بخشی از مقاله
چکیده
دانستن، توانستن نیست. اما توانستن می تواند دانستن هم باشد، چون هر کار درستی که انجام شود، لاجرم باید از روی توانستن انجام گرفته باشد. عکس این قضیه ثابت نمی شود. چه بسا دانستن های بسیار هم نتوانند به میدان عمل کشانده شوند، یا به انجام کاری منجر گردند از این رو وقتی بخواهیم معلم شدن و معلم بودن را به آنهایی که علاقه دارند، یاد بدهیم، و در این وادی به مهارت های لازم برسانیم، باید از قانون »فن آموزی حرفه ای« بهره بگیریم. به عبارتی افراد متقاضی را در محیطی که توانایی دانش آنها نمود عمل پیدا کند آموزش دهیم بنابراین به برنامه ای نیاز است که این موقعیت ها را در همه دانسته ها و توانستن ها از مقوله های تجربه ای و عمل کردنی هستند. صدای بلند هر اقدامی همواره از توانستن و عمل کردن طنین می افکند. بنابراین، ضعف بسیاری از معلمان در مهارت های حرفه ای از روی ندانستن های آنان نیست، بلکه صرفا به خاطر نتوانستن های آنان است.
آیا معلمان حرفه نیاموخته می توانند محور تغییر به سوی خوشبختی ها و توسعه و پیشرفت جامعه باشند؟.
امانوئل کانت به یک باور دلپسندی رسیده است: » آدمی می تواند رام و دست آموز شود؛ ممارست کند و به طور ماشینی آموزش ببیند، و می تواند واقعا روشنفکر هم بار آید. تنها اسبان و سگان دست آموز و رام نمی شوند، بلکه آدمی هم ممکن است چنین شود. « در هدایت های عملی درس کارورزی که به شیوه »بازی نقش« به اجرا در می آیند غالبا می توان به معلمان یاد داد »پرسش کنند«، »عمل کنند« و »نتیجه عملکردشان را به نمایش بگذارند.
« هر قدر عملکردها با تکرار بیشتر و بیشتری همراه شوند خواهند توانست حرفه گران سنگ و کلیدی خود را همواره در یاددهی های خویش مد نظر داشته باشند، خودشان را حس کنند و از توانمندی های خود غافل نمانند. اگر معلمان این باور را در خود نپرورانده باشند که فقط عامل اجرای برنامه های دیکته شده نیستند و نباید خود را به ماشین واره هایی تبدیل کنندکه رفتارها و مطالب درسی شان در اختیار گستراندن اختیار معلمان و دانشجو معلمان قرار دهد تا دانستن های خود را وارد محیطی عملی کنند این برنامه درسی در دانشگاه فرهنگیان به صورت واحد درسی کارورزی گنجانده شده است؛ برنامه درسی کارورزی، برنامه یادگیری فکورانه و تجربی بر مبنای صلاحیت های علمی و حرفه ای معلمان و دانشجو معلمان در صحنه عمل است بر همین اساس در این مقاله سعی بر ان شده است تا اهمیت جایگاه برنامه درسی کارورزی در واحد های درسی دانشگاه فرهنگیان مورد بررسی قرار گیرد.
مقدمه
خودشان به سوی نوها و نوآوری ها نیست، نه تنها هیچ لذتی از درسی که می دهند نخواهند برد، بلکه یادگیرندگان خودشان را هم از درک و لذت یاد گرفتن محروم می سازند.از این جهت درس کارورزی را می توان به گونه ای اجرا کردکه به توانمندی های مبتکرانه، نوآورانه و انعطاف پذیر معلمان تلنگر زده شود تا به جهان بینی حرفه ای وسیع تری برسند و آموزش هایشان را فعال تر و کارآتر کنند. به جرأت می توان از سه فقر آشکار در زندگی و نیز دنیای یادگیری و یاددهی یاد کرد :
فقر خوب دیدن، فقر خوب شنیدن، فقر خوب عمل کردن. منشأ این سه فقر یاد دادن های سنتی و تغییر نایافته ای است که حاضر نشده ایم به »تغییر« آنها بها بدهیم. امروزه، همه جا می بینیم که »یاد دادن فن معلمی« به معلمان در کارگاه های یادگیری مهارت های حرفه ای، امری ناگزیر شده و اجتناب پذیر هم نیست. روش ها و شیوه های این نوع اجرا شناخته شده اند و در ادبیات آموزشی و پرورشی موجود ما تعالی های فراوان دارند.
