بخشی از مقاله
کارورزان و برنامه ي جدید کارورزي:
روایتی از "است" ها و "نیست" ها، "باید" ها و "نباید" ها
چکیده
در ایران، دوره ي حیات جدید تربیت معلم، با تاسیس دانشگاه فرهنگیان در سال 1390، آغاز شد و از جمله ي مهم ترین اقدامات آن تدوین برنامه ي جدید کارورزي بوده است که از آن به عنوان بزرگترین پروژه ي این دانشگاه یاد می شود. هدف از انجام این پژوهش ترسیم تصویر روشنی از دوره ي جدید کارورزي از منظر دانشجویان دانشگاه فرهنگیان است که گروه هدف این برنامه محسوب شده و در معرض پیامدهاي اجراي برنامه قرار دارند. ضرورت انجام این پژوهش ناشی از اهمیت دیدگاه هاي گروه هدف در هر طرح مفید و موثر است. این پژوهش به صورت کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام گرفته است و براي جمع آوري داده ها در این پژوهش از ابزار پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است. شرکت کنندگان در این پژوهش همگی از دانشجویان ترم شش دانشگاه فرهنگیان بوده اند که به طور تصادفی، از میان دانشجویان شاغل به تحصیل در مراکز آموزش عالی شهر تهران انتخاب شدند. دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش، در پاسخ هاي کتبی و شفاهی خود به ترسیم چرخه اي از ساز وکار کارورزي در دوره ي جدید پرداختند؛ چرخه اي مولد و بالا رونده که متشکل از چهار حلقه ي مهم و جدانشدنی »برنامه نویسان«، »عوامل اجرایی«، »مدرسین« و »دانشجویان کارورزي« می باشد. در این چرخه، بین حلقه هاي مذکور ارتباطی زنجیره اي وجود دارد که حذف یا تضعیف هر یک از آن ها موجبات عقیم ماندن کل فرایند را فراهم خواهد آورد.
کلمات کلیدي: دانشگاه فرهنگیان، تربیت معلم، کارورزي، برنامه جدید کارورزي.
.1 مقدمه
در ایران، دوره ي حیات جدید تربیت معلم، با تاسیس دانشگاه فرهنگیان در سال 1390 آغاز شد و از جمله ي مهم ترین برنامه هاي آن که از آن به عنوان بزرگترین پروژه ي این دانشگاه یاد می شود (1)، برنامه ي جدید کارورزي بوده است. از منظر مدونان برنامه ي جدیدکارورزي، منطق دوره هاي کارورزي، نیاز به دستیبابی دانشجویان به »آموزش اثر بخش« است و این امر – به عقیده ي آنان - با قرار دادن دانشجویان در معرض تجربیات متنوع و غنی میسر است تا بدینوسیله آن ها قادر باشند مبتنی بر یافته هاي علمی و پژوهشی، به مطالعه، تصمیم گیري و ارزیابی نتایج تصمیمات خود در موقعیت هاي پیچیده آموزشی و تربیتی بپردازند .(2) از این منظر، برنامه کارورزي »فرصت برقراري پیوند میان آموخته هاي نظري با محیط هاي واقعی آموزشی- تربیتی و عمق بخشیدن به تجربه هاي پیشین در جهت توسعه شایستگی هاي حرفه اي« است .(3) بر اساس پیش بینی هاي متصدیان علمی این برنامه در دانشگاه فرهنگیان، شایستگیهایی که
1
انتظار ﻣﯽ رود دانشجویان در طی برنامه ي جدید کارورزي در دانشگاه فرهنگیان، بدانها نایل شوند شامل شایستگیهاي معطوف به دانش موضوعی4 ، شایستگی-هاي معطوف به دانش تربیتی5، شایستگیهاي معطوف به عمل تربیتی ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ6 و شایستگیهاي معطوف به دانش عمومی 7 ﻣﯽ باشند .(4) از این منظر، سطوح پیش بینی شده براي دانشجویان کاورزي در این برنامه شامل چهار سطح »دستیاري«، »معلمیاري«، »تدریس آزمایشی« و »تدریس مستقل« است که پیش بینی شده است دانشجو در دوره هاي چهارگانه ي برنامه ي جدیدکارورزي بدان ها نایل آید. بر این اساس، وظایف دانشجویان در دوره ي اول کارورزي (کارورزي (1، کسب آشنایی با جوانب اساسی محیط و مسالههاي تدریس، در دوره ي دوم (کارورزي (2، میزانی از کمک به شخص داراي مسئولیت تدریس در کلاس درس، در دوره ي سوم (کارورزي (3، برنامهریزي با دریافت کمک از راهنما و اقدام به تدریس در حضور راهنما و در دوره ي چهارم(کارورزي (4، برنامه ریزي مستقل و خوداتکاي تدریس و اقدام به آن در موقعیت واقعی کلاس درس با پذیرش مسئولیت عواقب آن، می باشد .(5)
