بخشی از مقاله
چکیده
کمبود عناصر ریز مغذی موجب کاهش عملکرد و کیفیت گیاهان میشود و سلامت انسان و گیاهخواران را به خطر میاندازند آهن و روی جزء عناصر ضروری برای انجام فتوسنتز و فعال شدن تعداد زیادی از آنزیمها هستند. با توجه به اهمیت این عناصر در تغذیه گیاه، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی در شهرستان ایذه استان خوزستان در سال زراعی 1394-1395 اجرا گردید. در این آزمایش، فاکتورها شامل استفاده از کود میکرو - ریز مغذی - در 4 سطح - سولفات روی، سولفات آهن، توام سولفات روی و سولفات آهن و عدم کاربرد آنها - و ارقام در 3 سطح شامل هایولا 401، ساریگل و RGS006 در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که اثر کود ریزمغذی بر ارتفاع گیاه، تعداد خورجین در گیاه، طول خورجین ساقه اصلی، طول خورجین ساقههای فرعی، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه، درصد روغن دانه و عملکرد دانه معنیدار شد. اثر رقم بر ارتفاع گیاه، تعداد خورجین در گیاه، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنیدار گردید. اما اثر متقابل تیمارهای آزمایشی فقط بر تعداد خورجین در گیاه، تعداد دانه در خورجین و درصد روغن دانه معنیدار شد. بیشترین درصد روغن دانه به میزان - 39/3 - درصد و عملکرد دانه به میزان - 2456 - کیلوگرم در هکتار مربوط به محلولپاشی توام روی و آهن بود. نتایج نشان داد که صفات تعداد خورجین در گیاه و تعداد دانه در خورجین با تیمار کاربرد توام سولفات روی به همراه سولفات آهن در رقم هایولا 401 بیشترین تعداد خورجین در گیاه - 127/6 - و تعداد دانه در خورجین - 28/3 - را در شرایط اقلیمی منطقه اجرای آزمایش دارا بود. براساس نتایج بهدست آمده، استفاده از عناصر کممصرف بهصورت محلولپاشی نسبت به مصرف خاکی نتایج بهتری را نشان میدهد.
کلمات کلیدی: کلزا، سولفات روی، سولفات آهن، رقم.
مقدمه
روغن به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین پروتئین و انرژی، نقش ارزنده ای در تغذیه انسان دارد. فشار ناشی از هزینه خرید روغن و واردات در کشورهای مصرف کننده، از جمله عواملی هستند که اهمیت توسعه کشت دانه های روغنی و گسترش برنامه های علمی، تحقیقاتی را در این زمینه بیش از پیش روشن می سازند. کلزا پس از سویا دومین گیاه روغنی یکساله جهان است که به خاطر روغن آن کشت می شود و به راحتی در تناوب با غلات قرار می گیرد .[21] کلزا از دانه های روغنی عمده جهان در دهه های اخیر به شمار می رود. سطح زیر کشت کلزا در جهان از 8/2 میلیون هکتار در سال 1970 به بیش از 30/2 میلیون هکتار تا سال 2007 افزایش یافته است .[13] مصرف سرانه روغن نباتی در ایران بین 16 تا 17 کیلوگرم و مقدار واردات روغن مورد نیاز کشور بیش از 85 درصد گزارش شده است .[25] کلزا یک گیاه روغنی که امروزه بسیار مورد توجه واقع شده است. استفاده از ارقام مناسب و سازگار با شرایط اقلیمی هر منطقه سبب بیشتر شدن عملکرد دانه در واحد می گردد .[12] ارقام مختلف کلزا از نظر عملکرد با یکدیگر تفاوت معنی داری دارند و این موضوع به شرایط محیطی و ژنتیکی بستگی دارد. دانه ی این گیاه به طور متوسط دارای 40-45 درصد روغن است. روغن آن فاقد کلسترول بوده و دارای سطوح پائین اسیدهای چرب اشباع شده 7 - درصد - است. دانه روغنی کلزا از سالهای گذشته وارد کشور شده و تحقیقات متعددی بر روی آن انجام گرفته است. در اراضی شالیزار بعد از برداشت برنج می توان از ارقام بسیار زودرس کلزا جهت کشت دوم استفاده نمود .