تاریخچه تربیت معلم
تا قبل از تأسیس دار المعلمین و دار المعلمات - در سال 1297 ه ش - معلمان مکتب خانهها و مدارس در مراکزی که اختصاص به تربیت معلم داشت، تربیت نمیشدند. معلمان مدارس، اغلب از میان طلاب کوشا و با استعدادی انتخاب میشدند که در جلسات استاد، یا سئوال و جواب، لیاقت خود را نشان میدادند و یا تعلیقاتی بر کتابهای موجود میافزودند و رسالههای علمی مینوشتند.
از آنجا که استادان در جریان پیشرفت شاگردان خود بودند، اجازهای نیز به آنان اعطا میکردند. این اجازه نامه که در واقع دانشنامه یا گواهینامه علمی بود، استاد هر حوزه درسی به خط خود مینوشت و به تفضیل، موقعیت علمی متعلم را شرح میداد. در سال 1376 ه ش به منظور بالا بردن سطح سواد معلمان تهران، کلاسهای مخصوص - آموزش ضمن خدمت - در مدرسه دارالفنون تشکیل شد که علاوه بر تدریس علوم و ادبیات، درس دیگری به عنوان اصول تعلیم برای آشنایی معلمان با اصول اولیه تربیت اطفال مطرح شد. - [3]احمد صافی، - 1395
اهمیت تعلیم و تربیت و نقش معلم
هر آنکس که آموخت حرفی به من سزد خواندم، بنده خویش.
یکی از سازمانهای مهم آموزش و پرورش هر جامعه سازمانی است که در آن معلمان مورد نیاز دورههای مختلف تحصیلی تربیت میشوند، زیرا محصول این نوع سازمان ها، معلمانی هستند که نقطه آغاز هر تحول آموزشی و پرورشیاند و قادرند با دانش و مهارتی که کسب کردهاند، چهره سازمانهای آموزشی را دگرگون سازند و فضای مدارس را به فضای محبت، رشد و بالندگی روح افزا و لذت بخش مبدل کنند و با انتقال عناصر فرهنگی به نسل نوخاسته و اعمال روشهای مناسب تربیتی، موجبات رشد شخصیت کودکان، نوجوانان و جوانان را فراهم سازند. نظر به اهمیت نقش معلمان و اعتبار و ارزشی که بر آنان متصور است، سرمایهگذاری به منظور تربیت و تأمین این رکن مهم تعلیم و تر بیت، بهترین و سودمندترین نوع سرمایه گذاری است. گسترش این قبیل سازمانها مهمترین وظیفه مدیران رده عالی آموزش و پرورش و مدیران رده بالای کشور است. »زیباترین اصلاح و بازسازی آموزش و پرورش در صورتی که معلم تعداد کافی و با کیفیت مطلوب در اختیار نباشد، با شکست روبرو خواهد شد.
مفهوم کارورزی
هر تجربه آموزشی را که با شغل ترکیب شود، می توان کارورزی نامید و همین ترکیب است که کارورزی را به ابزاری منحصر به فرد برای کنکاش شغلی تبدیل می کند.
اصل کلمه کارورزی به واژه - کارورز - بر می گردد و به فردی گفته می شود که در حین تحصیل در آموزش عالی و یا بلافاصله بعد از پایان دوران تحصیل تنها با هدف کسب تجربه و مهارت کاری و عملی در موسسه ای مشغول به کار می شود.
کارورزی می تواند برای افراد حالت اجباری یا اختیاری داشته باشد. یعنی کارورز گاهی اوقات باید برای گذراندن دو یا سه واحد درسی در دانشگاه به دوره کارورزی روی بیاورد و یا اینکه خودش به طور داوطلبانه در یک واحد صنعتی یا اداری مشغول کار شود. دوره کارورزی امکان و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با محیط کار محسوب می شود که نه تنها باعث افزایش قابلیت های آنان برای اشتغال در آینده می شود بلکه به کارورزان قدرت انتخاب بیشتری در انجام وظایف ارائه شده می دهد تا بتواند بهتر به علاقمندی ها و گرایش های خود در زمینه های مختلف پی برده و نقاط ضعف و قوت کار خود را ارزیابی کنند.