بر مبناي این برنامه، اولین دوره از دانشجویان دانشگاه فرهنگیان که در بهمن 1391 وارد این دانشگاه شده اند، دو دوره از دوره ي جدید کارورزي را پشت سر گذاشته و هم اکنون – آبان 1394 -در حال گذراندن دوره سوم آن می باشند. رصد فرایندهاي اجرایی این برنامه و فرصت ها و محدودیت هاي آن، در زمانی که ورودي هاي سال بعد (1392) این دانشگاه، در معرض تجربیات هم گروهی هاي خود در دوره هاي پیشین قرار دارند، امري ضروري می نماید. این امر می تواند براي برنامه ریزان دوره ي جدید کارورزي و مجریان این برنامه، اعم از معاونین آموزشی، مدرسین، مدیران و معلمین راهنما بسیار مفید باشد، که تا حد مقدور کاستی هاي آن را برطرف کرده و با آگاهی همه جانبه تري تدابیر لازم براي بهبود و ارتقاي آن را اتخاذ نمایند. از این منظر، هدف از انجام این پژوهش ترسیم تصویر روشنی از دوره ي جدید کارورزي از منظر دانشجویان دانشگاه فرهنگیان است که گروه هدف این برنامه محسوب می شوند. ضرورت انجام این پژوهش ناشی از اهمیت دیدگاه هاي گروه هدف در هر طرح مفید و موثر است. این دیدگاه ها به بانیان و کارگزاران برنامه ها این امکان را می دهد که در مسیر تحقق اهداف برنامه ي مذکور، در فضاي واقعی تري به جرح و تعدیل و یا توسعه و تعمیق آن بپردازند. بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش این است که فرصت ها و محدویت هاي دوره ي جدید کارورزي ا زمنظر دانشجویان درگیر این طرح چیست و به مدد آگاهی از نظرات و پیشنهادات مطرح شده چه راهکارهایی براي ارتقا و بهبود این دوره قابل ارائه می باشد؟
.3 روش پژوهش
این پژوهش به صورت کیفی و با اﺳﺘﻔﺎده از روش تحلیل محتوا و با ابزار پرسشنامه8 و مصاحبه ي نیمه سازمان یافته9 انجام گرفته است. شرکت کنندگان در این پژوهش همگی از دانشجویان ترم ششم دانشگاه فرهنگیان بوده اند که به طور تصادفی از میان دانشجویان شاغل به تحصیل در مراکز آموزش عالی شهر تهران انتخاب شدند. این دانشجویان مانند عموم دانشجویان ورودي 91 دانشگاه فرهنگیان، دوره ي کارورزي 1 و 2را پشت سر گذاشته و هم اکنون مشغول گذراندن ترم 3 دوره ي جدید کارورزي بودند. تعداد 100 پرسشنامه در پردیس نسیبه، مرکز آموزش عالی شهید بهشتی، مرکز آموزش عالی شهید شرافت، مرکز آموزش عالی شهید باهنر، توزیع شدند. همانطور که پیشتر گفته شد، به هدف آزادي هر چه بیشتر شرکت کنندگان در بیان نقطه نظرات، پرسشنامه ها شامل سوالات کلی باز - پاسخ بودند تا در طیف وسیع تري از نظرات، حداکثر داده ها به دست آیند. براي بالا بردن صحت داده هاي گردآوري شده و رعایت اخلاق پژوهش، این پرسشنامه ها با نامه اي کوتاه همراه بود که در ضمن بیان اهداف پژوهش و دستورالعمل هاي لازم، به شرکت کنندگان اطمینان می داد پاسخ هاي آنان نزد پژوهشگران محفوظ خواهد ماند و تنها در جهت اهداف پژوهش مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این، براي ارتقا دقت داده هاي گردآوري شده، با 15 دانشجو از میان دانشجویان شرکت کننده، مصاحبه صورت گرفت. این مصاحبه به صورت نیمه سازمان یافته اجرا شد و سوالات آغازین آن را پرسش هاي مطرح شده در پرسشنامه ها تشکیل می دادند و در صورت نیاز، در جهت وضوح داده ها از سوالات مکمل استفاده می شد. در این مقاله، بر حسب ضرورت، نمونه هایی از پاسخ هاي واقعی شرکت کنندگان، در هر بخش، آورده شده است که به دلیل رعایت اخلاق پژوهش، براي هر یک از دانشجویان از نام مستعار استفاده
