بخشی از مقاله
PCB در محيط زيست و خطرات آن
چکيده :
PCB ها مخلوطي از بيش از ٢٠٩ ترکيبات کلردار منفـرد اسـت . منـابع طبيعـي PCB شـناخته نشـده اسـت
.PCB ها (روغن آسکارل ) بعنوان خنک کننده و روان ساز در ترانسفورماتور، خازنها و ديگر تجهيزات الکتريکـي استفاده مي شوند، زيرا آنها به آساني نمي سوزند و عايق کننده هاي خـوبي هسـتند. امـا از اواخـر دهـه ١٩٧٠ عوارض منفي اين روغن شناسايي و رسما درابتدا سال ١٩٧٨ توسط سـازمان حفاظـت محـيط زيسـت آمريکـ توليد اين ماده ممنوع شد.
به دليل خاصيت خورندگي اين روغن ، احتمال نشت آن به محيط زيست بسيار زياد است . PCBs بلافاصـله در محيط تجزيه نمي شوند، بنابراين براي دوره هاي طولاني در محيط مـي ماننـد و فاصـله زيـادي را در هـوا مـي توانند طي کنند. در آب مقدار کمي از PCBs ممکن است به صورت محلول بمانند، اما بيشـتر بـه ذرات آلـي و لايه اي زيرين مواد ته نشين شده مي چسبند.
پلي کلريد بي فنيل ها، ريز آلايندههاي محيط هستند. اين ترکيبات به راحتي در چربي ها حل مي شوند و در بدن موجودات زنده تجمع مي يابند. حيواناتي که مقادير زيادي از غذاهاي محتوي PCBرا مي خورنـد در دوره هاي کوتاه مدت به کبدشان آسيب مي رسد و تعدادي مـي ميرنـد. حيوانـاتي کـه مقـادير کمتـر PCBطـي چندين هفته يا ماه مي خورند در معرض انواع گوناگوني از خطـرات شـامل کـم خـوني ، آکنـه هـاي پوسـتي ، سرطان کبد ، سرطان معده و صدمه به غده تيروئيد قرار مي گيرند. مطالعات در کارگراني که در معـرض PCB قرار دارند تغييراتي در خون و ادرار آنها نشان داده که بيانگر آسيب به کبد آنها مي باشـد. هـدف از ايـن مقالـه بررسي خطرات PCB، بررسي روشهاي امحاء و ارائه بهترين روش براي کشور مي باشد.
کلمات کليدي
PCB، خطرات ، آلودگي، محيط زيست .
١. مقدمه :
بي فنيل پلي کلراين (Poly Chlorinated Biphenyl) يا PCB روغنهاي نسوز مصنوعي با نام تجاري آسکارل (Askarel)اولين بار درسال ١٩١٩ و با هدف جلوگيري از آتش سوزي درمناطق حساس مثل محموله هاي مهمات ، اسکله هاي نفتي و .... توسط آمريکائيها ساخته و به کارگرفته شد. اگر چه توليد اين روغنها درسال ١٩٧٢ ميلادي از طرف مجامع علمي سازمان ملل ممنوع و درسال ١٩٧٧ از رده خارج گرديده است . با اين حال همچنان از تجهيزاتي که با اين روغن کار ميکنند و در گذشته وارد کشور شده است ، استفاده ميشود. در حال حاضر ١.٧ ميليون تن از اين روغن در دنيا شناسايي شده است . به دليل خاصيت خورندگي اين روغن ، احتمال نشت آن به محيط زيست بسيار زياد است . تاکنون و طي دوکنوانسيون بين المللي ژنو و استکهلم (جمهوري اسلامي ايران عضو هر دوکنوانسيون است ) دستورالعمل ها و تاکيدات خاصي در چگونگي نگهداري و سرعت عمل در امحاي آن داده شده و برنامه جهاني محيط زيست سازمان ملل متحد نيز هر ساله با پايش اين مواد در سر تا سر جهان ، شرايط و نحوه برخورد با آنها را کنترل و توصيه هاي لازم را به عمل ميآورد. طبق کنوانسيون استکهلم سوئد مقرر شد تا سال ٢٠١٠ کشورهاي اروپايي و پيشرفته ، تا سال ٢٠١٥ به صورت منطقه اي (مانند خاورميانه ) و تا سال ٢٠٢٥ در کل دنيا روغن آسکارل جمع آوري و امحا شود.
