بخشی از مقاله
چکیده
ژئوتوریسم نوعی توریسم از نوع اکتشافی، تحقیقی آموزشی و تجربی می باشد. صنعت ژئوتوریسم می تواند دارای مزایای اقتصادی، اکولوژیکی، زمین شناسی، فرهنگی و اجتماعی باشد. ایران با تنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمین شناسی گوناگون وطبیعت بی جان بینظیر دارای پدیدههای زمین شناختی در سراسر کشور می باشد. استان لرستان یکی از استانهای پتانسیل دار در حوزه ژئوتوریسم در کشور است که از ظرفیتهای بالقوه فرآوانی جهت توسعه فعالیتهای ژئوتوریسم برخوردار است و به عنوان پایتخت ژئوتوریسم کشور انتخاب شده است.
آبشارها، دریاچهها، تالاب ها و غارهای استان لرستان از جمله مهمترین آثار و پدیده های ژئوتوریسم برای بازدید گردشگران هستند. در استان لرستان حدود 20 آبشار مختلف وجود دارد که عمدتا در شهرستان های الیگودرز، پلدختر، خرم آباد، نورآباد و دورود قرار دارند. دریاچهها و تالاب های استان لرستان عمدتا در شهرستان های بروجرد، پلدختر، خرم آباد، دورود و الیگودرز و غار های استان عمدتا در شهرستان های خرم آباد، پلدختر، ازنا و کوهدشت قرار دارند.
بر اساس مطالعات انجام شده آبشار تله زنگ به دلیل بالا بودن ارزش علمی و زیبایی ظاهری دارای بیشترین میزان قابلیت و توانمندی از لحاظ ژئوتوریسمی را به خود اختصاص داده است. همچنین دامنه های شمالی ارتفاعات اشترانکوه واقع در شهرستان ازنا، از نظر معیارهای طبیعی مورد بررسی جهت ایجاد پیست اسکی مناسب ترین وضعیت را دارد.
کلید واژه ها: لرستان، ژئوتوریسم، تالاب، ژئومورفولوژی، ژئوپارک.
مقدمه
تعریف ژئوتوریسم - زمین گردشگری - ژئوتوریسم نوعی گردشگری طبیعی آگاهانه و مسئولانه در طبیعت بر پایه دانش زمین شناسی با هدف تماشا و شناخت پدیده ها و فرآیندهای زمین شناختی و آموختن نحوه شکل گیری و سیر تکامل آنها است. بنابراین ژئوتوریسم نوعی توریسم از نوع اکتشافی، تحقیقی آموزشی و تجربی می باشد ژئوتوریسم از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده که بخش ژئو جاذبههای زمین شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدنکاری را شامل میشود و بخش توریسم آن بهعنوان موضوعی چند رشتهای، همه زیرساختهای صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و... را شامل می شود.
ژئوتوریسم برخلاف اکوتوریسم که جاذبه های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده است، به طور کلی با جاذبه های طبیعت بی جان سروکار دارد. هر دو رشته گردشگری - ژئوتوریسم و اکوتوریسم - زیر مجموعه ای از توریسم وابسته به طبیعت به شمار رفته و زیر شاخه یکدیگر نیستند.ژئوتوریسم از علوم ژئومورفولوژی، ژئوتکنیک و ...بهره برده و کارشناسان علوم زمین و همه علاقه مندان به طبیعت را برای بازدید از جاذبه های زمین دعوت می کند بنابراین مخاطبان ژئوتوریسم نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی و ژئومورفولوژی، بلکه گردشگران عادی و علاقهمندان طبیعت هستند.
در جریان فعالیتهای ژئوتوریسمی، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیدههای زیبا و ویژه زمین شناسی و ژئومورفولوژی، با مبانی پیدایش آنها آشنا می شوند بنابراین اهداف ژئوتوریسم فراتر از درک صرفاً زیبایی های محض یک مکان است. بازدید از موزه های علوم زمین به تنهایی نمی تواند یک فعالیت ژئوتوریسمی باشد و بیشتر یک فعالیت تکمیلی در کنار ژئوتوریسم به حساب می رود. البته بازدید از سایت های فسیلی در شمار فعالیت های ژئوتوریسمی به حساب می آید.
