بخشی از مقاله
چکیده
منطقه ی دره پهن بخشی از کمربند افیولیتی نائین - بافت می باشد که در استان کرمان در بخش جنوب شرق شهرستان بافت قرار دارد.یکی از واحدهای سنگی این منطقه دایک های دلریتی می باشند.این دایک ها بصورت پراکنده، منفرد و با ضخامت 0/5-15 متر دیده می شوند. سطح تماس این دایک ها با سایر سنگهای مجموعه ی افیولیتی مثل سرپانتینیت ها ، بازالت ها، گابروها و همچنین سنگهای رسوبی عموماً از نوع تکتونیکی است.
بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی دایک های دلریتی منطقه دره پهن متعلق به سری ماگمایی ساب آلکالن بوده و در محدوده تولئیتی قرار می گیرند. بر اساس مطالعات پتروژنز دایک های دلریتی منطقه در محدوده بازالت های حوضه پشت قوس و محدوده های مابین قوس آتشفشانی و N-MORB قرار می گیرند. با توجه به غنی شدگی سنگ ها از عناصر LILE ، این سنگ ها ویژگی های مشابهی با سنگ های بازالتی مربوط به محیط های سوپراسابداکشن و جزایر قوسی را دارند.
مقدمه
منطقه ی مورد مطالعه بخشی از سکانس افیولیتی بافت به مساحت تقریبی 45 کیلومتر مربع واقع در 221 کیلومتری جنوب غرب استان کرمان و فاصله 55 کیلومتری جنوب شرق شهرستان بافت و بین مختصات جغرافیایی 56' و 56° طول شرقی 52' و 52° تا 02' تا 29° عرض شمالی قرار گرفته است. موقعیت افیولیت ملانژ بافت در نقشه افیولیت ها و افیولیت ملانژهای ایران مشخص شده است - شکل . - 1 دلریت ها از جمله تشکیل دهنده های مهم در مجموعه ی افیولیتی منطقه می باشند که عموما" به صورت دایک هایی در منطقه گسترش دارند. دایک های دلریتی با روند شمال غرب- جنوب شرق و تعدادی هم روند شرقی – غربی با ضخامت0/5 -20 متر در داخل سرپانتین های منطقه مشاهده می شوند.
دایک های دیابازی اکثرا" دگرسان شده می باشند . برای بررسی وضعیت ژئوشیمیایی دایک های دلریتی منطقه دره پهن واقع در جنوب شرقی بافت، با در نظر گرفتن خصوصیات صحرایی دایک ها و مطالعه میکروسکوپی مقاطع، این سنگ ها مورد آنالیز شیمیایی قرار گرفتند. بدین منظور از میان 50 نمونه بررسی شده در بخش مطالعات میکروسکوپی ، تعداد 6 نمونه از دایک های دلریتی که کمترین میزان هوازدگی و دگرسانی را تحمل کرده بودند، انتخاب گردید و برای تجزیه شیمیایی، عناصر اصلی به روش ICP- AES و عناصر فرعی و کمیاب توسط روش ICP - MS به ازمایشگاه ALS Chemex ارسال شدند.
بحث
به منظور بررسی ماهیت دایک های دلریتی افیولیت ملانژ بافت این سنگ ها مورد آنالیز سنگ کل قرار گرفتند. جهت نامگذاری ژئوشیمیایی سنگ ها از نمودارهای پایه ریزی شده بر اساس عناصر غیر متحرک استفاده شد و از نمودارهای پایه ریزی شده بر اساس اکسیدهای اصلی و نسبت های کاتیونی صرف نظر گردید. میزان LOI نمونه های دایکی منطقه از 3 درصد بالاتر بوده و جزء سنگ های با دگرسانی شدید مطرح می باشند.
بررسی های ژئوشیمیایی دایک های دلریتی دره پهن نشان دهنده ترکیب بازالت تا آندزیت بازالت می باشند - نمودار وینچستر و فلوید، - - 1979شکل-2الف - . با توجه به اینکه دایک های دلریتی منطقه دره پهن تحت دگرسانی و تغییرات کانی شناسی و شیمیایی قرار گرفته اند، از طرف دیگر درصدSiO2 در نمونه ها به صورت پیوسته نمی باشد، لذا با استفاده از عناصری که قابلیت جابه جایی کمتری دارند مانند - - Ga,TiO2,Y,Nb,Zr می توان آن ها را نامگذاری نمود. بر اساس نمودار Nb/Y در مقابل Zr/TiO2 - پیرس، - 1996 نمونه های مورد مطالعه در گستره بازالت و آندزیت بازالت قرار گرفته اند - شکل -2ب - . جهت تعیین سری ماگمایی از نمودار P2O5 در مقابل Zr - وینچستر و فلوید، - 1977 استفاده گردید.