٢. نامهاي تجاري :
اين روغنها با نامهاي تجاري مختلفي دربازار موجود بوده و استفاده مي گردند:
کلرکستول (CHLOREXTOL) ازکارخانه آليس چالمرز
کلوفن (CLOPHEN) ازکازخانه فاربريکن باير آلمان
ديکانول (DYKANOL) از شرکت فدرال پاسيفيک الکتريک آلمان
آپيرونيک (Apiroliq) ازشرکت فدرال پاسيفيک الکتريک ايتاليا
فنکلر (Fenclor) ازشرکت ويستينگهاوس ا مريکا
پيرانول (Pyranol) از شرکت GE
آروکلر (Arocolor) ازشرکت ويستينگهاوس ا مريکا
اينرتين (Ierteen) ازشرکت ويستينگهاوس ا مريکا
کانکلر (Kanechlor) ازشرکت صنعتي شيميايي کانگا فوچي ژاپن
نوفلامول (Nofelamel) ازشرکت واگن الکتريک کورپورشين
فنوکلر (Phenoclor) ازشرکت پرلک انگليس
سانتوترم (Santotherm) ازشرکت ميتسوبيشي مونسانتو ژاپن
ساوتل (Sovtol) روسيه
1
سل ول ( Solvol) روسيه
٣. خواص فيزيکي و شيميايي PCB:
ترکيبات PCB بي بو، بي مزه و زرد رنگ مي باشند. از لحاظ تئوري، ٢٠٩ ترکيب PCB وجود دارد که تنها ١٣٠ مورد از آنها جنبه تجاري دارند.٢در جدول زير ترکيبات PCB ليست شده اند. PCBS قابليت حلاليت بالا در بيشتر حلالهاي آلي، روغنها و چربي را دارند. خاصيت هدايت حرارتي بالا دارند، بسيار مقاوم در برابر اکسيداسيون و نقطه اشتعال آنها بالا( از ١٧٠ تا ٣٨٠ °C) است . ازآب سنگينتر است (١٥٦=D) و درگليسيرين وگليکونها حل نمي شود. تا درجه حرارت ١٢٠٠تا١٥٠٠ درجه سانتي گراد نمي سوزد. خاصيت دي الکتريک بالا دارد. جاذب رطوبت هستند. برمواد آلي تاثيرگذاشته موجب از بين رفتن مواد آلي مانند چوب ،کاغذ و ... مي شوند. رنگها ولاستيکها درمقابل آن دچار فرسودگي مي شوند.
شکل ١: فرمول شيميايي PCB
PCB ها به آساني در پوست ، پلي ونيل کلرايد (PVC) و لاتکس (لاستيک طبيعي) نفوذ مي کنند. PCB ها شامل مواد
4
مقاوم به پلي اتيلن ، پلي وينيل استات (PVA) و ... مي باشند.
جدول ١: ترکيبات PCB
٤. کاربردهاي PCB:
PCB ها در لامپ هاي فلورسنت ، توليد چسب ، رنگها، پوشش ها، ترکيبات ضد آب ، آفت کش ها، روغنهاي روان کننده ، کاغذهاي کپي بدون کربن ، لوازم آرايشي، پلاستيکها، به عنوان ماده خنک کننده در ترانسفورماتورها و خازنها و ... استفاده مي
5
شوند.
٥. انتشار و در معرض PCB قرار گرفتن :
قبل از ممنوعيت PCB در سال ١٩٧٩، PCB ها در طي فرآيند ساخت و استفاده در ايالات متحده وارد محيط زيست مي شدند. امروزه PCB ها هنوز از سايتهاي پسماندهاي خطرناک حاوي PCB ها به دليل ضعف مديريت و نگهداري محل هاي دفن (از جمله رهاسازي نادرست و غير قانوني پسماندهاي PCB، نشت يا رهاسازي از ترانسفورماتورهاي الکتريکي حاوي PCB، و دفع محصولات حاوي PCBدر محلهاي دفن شهري) به محيط زيست وارد مي شوند. PCB ها همچنين ممکن است توسط سوزاندن برخي پسماندهاي در کوره هاي زباله سوزهاي شهري و صنعتي به محيط زيست منتشر شوند.