2
شده است. بعد از جمع آوري داده ها، همه ي مصاحبه ها نوارنویسی شده و به همراه پاسخ پرسشنامه ها کدگذاري شدند . داده ها ي پژوهش، در مرحله ي کدگذاري انتخابی، در چهار محور »است« ها و »نیست« ها، »باید« ها و »نباید« ها سازماندهی شدند که از بیش از 300 کد اولیه در مرحله ي کدگذاري باز، به دست آمدند. در انتهاي این بخش لازم است خاطر نشان شود که یافته هاي پژوهش حاضر در بازه ي زمانی یاد شده معتبر می باشند .(6) مطمئنا در دوره هاي دیگر کارورزي بهره گیري از ارزیابی هاي متعدد، موجبات شکوفایی و رفع عیوب برنامه ي در دست اجراي کنونی را فراهم خواهد آورد.
.4 کارورزي، کارورزان؛ "است" ها
آنچه در بخش اول این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، »است« ها یا مبانی اصلی دوره ي کارورزي از منظر دانشجویان دانشگاه فرهنگیان است. در ادامه در دو بخش »کارورزي؛ فرصتی براي آشنایی و شناسایی» و »کارورزي؛ فرصتی براي شکوفایی« به این مبحث پرداخته شده است.
.1.4 کارورزي؛ فرصتی براي آشنایی و شناسایی
بخش زیادي از دانشجویان شرکت کننده در پژوهش حاضر، آشنایی با روش هاي مختلف تدریس، آشنایی با محیط کلاس و آموزش، آشنایی با روابط بین عوامل مدرسه، شناخت دانش آموزان و افکار آن ها، آشنایی با رفتار هاي متفاوت و آشنایی با فضاي فیزیکی مدارس را از فرصت هاي بی بدیل کارورزي در دوره ي جدید آن برشمرده اند. به عنوان نمونه، یوسفی دانشجوي مرکز آموزش عالی باهنر، در میان اظهارات خود خاطر نشان کرده است کارورزي موجب خواهد شد »دانشجویان با فضایی که می بایست در آینده کار کنند آشنا شوند و بهتر بتوانند خود را براي وظیفه ي خود در آینده آماده نمایند.(7) « پارسا، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید شرافت نیز این دوره را فرصتی براي همزادپنداري دانشجویان با معلمین، در صحنه ي عمل واقعی تدریس دانسته است که به آگاهی هاي فراشناختی آنان در زمینه ي توسعه حرفه اي کمک خواهد کرد .(8) همچنین، ضیایی، دانشجوي دیگري از همین مرکز، این دوره را براي دانشجویان کارورزي فرصتی براي آشنایی با دانش آموزان و افکار دوره هاي سنی مختلف دانسته است. همچنین، مهدي زاده، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید بهشتی، بر این عقیده است که »اولین نکته اساسی در مورد فایده کارورزي، تجربه ي حضور در کلاس و مشاهده ي برخورد با دانش آموز به صورت مستقیم است.«
علاوه بر این ها، بخش دیگري از دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش، شناسایی ضعف هاي آموزشی و بهبود آن ها و نیز کاهش استرس دانشجویان در آموزش بعد از فارغ التحصیلی را نیز از فواید برنامه ي جدید کارورزي اعلام کرده اند. به عنوان نمونه، از میان نظرات جمع آوري شده در پژوهش حاضر، رنجبر، از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید شرافت، خاطر نشان کرده است که در برنامه ي کارورزي جدید، دانشجو می تواند »ضعف هاي آموزشی موجود را که معلمان با آن دست و پنجه نرم می کنند، شناسایی کرده و بهبود ببخشد.