[7] در ایران توصیه های کودی بدون توجه به نیاز گیاه صورت می گیرد وتغذی ه صحیح گیاه مورد توجه قرار نمی گیرد. توصیه های کودی عمدتا به صورت کلیشهای انجام می شود و کود نقش خود را به عنوان ابزار مهم در افزایش تولید به دلیل عدم استفاده بهینه از آنها ایفا نمینماید . علت های اصلی توجه بیشتر به عناصر ریز مغذی، به جز اثر در افزایش تولید، گرسنگی پنهان و افزایش بیماری هایی است که انسان بر اثر مصرف مواد غذایی فقیر از این عناصر، به آن ها مبتلا می شود. اشکالی که وجود دارد این است که تا گیاهان نشانه های کمبود را نمایان نکنند، کودی برای مصرف گیاه داده نمیشود که این تفکر صحیحی نیست و دلیل آن این است که عملکرد و کیفیت محصول توامأ کاهش پیدا می نماید .[18] شرایط آهکی و قلیایی خاکهای زراعی از عوامل محدود کننده جذب عناصر کم مصرف مانند: آهن، روی، مس و منگنز توسط گیاه می باشد. با توجه به محدودیت های مصرف خاکی عناصر کم مصرف - از قبیل تثبیت شدن و اثرات باقی مانده - محلول پاشی و یا تغذیه برگی از راههای مؤثر در برطرف کردن نیاز غذایی گیاهان به عناصر کم مصرف است. روی، یک عنصر کم مصرف ضروری برای رشد و نمو طبیعی گیاهان محسوب می شود و در بسیاری از فرآیندهای متابولیسمی آنها شرکت می نماید. روی بر فعالیت آنزیم ها، بیوسنتز، کلروفیل، اکسین، پروتئین و کربوهیدرات، متابولیسم لیپید، اسید نوکلئیک و استحکام غشا شرکت دارد .[22] چون روی عنصری است که در داخل گیاه، قادر به انتقال مجدد نیست لذا محلول پاشی آن، مناسبتر میباشد .[24] روی از عناصر کم مصرف ضروری برای گیاهان است که در فعال ساختن آنزیم ها، متابولیسم کربوهیدراتها، اسیدهای آمینه، تنفس و فتوسنتز در گیاه نقش مهمی بازی می کند .[23] نقش عمده آهن در گیاه، مشارکت آن در سیستمهای ترکیبی است. آهن در واکنشهای انتقال دخیل بوده و در تولید کلروفیل نیز نقش دارد. آهن نقش اساسی در متابولیسم کلروفیلها دارد و به عنوان کوفاکتور در بسیاری از پروتئینهای دخیل در فعالیت های سلولی از قبیل تنفس، فتوسنتز و تمایز سلولی شرکت دارد .[10] مرشدی - 1389 - طی تحقیقی که به صورت محلول پاشی آهن و روی بر روی گیاه کلزا داشت، گزارش نمود که این عناصر، سبب افزایش تعداد دانه در خورجین، تعداد خورجین در بوته و افزایش عملکرد دانه و روغن در گیاه گردید .[9] لیلا و همکاران - 1990 - به منظور بررسی اثر محلول پاشی روی به همراه سطوح مختلف کود نیتروژن روی گیاه سویا، مشاهده نمودند که عنصر روی بطور عمده باعث افزایش عملکرد و اجزای عملکرد، ارتفاع گیاه، مقدار روغن و پروتئین دانه در مقایسه با شاهد گردید .[17] یولماز و همکاران - 1990 - اثر محلول پاشی سولفات روی پنج درصد را بر گیاه گندم مورد آزمایش قرار داده و مشاهده نمودند که عملکرد دانه و مقدار پروتئین در گیاه افزایش یافت .[30] امیدیان و همکاران - 1391 - محلولپاشی سولفات روی به نحو چشمگیری عملکرد، اجزای عملکرد، طول خورجین، میزان روغن، میزان پروتئین و ارتفاع بوته را در گیاه کلزا افزایش میدهد .[1] پازکی و همکاران - 1388 - دریافتند که اثر محلولپاشی آهن و سطوح مختلف کودی بر عملکرد کلزا به این نتیجه رسیدند که سطوح مختلف آهن بر عملکرد دانه کلزا معنیدار می باشد. اثر محلولپاشی آهن بر عملکرد کلزای پاییزه بر تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنیدار گردید .[2] منجزی و همکاران - 2013 - با بررسی اثر آهن و روی بر خصوصیات عملکردی گندم در شرایط تنش خشکی دریافتند که عملکرد و وزن هزار دانه گندم بهطور معنیداری در اثر استفاده از این دو عنصر افزایش مییابد .[22] با توجه به اینکه کشاورزان امروزه بیشتر از کود های حاوی عناصر پرمصرف استفاده میکنند و کود های حاوی عناصر کم مصرف را کمتر در مزرعه بکار می برند، برای تضمین تولیدات کشاورزی لازم است با رعایت اصول مصرف بهینه کود از تخلیه و انباشتگی عناصر غذایی در خاک های کشور جلوگیری نماییم. بنابراین عناصر کم مصرف روی و آهن باید به مقدار کافی برای دستیابی به حداکثر عملکرد مطلوب فراهم شود. لذا این تحقیق به بررسی محلول پاشی عناصر کم مصرف روی و آهن بر عملکرد ارقام کلزا پرداخته است.