ژئوپارک
ژئوپارک مخفف پارک زمین شناسی است و به سرزمین هایی که پدیده های زمین شناسی بی همتا و تاریخچه تکامل زمین شناسی مشخصی دارند، گفته می شود. سازمان علمی و فرهنگی یونسکو ژئوپارک را یک محدوده جغرافیایی تعریف می کند که شامل چند پدیده خاص و زیبای زمین شناسی است. در این محدوده ممکن است علاوه بر جاذبه های زمین شناسی، تعدادی جاذبه های طبیعی، فرهنگی، هنری و تاریخی هم وجود داشته باشد که بر روی توسعه اقتصادی منطقه اثرگذار خواهد بود. در ایران ژئوپارک قشم تاسیس شده است.
مهمترین منابع و پدیده های ژئوتوریسم
غارها، تنگهها،درهها،مناطق فسیلی، درههای نشستی، شکافهای بزرگ زمین شناسی، سازندها و رسوبات دوره های مختلف زمین شناسی ، گلفشانها، زمینهای کارستیک، انواع کانیها، هرمهای ماسهای، سواحل صخرهای سنگی، معادن باستانی، کلوتها، شکستگی ها،آبشارها، چشمه ها، رودخانه ها، ناودیس ها و طاقدیس ها، آتشفشانها، مواد آذرین بیرونی،کف های کریستالی،استلاگتیت ها و استلاگمیت های درون غارها و حفره ها، ایوانها و ستون های غاری و دریایی، گنبدهای نمکی، هستند.
در ادامه تپه ها و کولنی های مرجانی، بریدگی های سواحل - فیوردها - ، لایه ها و دیوارهای سنگی،رشته های میکروسکوپی نمکی، توده های مواد معدنی، فلاتها، تپه های مارنی، تخته سنگها و قطعه سنگ های بزرگ تعادلی، ریبل مارک های شن های روان و موجی سواحل، کانال های آبی جزر و مد، تپه ماسه های بادی، تنگه ها و تونل های آبی و بادی، شیارها و امتداد لایه ها و بقایای پادگانهای رسوبی، فسیل های برجای مانده، پوشش گیاهی زمین های بدلندی و اشکال مختلف و احجام متعدد از جمله مهمترین آثار و پدیده های ژئوتوریسم برای بازدید گردشگران است.
اهداف ژئوتوریسم
صنعت ژئوتوریسم می تواند دارای مزایای اقتصادی، اکولوژیکی، زمین شناسی، فرهنگی و اجتماعی باشد که در زیر اشاره می شود:توسعه و اشتغالزایی: این امر می تواند اشتغال طیف گسترده ای از دانش آموختگان و متخصصین رشته های مختلف اعم از مهندسین معدن، زمین شناسان، ژئومورفولوژیست ها، مهندسین محی زیست، معماران، گیاه شناسان و جانورشناسان و... را در قالب راهنمایان و همکاران تشکیل پایگاه داده ها زیر نظر یک ارگان دولتی در بر داشته باشد، و در کنار آن بر هتل داری، رستورانها، آژانسهای مسافرتی، صنایع دستی و فرش و سوغات محلی و در حالت کلی بر اقتصاد روستائیان نیز تاثیر گذارد.
شناسایی نقاط طبیعی و دیدنی سراسر کشور و ترغیب مردم برای بازدید از آن دیدنی ها.افزایش منابع تولید ارز از طریق جذب جهانگردان و سود آور کردن واحدهای دولتی.وزارت علوم تحقیقات و فناوری موسسه آموزش عالی کرمان. حفظ وحمایت از محی زیست و چشم اندازهای آن. در واقع بهبود آگاهی های اجتماعی، آموزش رفتارهای صحیح زیست محیطی به افراد جامعه و جلب حمایت بیشتر آنها از ذخایر ملی و طبیعی به منظور جلوگیری از تخریب جاذبه های بوم شناختی و زمین شناختی صورت می گیرد.
آشنایی با پدیده های زمین شناختی و ارزش آنها موجب احساس نزدیکی بیشتر با زمین و طبیعت و افزایش حس مسئولیت فردی واجتماعی افراد نسبت به حفاظت از این پدیده ها خواهد شد .