« همچنین علیمی، از دانشجویان همین مرکز نیز بر این عقیده است که تدریس کارورز در طول دوره هاي کارورزي 2 و 3 تا حدودي از میزان اضطراب و استرس او در محیط کار واقعی که در آینده با آن روبرو خواهد شد، خواهد کاست . این امر توسط دانشجوي دیگري ازهمین مرکز تاکید شده است؛ او در بخشی از پاسخ هاي خود می نویسد: »کارورزي باعث می شود زمانی که فارغ التحصیل شدیم و به مدارس رفتیم کمتر استرس داشته باشیم. (9) « این موارد و موارد دیگري از این دست، حاکی از آن است که از منظر دانشجویان، آشنایی با محیط کار آینده و شناسایی نقاط ضعف و قوت حرفه اي، از جنبه هاي مثبت دوره ي جدیدکارورزي است که به نوبه ي خود می تواند دستمایه ي دانشجویان دانشگاه فرهنگیان در مسیر شکوفایی حرفه اي آنان قرار گیرد.
.2.4 کارورزي؛ فرصتی براي کسب تجربه و شکوفایی
3
در بررسی هاي به عمل آمده در این پژوهش، بخشی از دانشجویان، برنامه ي جدید کارورزي را فرصتی براي شکوفایی مهارت هاي حرفه اي خود به شمار آورده اند. به کارگیري دقیق حواس 5 گانه، دریافت بازخورد مثبت و منفی از دانش آموزان، آماده کردن خود براي معلم شدن، تقویت و کشف توانمندي ها و ایجاد فرصت براي توسعه ي عملی روش هاي تدریس در دانشجویان، اهم مواردي بود که در این زمینه به آن ها اشاره شده است. به عنوان نمونه، علیمی » (10 )یکی از فواید اساسی کارورزي را آشنایی بیشتر با محیط شغلی آینده، یادگیري روش تدریس معلمان مختلف« در این زمینه دانسته است. ضیایی (11) نیز اشاره کرده است که دوره ي کارورزي فرصتی براي دریافت بازخوردهاي مثبت و منفی از دانش آموزان است. در همین راستا، مرادي، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید شرافت، دوره هاي کارورزي را جایگزین خوبی براي سال هاي اول تدریس دانسته است و وجود این دوره ها را در برنامه ي تربیت معلم فرصتی براي شکوفایی روش هاي شخصی تدریس در دانشجویان دانسته است.
در راستاي موارد بالا و در جهت تحقق اهداف مرتبط با شکوفایی مهارت هاي حرفه اي، دانشجویان شرکت کننده در تحقیق حاضر، همچنین اظهار کرده اند که دوره ي جدید کارورزي فرصتی براي تجربه اندوزي، استفاده از تجربیات معلمین راهنما و انجام فرایندآزمون و خطا در امر آموزش است. به عنوان نمونه، از میان دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش، رضانژاد، دانشجوي پردیس نسیبه، دوره هاي کارورزي را فرصتی براي مشاهده ي »دیدگاه نظري (و) نحوه تدریس انواع معلمان« دانسته است .(12) عزیزي، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید بهشتی نیز بر این عقیده بوده است که از فواید کارورزي« استفاده از تجارب معلم راهنماست« و اسلامی، دانشجوي همان مرکز، آن را فرصتی براي »تجربه ي بودن با دانش آموزان و آموختن ارتباط موثر و دست اول با آن ها« دانسته است؛ رسولی، هم گروهی دیگر آن ها نیز از دوره ي جدید کارورزي به عنوان فرصتی یاد کرده که در اختیار دانشجویان قرار داده شده تا براي کسب تجربه، به آزمون و خطا در امر تدریس بپردازند .(13)
.5 کارورزي، کارورزان؛ » نیست« ها
در پی بخش آغازین این مقاله که به »است« هاي دوره ي جدید کارورزي از منظر دانشجویان دانشگاه فرهنگیان اختصاص داشت، در بخش دوم، به محدودیت هاي این طرح در عرصه هاي مختلف پرداخته می شود. در ادامه و در دو بخش »وضعیت دانشجویان در مدرسه« و بخش »کارورزان؛ صداهاي ناشنیده« به تفصیل به طرح دیدگاه هاي آنها از محدودیت هاي برنامه ي کارورزي در مراحل مختلف تدوین و اجرا می پردازیم.