مواد و روشها
به منظور ارزیابی تاثیر کاربرد برگی روی و آهن بر ارقام کلزا آزمایشی در سال زراعی 1394-1395 در مزرعه تحقیقاتی در شهرستان ایذه استان خوزستان اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. این شهر با 31 و 50 عرض شمالی و 49 و 52 طول شرقی در منتهیالیه شمالشرقی استان خوزستان واقع است و با 760 متر ارتفاع متوسط، از مرتفعترین شهرهای خوزستان به شمار میرود. آب و هوای سرد در زمستان و گرم خشک در تابستان به همراه وزش باد از ویژگیهای بارز اقلیمی ایذه می باشد. نتایج فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه در جدول 1 ارائه گردیده است. در این آزمایش فاکتورها شامل کود میکرو در 4 سطح شامل سولفات روی، سولفات آهن، توام سولفات روی و سولفات آهن و عدم مصرف کود - شاهد - و ارقام کلزا، در 3 سطح شامل Hyola 401، ساریگل و RGS006 در نظر گرفته شدند. قبل از اجرای طرح نمونه برداری از خاک جهت تجزیه ویژگی های فیزیکی شیمیایی انجام گردید. محلول پاشی سولفات روی و سولفات آهن به میزان سه در هزار قبل از ساقه دهی و گلدهی انجام گردید. به منظور آماده سازی زمین، قبل از اجرای آزمایش در اواخر شهریور ماه 1394، در زمین مذکور عملیات شخم و دیسک و ماله انجام گردید.کودهای فسفر از منبع فسفات آمونیوم به میزان 150 کیلوگرم در هکتار، پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم به مقدار 150 کیلوگرم در هکتار پس از شخم و قبل از ماله کشی و کود اوره به مقدار 300 کیلوگرم در هکتار به صورت تقسیط در سه مرحله - یک سوم هنگام کاشت، یک سوم قبل از شروع ساقه رفتن و یک سوم قبل از گلدهی - در زمین مصرف گردید. عملیات کاشت بذر بصورت ردیفی و با دست انجام شد. هر کرت آزمایشی 6 خط کاشت با فاصله خطوط 25 سانتی متر و فاصله گیاهان روی ردیفهای کاشت 5 سانتی متردر نظر گرفته شد. عملیات تنک در مرحله 2-4 برگی انجام گردید. عملیات وجین نیز به صورت دستی انجام شد. برای مبارزه با علف های هرز از علف کش ترفلان به میزان 2/5 لیتر در هکتار استفاده شد. آبیاری در تمام طول فصل رشد در حد ظرفیت مزرعه صورت گرفت. در آخر فصل نیز صفاتی از قبیل ارتفاع گیاه، تعداد خورجین در گیاه، طول خورجین ساقه اصلی، طول خورجین ساقه های فرعی، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه، درصد روغن دانه - با استفاده از دستگاه سوکسله - و عملکرد دانه برای هر کرت اندازه گیری شد. تجزیه واریانسها با استفاده از نرمافزار آماری SAS بر روی
