بخشی از مقاله
1 مقدمه:
کمربند کوهزائی آلپ-هیمالیا با عبور از ایران مورفولوژي بخشی از کشورمان را دستخوش تحـولاتی نموده است که از آن جمله می توان به رخنمون نوار افیولیتی و ملانژ افیولیتی در امتداد زاگـرس اشـاره کرد.تقسیم بندي هاي مختلفی بر اساس پارامتر هـاي زمـانی و مکـانی در مـورد افیولیـت هـاي ایـران صورت گرفته است.
اشتوکلین (1974)افیولیت هاي ایران را به چهار گروه عمده تقسیم می کند:
.1افیولیت هاي زاگرس .2افیولیت هاي (کالرد ملانژ) شمال غرب ایران .3افیولیت ها و ملانژ افیولیت هایی که بصورت باندي در خرده قاره ایران مرکزي و شرق ایران قرار دارند(تکین.4 (1972افیولیت هاي شمال در رشته کوه البرز.
(
مطالعه پتروگرافی و ژئوشیمی مجموعه افیولیتی جنوب صحنه(شمال شرق کرمانشاه)
افیولیت هاي کمربند زاگرس در امتداد بلافاصل جنوب باختري راندگی اصلی زاگـرس در دوبخـش پهن و از هم جدا از مجموعه افیولیتی–رادیولاریتی رخنمون دارد که هر بخش بصورت کمانی و داراي تحدب به سمت جنوب غرب است،یکی کرمانشاه (برود(1989 و دیگري در نیریزفارس (ریکو.(1971
افیولیت هاي کرمانشاه یک مجموعه افیولیتی در غرب ایران است کـه از سیسـتم کـوهزائی زاگـرس تبعیت می نماید.این مجموعهافیولیتی نزدیک به انتهاي شمال غرب رشـته کـوه زاگـرس واقـع گردیـده است.(شکل (1
افیولیت ها در منطقه کرمانشاه در سه ناحیه برونزد دارد:اولین برونـزد در شـمال شـرق کرمانشـاه در ناحیه جنوب صحنه.دومین برونزد در جنوب شرق مجموعه افیولیتی ذکر شده یعنی در ناحیـه اُرگانـا و سومین برونزد در ناحیه هرسین.
مجموعه افیولیتی جنوب صحنه یکی از مناطقی است که از نظر مطالعات زمین شناسـی کمتـر مـورد توجه محققین این رشته واقع گردیده است و لذا ابهامات زیادي در مورد این مجموعه افیـولیتی وجـود دارد.
.2 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه:
منطقه صحنه با مختصات34º20´ تا34º45´عرض شمالی و47º10´ تا47º50´ طـول شـرقی یکـی از بخش هاي شهرستان کرمانشاه است ،که از طرف شمال بـه شهرسـتان سـنقر و همـدان، از جنـوب بـه هرسین واستان لرستان، از شرق به شهرستان کنگاور و از غـرب بـه شهرسـتان کرمانشـاه محـدود مـی گــردد.صــحنه در مســیر جــاده اصــلی کرمانشــاه بــه همــدان واقــع گردیــده اســت ؛ فاصــله ان تــا کرمانشاه55کیلومتر و تا همدان125کیلومتر می باشد.
.3 موقعیت زمین شناسی منطقه مورد مطالعه:
در واقع افیولیت هاي کرمانشاه ، نیریز و اسفندقه در ایران ؛ هاتاي ، قزل داغ و کیلو در ترکیه و افیولیت هاي بارباسیت در سوریه پوسته اقیانوسی تتیسی هستند که در امتداد زون جوش خورده زاگرس- بیتلس؛ افیولیت هاي عمان در آسیا را به افیولیت هاي ترودوس در مدیترانه متصل می کنند.کمان افیولیتی کرمانشاه بخشی از کمربند 3000 کیلومتري محسوب می گردد که از سوریه شروع می شود و پس از گذر از جنوب ترکیه و زاگرس به عمان می رود.
مجموعه افیولیتی کرمانشاه با تحدب به سـمت جنـوب غـرب داراي سـه رخنمـون کلـی اسـت کـه موقعیت آنها در قسمت مقدمه ذکر گردید.رخنمون سنگی در مجموعه افیـولیتی جنـوب صـحنه شـامل سنگهاي اولترامافیک،مافیک(شامل گابروهاي ایزوتروپ و گابروهاي میلونیتی) و پلاژیوگرانیـت هـا بـا تداخل هایی از رسوبات آهکی بیستون با سن کرتاسه می باشد.سـن پیـدایش سـنگهاي ایـن مجموعـه افیولیتی 86/3 میلیون سال تعیین گردیده است.(حسنی پاك و قاضی (2000از نظـر پدیـده هـاي زمـین ساختی بین فرآیند بسته شدن نئوتتیس در20-29) Chattian-Aqitanian میلیون سـال پـیش) و جـایگیري افیولیت ها در امتداد زون جوش خوردة زاگرس شواهد انکار ناپذیري وجود دارد.