.1.5 وضعیت دانشجویان در مدرسه
آنچه در پی می آید، در دو بخش »کارورزان؛ میهمانان ناخوانده« و »مدیر و معلمین راهنما؛ میزبانان نا آشنا« به وضعیت دانشجویان در مدرسه اختصاص دارد.
.1.1.5 کارورزان؛ مهمانان ناخوانده
اولین مشکلی که اکثر قریب به اتفاق دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش در دوره ي جدید کارورزي، در بدو ورود به مدرسه تجربه کرده اند، عدم استقبال عوامل حاضر در مدرسه از آنان بوده است. بخش وسیعی از اظهارات دانشجویان شرکت کننده در پژوهش حاضر، به عدم آمادگی کادر مدرسه در پذیرش دانشجویان اختصاص داشت. مشکلاتی که در ذیل این عنوان در لابلاي پاسخ هاي دانشجویان بیان شده است، در بخش »مدیر و معلمین راهنما؛ میزبانان نا آشنا« تنظیم شده است.
.2.1.5 مدیر و معلمین راهنما؛ میزبانان نا آشنا
عدم همکاري مدارس با کارورزان که ناشی از عدم آگاهی و آمادگی مدیران مدرسه و معلمین راهنما براي پذیرش دانشجو و بنابراین عدم همکاري با آنان بود، بخش مهمی از مشکلات کارورزان در این حوزه را شامل می شد .(15) به عنوان نمونه، علیمی، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید شرافت در این زمینه خاطر نشان کرده است که به ویژه در کارورزي 3، معلمان راهنماي معدودي حاضرند براي شش جلسه، کلاس خود را در اختیارکارورزان قرار دهند و رضانژاد از دانشجویان پردیس نسیبه (16) نیز اظهار کرده است که به دلیل عدم همکاري معلم راهنما تاکنون تدریسی در کلاس درس نداشته است. بعد از طرح این معضل مهم، در ادامه به بخش دیگري از محدودیت هاي طرح جدید کارورزي از منظر دانشجویان می پردازیم.
.2.5 کارورزان؛ صداهاي ناشنیده
این بخش - مانند بخش پیشین – به طور کانونی، به طرح گلایه هاي دانشجویان کارورزي اختصاص دارد. بخش مهمی که می تواند حاکی از نکاتی دقیق و حساس باشد؛ دیدگاه هایی که بررسی آن براي بخش هاي مختلف درگیر در طرح جدید کارورزي، مهم و غیر قابل چشم پوشی است. صداهاي ناشنیده اي که در صورت شنیده شدن و به حساب آمدن می توانند در ارتقا و پیشبرد برنامه ي جدید کارورزي بسیار مفید باشند. در همین راستا، یکی از گلایه هاي جدي دانشجویان کارورزي در دوره ي جدید، نبود ساختاري براي طرح جدي نظرات آنها، به عنوان کسانی است که به طور مستقیم در معرض این برنامه قرار دارند .(17) از این منظر، مخاطبین این بخش، برنامه نویسان، عوامل اجرایی (14)، مدرسین کارورزي، مدیران مدارس و معلمین راهنما می باشند.