در این نمودار دایک ها در محدوده بازالت های تولئیتی قرار می گیرند - شکل -2 ج - . از نمودار سه تایی ای اف ام - - AFM - ایروین و باراگار، - 1971 نیز برای تشخیص روندهای تفریق تولئیتی و کالکوآلکالن در سری های ماگمایی ساب آلکالن استفاده شد، طبق این نمودار نمونه ها در محدوده سنگ های تولئیتی قرار می گیرند - شکل -3 الف - . در مطالعات پتروژنتیکی سنگ های آذرین از تجزیه شیمیایی عناصر به ویژه میزان عناصر کمیاب و نادر خاکی - - REE برای پی بردن به محیط تشکیل ماگما استفاده می شود.
سنگ های مرتبط به محیط های مختلف تکتونیکی، با توجه به عوامل مختلفی چون نرخ ذوب بخشی، ترکیب شیمیایی سنگ مادر و مسیر صعود ماگما،ویژگی های متفاوت و خاص آن محیط را از خود نشان می دهند، و به خاطر این ویژگی ها می توان نوع محیط تشکیل دایک های دلریتی را تشخیص داد. نمودار Ti/100-Zr-Y*3 که توسط پیرس و کن - - 1973 ارائه شده است، یکی از نمودارهایی است که با استفاده از عناصر فرعی، محیط های تکتونیکی مختلف را از یکدیگر جدا می کند.برای تشخیص محیط تکتونیکی دایک های دلریتی که اکنون تغییر شکل یافته اند - دگرگون شدهاحتمالاً - مناسب ترین عناصر Y,Zr,Ti هستند،زیرا این عناصر در هنگام دگرگونی درجه پایین و متاسوماتیسم دارای تحرک زیاد نیستند.
بر طبق این نمودار، نمونه های سنگی مورد مطالعه در محدوده بازالت های زون گسترش اقیانوسی MORB ، بازالت های کالکوآلکالن و تولئیتی های جزایر اقیانوسی - محدوده - B و یکی در گستره ی بازالت های کالکوآلکالن - محدوده - C واقع می شوند - شکل-3 ب - .مشد - - 1986 پیشنهاد نمود که عناصر کمیاب و غیر متحرک نظیر Nb می توانند برای متمایز کردن انواع مختلف بازالت های کف اقیانوسی به کار رفته و دو نوع مورب را مشخص کنند که عبارتند از: مورب نوع N و مورب نوع E ،بر اساس این نمودار بازالت های آلکالن و تولئیتی درون صفحه ای،بازالت های پشته میان اقیانوسی نرمال و غنی شده و بازالت های قوس آتشفشانی از هم تفکیک می شوند.
بر اساس این نمودار نمونه ها اکثراً در محدوده D مشتمل بر بازالت های عادی پشته میان اقیانوسی - - N-MORB و بازالت های قوس آتشفشانی - Volcanic Arc - Basaltsواقع می شوند.سنگجدا افتاده از نمودار هم احتمالاً در ارتباط با دگرسانی می باشد - شکل -3 ج - . مولن - - 1983 بازالت ها را به چهار نوع OIA بازالت های آلکالن جزایر قوسی، OIT بازالت های تولئیتی جزایر اقیانوسی، MORB بازالت های زون گسترش اقیانوسی، IAT بازالت های تولئیتی جزایر قوسی و CAB بازالت های کالکوالکالن تقسیم بندی می کند. و بر طبق این نمودار نمونه های دایکی افیولیت ملانژ بافت در دو محدوده IAT وCAB قرار میگیرند - شکل -4 الف - . در نمودار Zr/Y-Zr - پیرس و نری، - 1979،تمایز مؤثری بین بازالت های جزایر قوسی، مورب و بازالت های درون صفحه ای نشان می دهد.