574
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
شکل((1توزیع افیولیت هاي کرتاسه نئوتتیس در امتداد زون زاگرس- بتلیس(اقتباس از حسنی پاك و قاضی2000با تغییر).1ترودوس(ترکیه)2بارباسیت(سوریه)3قزل داغ(ترکیه).4گلمان(ترکیه) 5 کیلو(ترکیه) .6کرمانشاه(ایران) .7نیریز(ایران) .8اسفندقه(ایران) .9 بند زیارت(ایران) .10سمائیل(عمان)
.4 پتروگرافی :
به طور کلی بیشترین رخنمون لیتولوژیکی در مجموعه افیـولیتی جنـوب صـحنه در اختیـار دو تیـپ سنگی قرار دارد؛سنگهاي مافیک(بازیک)وسنگهاي اولترا مافیک.سنگهاي اولترامـافیکی در ناحیـه مـورد بررسی بعد از سکانس بازیک (گابرویی)داراي بیشترین رخنمون در مجموعه افیولیتی جنوب صحنه می باشند.این لیتولوژي گاه به صورت توالی هـاي ضـخیم و وسـیع در جنـوب شهرسـتان صـحنه(بعـد از روستايدرکه)و گاه به صورت توده هاي کوچک و پراکنده(در مسیر جادة صحنه- بیسـتون)دیـده مـی شود.به طور کلی این توالی شامل طیفی از انواع سنگهاي اولترامافیکی است که پتروگرافی آنهـا در زیـر به ترتیب ارائه گردیده است.
سنگهاي دونیتـی در منطقـه درصـد کمـی از حجـم سـکانس اولترامـافیکی را بـه خـود اختصـاص داده انــد.ایــن ســنگها بــه طــور عمــده حــاوي حــدود %95 الیــوین بــه عنــوان ســازندة اصــلی و کانی هاي ارتوپیروکسن (انستاتیت) ،کلینو پیروکسن (دیوپسید و اوژیت دیوپسیدي) و کانیهـاي اوپـاك شـــامل اکســـید آهـــن و کـــرم اســـپینل بـــه صـــورت ســـازندگان فرعـــی (حـــدود(%5
می باشند. بافت نمونه هاي دونیتی در مقـاطع نـازك بـه بصـورت مـوزائیکی (عکـس(2 کومـولیتی و پورفیروکلاستی می باشد.
بلورهاي الیوین بصورت بی شکل تا نیمه شکل دار درمقاطع دیده می شوند.آثار دگر شکلی در بلورهاي الیوین بصورت خاموشی موجی به ثبت رسیده است.اما به طور کلی دگرشکلی بر روي الیوین ها نسبت به ارتو پیروکسن هاي موجود در این سنگها بیشتر تاثیر گذار بوده است. بلورهاي کرم اسپینل به عنوان کانیهاي اوپاك به صورت اجزاء بی شکل تا اجزاء نیمه شکل دار و شکل دار در نمونه هاي
575
مطالعه پتروگرافی و ژئوشیمی مجموعه افیولیتی جنوب صحنه(شمال شرق کرمانشاه)
دونیتی قابل مشاهده هستند.انواع بی شکل این بلورها با حواشی تورفته و بیرون آمده و دندانه اي و کاملاً ناصاف با ادخالهایی از الیوین دیده می شود.(عکس (3تبدیل حالت شکل دار کرم اسپینل ها به انواع بی شکل،مانند آنچه که در شکل دیده می شود حاکی از یک جذب مجدد بین ماگماي میزبان و بلورهاي کرم اسپینل موجود در محیط دارد.درجات مختلف جذب مجدد بین این بلورها و ماگماي میزبان سبب تولید بلورهایی با از شکل افتادگی متفاوت می گردد.فرآیندهاي سرپانتینی شدن،اورالیتی شدن،ایدنگزیتی شدن و کلریتی شدن با درجات مختلف بلورهاي الیوین را دستخوش تغییر نموده است که خود دال بر تفاوت شرایط فیزیکوشیمیائی حاکم بر این سنگها می باشد.
سنگهاي هارزبورژیتی به عنوان فراوانترین سنگهاي اولترا مافیکی با رخنمونی زیاد،حدود
85 اولترا مافیکی در منطقه مورد مطالعه را تشکیل میدهند؛از نظر پتروگرافی حاوي %85-%75 الیوین و
%25 - %15 ارتوپیروکسن(انستاتیت)به عنوان کانی هاي اصلی هستند.همانند نمونه هاي دونیتی کانی فرعی متداول این سنگها کرم اسپینل می باشد.در نمونه هایی که مقدار این کانی افزایش می یابد سنگ به سمت لرزولیت کشیده میشود که البته فراوانی ناچیزي دارند.بافت غالب در نمونه هاي هارزبورژیتی بافت موزائیکی می باشد.(عکس (4 در این سنگها نیز خاموشی موجی در بلورهاي الیوین دال بر اعمال دگر شکلی بر این سنگها می باشد. از مشخصات بارز نمونه هاي هازبورژیتی وجود
تیغه هاي جدایشی موازي((Exsolution Lamellae از کلینو پیروکسن در ارتوپیروکسن
می باشد.بلورهایی که حاوي تیغه هاي جدایشی هستند معمولاً بسیار درشت بوده و تا حدود 9-8
میلیمتر طول دارند.(عکس (5خمیدگی تیغه هاي جدایشی از دیگر فاکتورهاي تأیید کنندة اعمال دگرشکلی بر سنگها می باشد.به طور خلاصه از نظر شرایط ترمودینامیکی،این ساختار در نمودار دوتائی)Di-Enنمودار دوتائی(Cpx-Opxقابل توجیه می باشد،به گونه اي که درشرایط تحت جامد (Sub Solidus) هرگاه بلورهايOpxبا میدان دو جامد (Solvus) برخورد نمایند به ناچار تیغه هايCpxازOpxجدایش حاصل می نمایند.