.1.2.5 برنامه نویسان
بخشی از اظهارات دانشجویان در باب محدویت هاي برنامه ي کارورزي در دوره ي جدید، به برنامه نویسان طرح مربوط می شد. عدم ارائه ي برنامه اصولی و محاسبه شده (18)، ثابت و کلی (19) و منسجم نبودن برنامه (20) بخشی از این گلایه ها را تشکیل می داده اند. به عنوان نمونه، پارسا و مهدي پور از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید شرافت، در مصاحبه ي خود (21) اظهار داشتند که انتظارات سرفصل درس کارورزي از دانشجو معلمان، در اکثر مواقع ایده آل است و امکان اجراي آن براي کارورزان وجود ندارد. پارسا، همچنین بر این عقیده است که سیستم مدرسه مکانیکی نبوده و سیستمی ارگانیک است. او این امر را به این معنا می داندکه دانش آموزان دبستانی با دانش آموزان دبیرستانی،از نظر نیاز، درخواست و ... خیلی متفاوت اند و بر این اساس نمی توان برنامه ریزي یکسانی براي همه در نظر گرفت؛ خطایی که از نظر او برنامه نویسان طرح جدید کارورزي با آن مواجه شده اند. او همچنین تدوین فرم هاي یکسان براي تمام دانشجویان در رشته هاي مختلف، اعم از رشته اي علوم پایه و علوم تربیتی را از نقص هاي جدي این برنامه دانست. مهدي پور نیز در این زمینه می افزاید: »فعالیت هایی که می خواهند یا فعالیت هایی که طراحی کردیم با توجه به امکانات مدرسه اصلا قابل پیاده کردن نیست.« از این منظر، ضیایی دیگر دانشجوي این مرکز نیز از برنامه جدید کارورزي به عنوان »یک برنامه آرمانی با هدفی غیر ممکن« تعبیر کرده است.
علاوه بر این ها، مشخص نبودن هدف کارورزي (22) و تکالیف آن و تغییرات نابهنگام آن ها در هر جلسه (23) و رفتن بی هدف دانشجو به مدارس و اتلاف وقت ناشی از آن (24)، وقت گیر بودن کارورزي (25)، کمبود برنامه اي براي ارزیابی و نظارت بر اجراي برنامه ها (26) و عدم توجه به این امرکه دانشجو همزمان با درس کارورزي باید به دروس دیگر ترم نیز بپردازد (27)، بخش دیگري از این گلایه ها را تشکیل می دادند. همچنین، ضیایی، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید شرافت، عدم ارتباط محتواي برنامه ي کارورزي 2 و 3 را نیز به این فهرست افزوده است(.(28
در مجموع از دید دانشجویان به نظر می رسد، از سوي برنامه نویسان، برنامه ریزي صحیحی براي کارورزي در نظر گرفته نشده است .(29) بر این اساس، کریمی از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید بهشتی بر این عقیده است که »موضوع کارورزي از لحاظ کسب تجربه و آشنایی با محیط کلاس و مدرسه می تواند بسیار مفید باشد اما به شرطی که یک برنامه خوب و از پیش بررسی شده پشت آن باشد که متاسفانه اصلا دیده نشده است.(30) «
5
.2.2.5 مدرسین کارورزي
بخش دیگري از اظهارات دانشجویان به مدرسین کارورزي اختصاص داشت. به روز نبودن دانش اساتیدکارورزي و عدم تجربه ي کافی در آموزش این درس (31) و اصرار بر اجراي ي برنامه هاي سنتی (قدیمی) کارورزي (32)، عدم تفهیم روشن و کافی تکالیف کارورزي (33)، عدم آموزش نحوه تدریس علوم پایه به ویژه روش هاي جدید تدریس در این زمینه (34)، عدم آموزش مدیریت کلاس و کلاس داري (35)، عدم توجه به توانایی هاي بالقوه ي تدریس در دانشجو معلمان (36)، عدم پیگیري جدي و واقعی درس کارورزي در طول دوره (37)، عدم برگزاري کلاس هاي کارورزي (38)، عدم احترام و اعتماد استاد کارورزي به کارورز در دانشکده (39) و نیز در حضور اولیاي مدرسه (40) و عدم همدلی آن ها با دانشجویان در برنامه ریزي هاي اجرایی (41)، از اهم موارد مذکور بوده است. به عنوان نمونه، پارسا (42) خاطر نشان کرده است که خواهش هرباره اش از استاد کارورزي خود، مبنی بر پرداختن به نحوه ي تدریس علوم پایه در بخش آموزش، بی ثمر بوده است. او در این باره می افزاید که روش هاي جدیدي، در جهان براي تدریس علوم پایه وجود دارد که به دانشجویان تدریس نشده است. رنجبر (43) نیز بر این عقیده است که یادگیري در کلاس هاي کارورزي بیش از هر چیز به تلاش طاقت فرساي خود دانشجویان در طول دوره بستگی دارد و سهم آموزش مدرسین در این بخش بسیار اندك است. بر این اساس، عدم آموزش صحیح کارورز از مهم ترین گلایه هاي دانشجویان در این بخش شمار می رود.
