بخشی از مقاله
-1 مقدمه
افیولیت های کرتاسه فوقانی زاگرس بخشی از کمربند افیولیتی شرق مدیترانه بوده که به دو گروه افیولیتهای زاگرس بیرونی و زاگرس درونی تقسیم می شوند .[1] افیولیت کرمانشاه به عنوان بخشی از این کمربند افیولیتی که منطقه مورد مطالعه نیز بخشی از آن است با 230 کیلومتر طول و 30-60 کیلومتر پهنا در غرب ایران واقع شده است.
سنگ های این کمپلکس افیولیتی از پایین به بالا شامل پریدوتیت، گابروهای لایه ای، گابروهای ایزوتروپ، کمی پلاژیوگرانیت، مجموعه دایک های صفحه ای، گدازه های بازالتی ، آندزیت و سنگ های رسوبی می باشند. مجموعه افیولیتی مورد مطالعه با روندی شمال غربی- جنوب شرقی در بخش شمالی زون زاگرس مرتفع - زاگرس رانده - قرار دارد. زون زاگرس مرتفع در بین زون های زاگرس چین خورده و سنندج - سیرجان قرار دارد .[2]
سنگ های این زون شامل آهک بیستون، رادیولاریت و مجموعه افیولیتی است که همگی بر روی زاگرس چین خورده رانده شده اند .[3] دایک های دیابازی به عنوان بخش مرتبط با کمپلکس افیولیتی دارای مرز گسله با آهک های کرتاسه می باشد و در بعضی مناطق توسط کنگلومرای بختیاری پوشانده می شوند. در اینجا ژئوشیمی و جایگاه تکتونیکی این دایک های دیابازی به عنوان بخش مرتبط با کمپلکس افیولیتی نورآباد- هرسین مورد بررسی قرار می گیرد.
-2 زمین شناسی عمومی
ناحیه مورد مطالعه در"" 33œ 57 "46 تا 34 20 عرض شمالی و 47 œ 59" 47"" تا 48 30 طول شرقی در شمال غربی استان لرستان قرار دارد. زمین شناسی ناحیه مورد مطالعه شامل سه بخش کرتاسه بالایی و کنگلومرای بختیاری بوده که شدیدأ چین خورده هستند. -2 زاگرس مرتفع یا زون برخوردی شامل آهک های رانده شده و مجموعه افیولیتی می باشد.
-3 زون سندج سیرجان شامل آهک های ژوراسیک- کرتاسه می باشد که بر اثر دگرگونی به مرمر تبدیل شده اند. دایک های دیابازی به عنوان بخش مرتبط با کمپلکس افیولیتی منطقه دارای حجم گسترده ولی پراکنده میباشند به طوری که در جنوب الشتر - شمال روستای ژیران - ، جنوب نورآباد - جنوب روستای دم باغ - ، دره گاماسیاب، غرب و شمال غرب نورآباد - شمال روستای مله کبود - و شرق هرسین - شمال روستای تمرگ - رخنمون دارند.
دایکهای جنوب الشتر توسط سازند آغاجاری و کنگلومرای پلیوسن - سازند کنگلومرای بختیاری - و دایکهای نورآباد توسط کنگلومرای پلیوسن - سازند کنگلومرای بختیاری - پوشیده شده اند. در اطراف این دایک ها، گدازه های بازالتی دیده میشود که شدیداً تحت دگرسانی و هوازدگی قرار گرفته اند و به همراه دایکها در محل شکستگی ها به شدت تحت تأثیر فرسایش قرار گرفته اند.
این دایک ها در ناحیه دره گاماسیاب به صورت ملانژ با گابرو و لرزولیت دیده میشوند و در مناطقی که زیر گداز ههای بالشی قرار دارند به دلیل حرکت محلولهای هیدروترمال در آنها، تحت تأثیر دگرسانی هیدروترمال قرار گرفته و کانی های زئولیت و پیریت حفرات و شکستگیهای این سنگها را پر کرده است.
-3 روش بررسی
پس از بازدید از ناحیه مورد مطالعه، تعداد30 نمونه سنگی از دایک های دیابازی برداشت شد و از آنها مقاطع نازک و نازک صیقلی تهیه شد. پس از مطالعه پتروگرافی به منظور شناخت و برای بررسی دقیق کانی ها و مشخص نمودن ترکیب شیمیایی آنها، آنالیز نقطه ای برروی کانی های پیروکسن و پلاژیوکلاز در آزمایشگاه مرکزی شرکت فرآوری مواد معدنی ایران با استفاده از دستگاه آنالیز نقطه ای مدل SX100 Cameca با ولتاژ شتاب دهنده 15kvو شدت جریان20 nA مورد تجزیه الکترون میکروپروب EPMA قرار گرفت .
نتایج حاصل از آنها در اینجا ارائه می شود و در ادامه به منظور بررسی و پی بردن به ویژگی های ژئوشیمیایی سنگ های منطقه نورآباد -هرسین،10 نمونه از سنگ های منطقه که در آزمایشگاه ژئوشیمی SGS کانادا به روش ICP-MS آنالیز شده اند مورد بررسی قرار می گیرد.