معرفی کوهها به عنوان مناطق مستعد تأسیس پیست اسکی.آموزش مفهوم های پایه علوم زمین به مردم به ویژه کودکان ونوجوانان.استفاده از معادن غیرفعال بعنوان موزه معدنی، آموزش، تحقیقی، توریستی. معادن بعد از طی منحنی دوران اوج و افول اقتصادی خود در زمانی که استخراج آن مقرون به صرفه نباشد، می تواند به صورت موزه معدنی، آموزش، تحقیقی، توریستی در آید وحتی بعد از اتمام دوره استخراج، جاده های دسترسی به نواحی بکر می تواند تغییر کاربری یافته و این سرمایه های ملی و محلی برای جاذبه های اکوتوریستی و ژئوتوریستی بهره برداری شود.
تاریخچه ژئوتوریسم در ایران
ایران با تنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمینشناسی گوناگون وطبیعت بی جان بینظیر دارای پدیدههای زمین شناختی در سراسر کشور می باشد.آغاز طرح ژئوتوریسم کشور از سال 1380 در سازمان زمین شناسی کشور بوده است. تهیه برنامه بررسی پدیده های زمین شناسی به منظور معرفی این پدیده ها و فراهم نمودن زمینه های ثبت در فهرست ژئوپارک های یونسکو از جمله کارهای آقای علیرضا امری کاظمی - مجری طرح ژئوتوریسم سازمان زمین شناسی کشور - بوده که تاکنون اکثر نقاط با اهمیت کشور در این زمینه شناسایی و معرفی شده است.
نخستین اطلس ژئوتوریسم ایران - اطلس ژئوتوریسم قشم - در سال 1383 تهیه شده است.توریستی که پا به ایران می گذارد معمولاً از قشر محقق و اکتشافی است و یکی از راه های توسعه صنعت توریسم همانا توجه به مسیر تخصصی آن که ژئوتوریسم است، می باشد.
ژئوتوریسم استان لرستان
استان لرستان یکی از استانهای پتانسیل دار در حوزه ژئوتوریسم در کشور است که از ظرفیتهای بالقوه فرآوانی جهت توسعه فعالیت های ژئوتوریسم برخوردار است و در سال 1392 به عنوان پایتخت ژئوتوریسم کشور انتخاب شده است.
گامهایی برای ثبت جهانی ژئوپارک در استان لرستان برداشته شده و سازمان زمین شناسی استان لرستان درحال انجام مطالعات میدانی ژئوتوریسم به منظور توسعه ژئوتوریسم در استان لرستان است. کارشناسان استان لرستان درحال مستندسازی و تکمیل گزارشهای استاندارد در حوزه ژئوتوریسم هستند که یکی از پایه های الزامی ژئوپارک است و در پی آن مراحل تدوین طرح جامع ژئوپارک ملی و جهانی انجام می شود. بررسی هایی در خصوص ثبت ملی و جهانی 3 ژئوپارک در استان لرستان در شهرستان های پلدختر - سایت سیمره - ، کوهدشت - دره شیرز - و دورود - دریاچه گهر - انجام گرفته است.
با همکاری جهاد دانشگاهی استان لرستان و مرکز زمینشناسی منطقه - زاگرس لرستان - تورهای زمین گردشگری در ژئوسایتهای نوژیان و شیرز برگزار شده و جمعی از دانشجویان دانشگاهی استان، اساتید مرکز جهاد دانشگاهی و کارشناسان سازمان زمینشناسی لرستان در این بازدیدها شرکت داشته اند.
در راستای کمک به صنعت ژئوتوریسم در استان لرستان، سازمانهای موجود در استان اعم از زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، میراث فرهنگی و گردشگری و نظام مهندسی معدن و انجمن های وابسته به جغرافیدانان با کمک راهنمایان آشنا و متخصص در علوم زمین و اکولوژی می بایست مکانهایی را پیش بینی و شناسایی نمایند و بعد از تشکیل پایگاه داده ها با مرکزیت سازمانهای نظام مهندسی معدن استان به تبلیغ گسترده ای از طریق دولت در جهت ایجاد اشتغال و توسعه در صنعت توریسم اقدام نمایند.در بخش زیر آبشارها، دریاچهها، تالاب ها و غارهای استان لرستان معرفی شده اند:آبشارهای استان لرستاندر استان لرستان حدود 20 آبشار مختلف وجود دارد: آبشارهای شهرستان الیگودرز. آبشار آب سفید و... وجود دارد.