.3.2.5 عوامل اجرایی
در ادامه ي بخش پیشین، در میان مشکلاتی که دانشجویان از روند اجراي دوره هاي کارورزي مطرح کرده اند، بخش عدم هماهنگی هاي لازم در بخش اجرایی نیز چشمگیر بوده است. این عدم هماهنگی بین دانشگاه فرهنگیان و اداره ي آموزش و پرورش، در روند کیفی تعیین مدارس (44)، به عدم همکاري این نهاد تربیتی بسیار مهم با روند آموزش کارورزي و سرگردانی کارورزان منجر شده است. آنچه بر وخامت اوضاع می افزاید، پیداکردن معلم توسط دانشجو و تقاضاي همکاري از اوست. سلطانی (45) می گوید: »باید بگردیم... یک معلم ... پیدا کنیم و از ایشان خواهش کنیم که (در کلاس ایشان) تدریس ... انجام بدهیم.«
علاوه بر این ها، نبود ضمانت اجرایی در اجراي برنامه هاي پیش بینی شده در سرفصل و واگذار کردن دانشجو به حال خود (46) که به عدم پایبندي دانشجویان به برنامه هاي محوله (47) منجر می شود و انتخاب اساتیدي که در این زمینه از تجربه و دانش کافی برخوردار نیستند (48) از مشکلات عمده اي است که مسئولیت آن به عوامل اجرایی برنامه ي کارورزي باز می گردد. به عنوان نمونه مهدي پور (49) دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید شرافت، در این زمینه خاطر نشان می کند که تخصص استاد کارورزي کلاس آن ها که در یکی از رشته ي علوم پایه مشغول به تحصیل هستند، علوم تربیتی است و بنابراین مدرس مربوطه تجربه اي در آموزش درس مربوطه، آن هم در دوره ي دبیرستان ندارند؛ به عقیده ي او این عدم تناسب، موجبات عدم درك متقابل را در بخش اجرایی کارورزي به وجود آورده است.
در همین راستا، به لحاظ اجرایی مشکل مهم تر و اساسی تر، عدم هماهنگی استاد با معلم راهنماست. در این زمینه علی پور از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید بهشتی، در مصاحبه ي خود (54) اظهار داشت که بسیار پیش آمده که یک روز مد نظر استاد کارورزي بوده ولی معلم راهنماي مربوطه اجازه ي تدریس آن مبحث را به دانشجو نمی دهد و روز دیگري را براي تدریس دانشجو مشخص می کند که به نظر او درس مربوطه سبک تر و قابل فهم تر است.
علاوه بر این ها، عدم انتخاب مدارس مناسب و با کیفیت (50)، عدم هماهنگی با مدارس مذکور براي حضور کارورز (51)، عدم هماهنگی استاد کارورزي با عوامل اجرایی مدرسه (52) وعدم تطابق روزهاي کاري معلم تخصصی رشته ي مربوطه با روز حضور کارورز در مدرسه (53)، از جمله ي مشکلات دیگري از این دست محسوب می شوند.
.4.2.5 مدیر مدرسه و معلم راهنما
از عمده ي محدودیت هاي طرح در بخش عوامل اجرایی، عدم همکاري با دانشجویان (55) و اعتماد به او از سوي مدیران و معلمان راهنما در روند اجراي برنامه ي کارورزي است. عدم واگذاري بخشی از ساعت کلاس به کارورز (56) و دخالت معلم راهنما در حین تدریس کارورز (57) بخشی از این گلایه ها
6
بود. بر این اساس، فاطمی و حسین پور (58)، اظهار داشتند که به علت عدم واگذاري زمان لازم از سوي معلمین راهنما به کارورزان، دانشجویان مذکور نمی توانستند در شان یک معلم به تدریس در کلاس بپردازند. از سوي دیگر، عدم انتقال تجربه از طرف معلمین راهنما به کارورز (59) و عدم آموزش ترفندهاي معلمی به دانشجو- معلمان (60) بخش دیگري از این گلایه ها را تشکیل می داد. در همین راستا رضایی از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید شرافت، اظهار داشت که هدف کارورزي 2 آشنایی با روش هاي تدریس و نحوه ي کلاس داري بود که در بیشتر موارد به مرحله ي عمل نرسید.