کارآموز یا کارورز کیست؟
کارورز یا کارآموز داوطلبی است که بر حسب توانمندیهای خود و با برخورداری از دانش مقدماتی برای کسب علم - یا یک مهارت - به واحد کارورزی مراجعه مینماید. این فرد داوطلبی است که بطور پایهای اقدام به کسب مهارتی مینماید. همچنین کارورز یا کارآموز داوطلبی است که با داشتن دانش تئوریک در رابطه با یک شغل یا مهارت اقدام به کسب معلومات به صورت عملی یا کاربردی میکند.
محل کارورزی و کارآموزی کجاست؟
محل کارورزی و کارآموزی محلی است که با توجه به تعریف قانون کار و مبحث حمایتهای شغلی از تمامی شرایط لازم برخوردار باشد. محل کارورزی و کارآموزی برای کارورز یا داوطلب، محلی است که مدیریت آن از دانش فنی و به روز برخوردار بوده و به مهارت یا مهارتهای لازم مسلط باشد. در این مکان امکانات آموزشی - تئوریک - و عملی از حد نصاب آموزشی بالاتر است تا مانعی برای یادگیری ایجاد نگردد.
فرایند کارورزی
کارورزی یکی از مهمترین بخش های برنامه های تربیت معلم است. فرض بر این است که کارورزی نوعی مشارکت برای یادگیری حرفه ای دانشجو معلمان است. فرایند کارورزی در تربیت معلم برحسب کشورها، زمینه ها و سیستم های سازماندهی متفاوتی به خود می گیرد. با این وجود درس کارورزی یکی از شاخصهای عمده تربیت معلم نو و احیا شده است. این شاخص هم در تربیت پیش از خدمت و هم در تربیت حین خدمت معلمان، نقشی اساسی ایفا میکند.
علت اصلی این امر این است که درس کارورزی درس تمرین مهارت های عملی و اجرایی است و قادر است شخصیت حرفه ای معلمان را شکل دهد، بپروراند و مهارت های آنها را تا مرزهای حرفه مندی یا هنرمندی های حرفه ای رهنمون نماید. این درس می تواند توانمندی های فردی معلمان را بارور سازد، قوام دهد، دوام بخشد و تا آنجا پیش رود که معلمان بتوانند در سخت ترین شرایط کاری، ثمربخش ترین شیوه ها و راه کار های ممکن بجویند و به کار گیرند.
برنامه کارورزی تقریبا در نظام آموزشی همه کشورهای در حال پیشرفت و پیشرفته وجود دارد. هدف کارورزی برقراری پلی میان دانش نظری و تجربه عملی است که تحت نظارت یک گروه دانشگاهی و بر مبنای نظریه های یادگیری تجربی، مشاهده ای و مشارکتی صورت میگیرد. مهمترین عنصر کارورزی تامل است، که چهار فعل تجربه کردن، مشاهده کردن، تفکر کردن، و انجام دادن را در بر می گیرد.
نکته قابل تامل اینجاست که تامل ماهیتی چرخه ای دار، که از تجربه شروع شده و به کنش پایان مییابد و فکر کردن فقط قسمتی از آن محسوب میشود. در این میان توصیف، مسئله یابی، فرضیه آزمایی، ارزیابی، بازنگری، تحلیل و .. گره های دیگر چرخه های تأمل را شامل میشوند. مشاهده نیز چیزی فراتر از دیدن است و حواس پنج گانه را نیز در بر میگیرد بنابراین کارورز با مشاهده تأملی رویدادها و رفتارهای کلاس و مدرسه، به مسئله یابی و فرضیه آزمایی میپردازد. وی ابتدا مسئله را بیان و رویدادها را توصیف میکند، بعد از آن پرسش هایی را مطرح میسازد و سپس به آنها در قالب فرضیه پاسخ های احتمالی میدهد و درصدد اثبات ادعاهای خود برمیآید.
همچنین به ارزیابی و تحلیل میپردازد و فرضیه خود را به محک آزمایش میگذارد و در آخر نتیجه گیری میکند. بدین ترتیب، برنامه کارورزی، گزارش فراورده تلاش های کارورز و کارنامه وی در طی دوره کارورزی را شامل میشود بنابراین، کارورزی دانشجومعلمان حداعلای تجربهورزی در همه برنامه های تربیت معلم است. این تجربهها بخش حیاتی آماده سازی دانشجومعلمان برای تبدیل شدن به یک معلم حرفه ای محسوب میشود. در طول تجارب کارورزی دانشجومعلمان باید فعالیت های زیر را انجام دهند:
1. مشاهده فعالیت های مدارس.