-4 ویژگی های صحرایی و پتروگرافی
روند دایک های منطقه مورد مطالعه شمالی- جنوب می باشد. این دایک ها در بیشتر مناطقشدیداً تحت دگرسانی و هوازدگی قرار گرفته اند و در محل شکستگی ها به شدت تحت تأثیر فرسایش قرار گرفته اند. به علت هوازدگی این سنگ ها، اکسیدهای آهن سطح خارجی این سنگ ها را پوشانده است و سنگ ها رنگ قرمز تیره تا قهوه ای دارند. این سنگ ها در سطح تازه دارای رنگ سبز می باشند.
به علت فعالیت های تکتونیکی و مکانیسم جایگزینی، این سنگ ها دچار شکستگی های شدید شده اند و در بیشتر مناطق شکستگی ها توسط کانی های ثانویه پر گشته و بافت های شکافه پر کن و بادامکی را تشکیل داده اند. از جمله کانی هایی که این شکستگی ها را پر کرده اند می توان به کانی های زئولیتی و پیریت اشاره کرد.
سنگ های دیابازی دارای کانی های اصلی پلاژیوکلاز - %40-50 - ، کلینوپیروکسن - %40-30 - و اوپک -20 - - %30 و کانی های فرعی آمفیبول، کلریت، زئولیت، پرهنیت، پیریت و سرسیت می باشند. این سنگ ها دارای بافت های دلریتی، اینترسرتال، گرانولار و پویی کلیتیک می باشند. پلاژیوکلازها شکلدار تا نیمه شکلدار میباشند که بر اثر دگرسانی به سرسیت تبدیل شده و دارای منطقه بندی - زونینگ - میباشند.
این کانیها با در کنار هم قرار گرفتن فضاهای چند گوشی را به وجوده آورده و این فضاها توسط کانیهای کلینوپیروکسن و اوپک پر گشته و بافت-های دلریتی و اینترگرانولار را بهوجود آورده اند . بعضی از پلاژیوکلازهای دانه درشت این سنگها به صورت پویی کلیتیک دارای ادخالهایی از پیروکسن و کانیهای اوپک میباشند. کلینوپیروکسن در این سنگها در بین فضای بین پلاژیوکلاز قرار گرفته و تحت تأثیر فرآیند اورالیتی شدن به آمفیبول تبدیل گشته- اند.
بر اساس آنالیزهای نقطه ایی، با توجه به نمودار Fs-En-Wo، پیروکسن ها در محدوده اوژیت - شکل - a- 5 و در نمودار Q-j در قلمروی پیروکسن های Mg-Fe-Ca قرار دارند - شکل. - b-5 ترکیب پیروکسن ها گویای آن است که این سنگ ها به سری قلیایی -نیمه قلیایی تعلق دارند. ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسن های منطقه نورآباد- هرسین و میزان جانشینی Ti و AlIV بجای Si در تترائدر کلینوپیروکسن ها در شکل 6 نشان داده شده است.
زمین دماسنجی بلورهای پیروکسن دمای 1150 تا 1200 درجه سانتیگراد را نشان می دهد توزیع Al در موقعیت تترائدری و اکتائدری کلینوپیروکسن ها حاکی از تبلور این کانی از یک ماگمای آبدار با فشار بخار آبی کمتر از 10 درصد، در فشاری متوسط تا کم و عمقی برابر 30 - 35 کیلومتری - فشار کمتر از 10 کیلوبار - متبلور گردیده اند.
بر اساس آنالیزهای نقطه ایی، پلاژیوکلازها دارای ترکیب متغیر از An0 تا An 67 ، Ab30 تا Ab99 و Or0 تا Or22 می باشد که نشان می دهد پلاژیوکلازها از نوع آلبیت تا لابرادوریت می باشند وجود این طیف وسیع از تغییرات می تواند ناشی از پدیده منطقه بندی پلاژیوکلاز در سنگ های منطقه مورد مطالعه باشد. دمای پلاژیوکلازهای واقع در دایک های دیابازی منطقه مورد مطالعه با استفاده از نمودارآلبیت-آنورتیت-ارتوز در حدود 700 تا 950 درجه می باشد.
در بعضی از نمونه ها کانی اوپک به صورت پویی کیلیتیک در داخل پیروکسنها قرار دارند. کانیهای اوپک در دایکهای دیابازی مورد مطالعه شامل پیریت، تیتانومنیتیت و اکسیدهای آهن بوده و به صورت بلورهای اسکلتی شکل و نیمه شکلدار میباشند که در حاشیه بر اثر دگرسانی اکسیدهای آهن از آنها آزاد گردیده است. در دیابازهای ناحیه جنوب الشتر و شرق هرسین حفرات و شکستگیهای دیابازها توسط کلریت، زئولیت، پیریت، پرهنیت و سرسیت پر گشته اند. در داخل کانیهای زئولیت و پرهنیت شرق هرسین ادخالهای از اووئید - دارای هسته اکسید آهنی و لایه های کلریت در اطراف - دیده میشود.
-5 ژئوشیمی سنگ کل:
براساس میزان کل قلیایی ها یا مجموع آلکالن - Na2O+K2O - نسبت به سیلیس - SiO2 - یا نمودار [9] TAS، تمام نمونه های مورد مطالعه در محدوده بازالت قرار می گیرند بر طبق نمودار مثلثی [10] AFM نمونه های مطالعه در محدوده تولئیتی - شکل - 11 و در نمودار [11] Nb/Y-Zr/ - P2O5.10000 - در محدودهی بازالت های تولئیتی اقیانوسی قرارمی گیرند -