.6 کارورزي و کارورزان؛ "باید" ها و "نباید" ها
علاوه بر موارد ذکر شده در بخش محدودیت ها ي برنامه ي جدیدکارورزي، در خلال بحث هاي مطرح شده، دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش به طرح پیشنهادات خود در زمینه ي ارتقاي برنامه ي مذکور پرداخته بودند. بخش بعدي این مقاله، در سه قسمت »برنامه نویسان«، »مدرسین کارورزي« و »عوامل اجرایی«، به طرح باید ها و نبایدهاي برنامه ي جدیدکارورزي از منظر دانشجویان اختصاص دارد.
.1.6 برنامه نویسان
در اولین بخش از این قسمت به طرح پیشنهاد هاي دانشجویان کارورزي به برنامه نویسان دوره ي جدید کارورزي می پردازیم. از مهم ترین پیشنهادات ئانشجویان در این زمینه، قرار دادن فضایی در برنامه براي شنیدن نظرات دانشجویان، وجود تکالیف متناسب با ساعات حضور در مدرسه براي جلوگیري از اتلاف وقت و حضور بیهوده در مدرسه (61) و در نظر داشتن دو عنصر هدفمندي و انسجام در طراحی برنامه ها (62)، بوده است. ضیائی، دانشجوي مرکز آموزش عالی شهید شرافت، از منظر خود، در شرح عدم انسجام برنامه کارورزي توضیح داد »کارهایی که ما در کارورزي 1 و 2 انجام می دادیم با (کارورزي) 3 زیاد مرتبط نیست و (این امر) ما را با مشکلاتی مواجه کرده و (ما) دقیق نمی دانیم باید چه کار کنیم.« بی نیاز هم از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید بهشتی، اظهار داشته است که در برنامه ي کارورزي، کارورزان، مجبور به انجام کارهایی هستند که براي آن توجیهی ندارند. در همین راستا، رنجبر، یکی از دانشجویان مرکز آموزش عالی شهید شرافت نوشته است: »از نظر من هیچ برنامه ریزي صحیحی براي کارورزي در نظر گرفته نشده است و دانشجو کاملا بدون هدف به مدرسه می رود.»
از این منظر، دانشجویان در جواب اینکه اگر در جایگاه برنامه نویسان برنامه ي جدید کارورزي بودند چه می کردند، پاسخ هاي قابل تاملی ارائه کرده اند. توجه به فایده و کارایی برنامه و تکالیف و طراحی برنامه اي اصولی و محاسبه شده 63) )، به جاي درخواست این حجم از گزارش (64)، طرح برنامه اي براي تفهیم معلمین راهنما براي انجام کار در زمان کوتاهتر (65)، توجه به وضوح گزاره هاي موجود در برنامه براي بالا بردن قابلیت درك آن از سوي دانشجویان (66)، کم کردن فرم ها به خصوص در کارورزي 3 به منظور تمرکز بیشتر دانشجو در امر تدریس((67، تدوین برنامه اي عملی تر با توجه به شرایط موجود 68) )، توجه به تفاوت رشته ها در طراحی فرم ها 69))، توجه به تفاوت هاي جنسیتی دختران و پسران در مدارس، از نظر روانشناختی، زیست شناختی و غیره در روند تدوین محتواي برنامه ها (70)، پیگیري میزان اجراي برنامه و کیفیت آن (71)، اختصاص هر ترم کارورزي به یک پایه براي ارتقا توانمندي دانشجویان در تدریس همه ي پایه ها (72) طراحی برنامه اي جامع که در آن سهولت انجام کار در نظر گرفته شود (73)، طراحی دو بخش تئوري و عملی در برنامه براي توجیه بهتر کارورزان (74)، حذف رویکرد اجباري براي حضور در کلاس در ساعات معین در برنامه ي کارورزي (75) تمهید طرحی براي کم رنگ کردن نمره در کارورزي و افزودن به جنبه ي ارتقاي انگیزه، علاقه و اشتیاق دانشجو براي حضور در کلاس (76)، از جمله ي مهم ترین نظرات دانشجویان در این بخش بوده اند.
