تقريبي ٤٠ کيلومتر و به مختصات زير مشخص مي گردد: الف :طول ٥٠ ،١٩، ٥٨ عرض ٥٠، ٣١، ٣٦ ب : طول ٥٥،٢٣، ٥٨ عرض ٥٠ ،٣١ ، ٣٦ ج : طول ٢٠ ،٢٧، ٥٨ عرض ٢٥، ٢٨، ٣٦ د: طول ٥٥،٢٢، ٥٨ عرض ٢٥ ،٢٨، ٣٦
نقشه ١-موقعيت جغرافيايي معدن فيروزه نيشابور و محل آن در کمربند آتشفشاني ائوسن در شمالغربي استان خراسان رضوي