PCB ها به راحتي در محيط زيست تجزيه نمي شوند و در نتيجه ممکن است براي مدت طولاني در هوا، آب و خاک باقي بمانند. PCB ها مي توانند مسافتهاي طولاني را طي کنند و در برف و آب دريا در مناطقي دورتر از جاييکه به محيط زيست رها شده اند، يافت شوند. در نتيجه ، PCB ها در سراسر جهان يافت مي شوند.
PCB ها مي توانند در برگها و بخش هاي هوايي گياهان و محصولات غذايي تجمع يابند. آنها همچنين در بدن موجودات ريز و ماهي ها تجمع مي يابند. در نتيجه ، مردمي که از اين مواد غذايي استفاده مي کنند در معرض PCB قرار مي گيرند.
٦. اثرات PCB:
١.٦)اثر بر محيط زيست :
به دليل خاصيت خورندگي اين روغن ، احتمال نشت آن به محيط زيست بسيار زياد است . PCBs بلافاصله در محيط تجزيه نمي شوند، بنابراين براي دوره هاي طولاني در محيط مي مانند و فاصله زيادي را در هوا مي توانند طي کنند. در آب مقدار کمي از PCBs ممکن است به صورت محلول بماند اما بيشتر به ذرات آلي و لايه اي زيرين مواد ته نشين شده مي چسبند
ترکيبات PCB در زنجيره غذايي آبي بيشتر از خاکي منتقل مي شوند. لذا بيشترين غلظت اين ترکيبات در محيط هاي طبيعي ، پستانداران دريايي، پرندگان ماهي خوار و ماهيان گزارش شده است . اين ترکيبات در بدن موجودات تجمع زيستي پيدا مي کند.
٢.٦) اثر PCB بر انسان :
شايع ترين عوارض مشاهده شده در افرادي که در معرض سطح بالايي از PCB قرار مي گيرند، عوارض پوستي مانند آکنه و جوش است . تحقيقات بر کارگراني که در معرض PCB قرار گرفته اند نشان مي دهد که تغييراتي در خون و ادرار آنها وجود دارد که سبب آسيب به کبد آنها خواهد شد. نشانه هاي شايع شامل ضايعات پوستي و چشمي، قاعدگي نامنظم و کاهش سطح
7
ايمني بدن مي باشند. ديگر نشانه ها شامل خستگي، سردرد، سرفه ، زخم هاي پوستي و غير معمول است .
٣.٦) اثر PCB بر حيوانات :
حيواناتي که مواد غذايي آغشته به PCB حتي براي مدت کوتاه مي خورند دچار بيماريهاي کبدي و مرگ مي شوند. در ژاپن سال ١٩٦٨، ٤٠٠٠٠٠ پرنده پس از خوردن مواد غذايي آلوده به PCB مردند. حيواناتي که مقدار کمتري از غذاي آلوده به PCB را بيش از چندين هفته يا ماه مصرف کردند دچار عوارضي مختلفي از جمله کم خوني، آکنه و آسيبهاي کبد، معده و غده تيروئيد شدند. ساير اثرات PCB در حيوانات شامل تغيير در سيستم ايمني بدن ، تغييرات رفتاري و اختلال در توليد مثل مي باشد.
٤.٦) اثر در دوران بارداري و شيردهي:
زناني که در معرض سطح بالايي از PCB قرار گرفته اند و يا از ماهي هاي آلوده به PCB مصرف کرده اند نوزادان کم وزن تر از ديگر زنان به دنيا آورده اند. نوزادان متولد شده از زناني که ماهيان آلوده به PCB مصرف کرده اند پاسخهاي غير طبيعي در تست رفتاري نوزادان نشان مي دهند. برخي از اين رفتارها مانند مشکلات حرکتي و کاهش حافظه کوتاه مدت مي باشد. از ديگر عوارض مي توان به آسيب به استخوانها و تولد زودرس و رشد کند مغزي اشاره کرد.
٧. تعاريف PCB از نظر آلودگي :
تعاريف PCB از نظر آلودگي در جدول زير ذکر شده است .