2. تجزیه و تحلیل اجرای برنامهدرسی و راهبردهای آموزشی.
3. مشاهده رشد و پیشرفت دانش آموزان.
4. همکاری در فعالیت های کلاسی و فوق برنامه.
5. و عهده دار شدن مسئولیت های یادگیرندگان و فعالیت های آموزشی
اهمیت وضرورت اجرای کارورزی
معلمی هنر، علم وتجربه است واین سه عامل به معلمان توانایی ومهارت در تدریس وانتقال دانش به یاد گیرنده را می دهد اهمیت وضرورت اجرای برنامه کارورزی برای کسب صلاحیت حرفه ای در معلمان تا آن حد است که بدون گذراندن واحدهای مربوط در این زمینه به دانش آموختگان مراکز تربیت معلم ،گواهینامه صلاحیت تدریس داده نمی شود زیرا:
یادگیری کامل منوط به توسعه آموخته ها در سه حیطه شناختی ،عاطفی وحرکتی است دستیابی به سلسله مهارت های حرکتی وقتی ممکن می شود که میان آموخته های شناختی وعاطفی تعامل حاصل شود واین تعامل زمانی حاصل می شود که شرایط بروز رفتارهای مهارتی وحرکتی فراهم باشد.
به سبب اهمیت اثر بخشی برنامه کارورزی در موفقیت کار معلمی است که در برنامه های تربیت معلم کشورهای جهان پس از آموزش های نظری در دانشکده ها و مراکز تربیت معلم، دانشجو معلمان زیر نظر استادان راهنما وبا تجربه در مدارس به تمرین معلمی می پردازند و در محیط واقعی آموزشگاه، مهارت های حرفه ای را تمرین می کنند وبسط می دهند. معلم محور اصلی تعلیم و تربیت است که دلسوزانه فعالیت میکند تا مطلبی را به نحو احسن و قابل فهم به فراگیران منتقل کند.
بدیهی است که در این مسیر مهمترین کار توانایی مدیریت واداره کلاس و ایجاد رفتار مطلوب در سایه ارتباط خوب و مؤثر با دانشآموز میباشد. هدف از روشهای اداره کلاس، فراهم کردن جوی است که در آن تدریس راحتتر صورت پذیرد. آنچه در اداره مؤثرکلاس درس همواره باید مد نظر باشد، اولویت تأکید بر پیشگیری از بدرفتاری نسبت به مقیاسهای تسکین دهنده مانند تنبیه است. مشکلات بالقوه رفتاری باید شناخته شود تا با اعمال روشهای صحیح در کلاس از پیشروی آنها جلوگیری گردد.
1. تمرین معلمی در حین تحصیل در مراکز تربیت معلم موجب می شود که:
2. اطلاعات نظری دانشجو معلمان به عمل در می آید ودو عامل موثر در تدریس دانایی وتوانایی باهم توام می شود
3. دانشجو معلمان با محیط واقعی وفرایند حقیقی یاد دهی ویاد گیری آشنا می شوند
4. به مشکلات تدریس وتربیت پی می برند ودر مدرسه یا دانشکده با مدرسان در میان می گذارند واز راهنمایی های علمی وعملی آنان بهره مند می شوند
5. با تمرین معلمی اعتماد به نفس لازم را کسب می کنند وبه طور نسبی خود کفا می شوند تا بدون اضطراب در مدارس تدریس کنند
6. با قوانین ومقررات آموزشی در مدرسه وکلاس وتا حدودی با وظایف کارکنان آشنا می شوند
فواید حضور در کارورزی
1. حضور در مدرسه برای آشنایی با محیط کاری
2. توجه و مشاهده ی جنبه های انسانی و ارتباطی - رفتاری کارکنان مدرسه با نظر به آموخته ها های روانشناسی و فرهنگ سازمان ونیز روابط انسانی
3. مشاهده اعمال و رفتار معمان از جنبه های مختلف شیوه های تدریس، برخورد با وقابع کلاس درس، رفتار تخصصی و روابط میان آنها
4. مشاهده ی تحلیلی و انتقادی هر آنچه در مدرسه اتفاق می افتد برای ارائه ی راه های بهبود و تعدیل در شیوه مدیریت کلاسی
