بخشی از مقاله
مقدمه
بهداشت حرفهای علم و هنر پیشبینی، شناسایی،
ارزیابی و کنترل خطرات مؤثر بر سلامتی در محیطهای
کاری است. این خطرات ممکن است منجر به ایجاد
آسیب یا بیماری در کارگران و سایر اعضای جامعه شود.
بنابراین به منظور حفظ سلامت کارگران و اطمینان از اینکه مواجهه آنها با عوامل زیان آور در حد مجاز است،
لازم است تا در ابتدا میزان مواجهات شغلی آنها ارزیابی
گردد. تنفس معمولترین راه مواجهه با آلایندههای شیمیایی در محیطهای کاری میباشد و نمونهبرداری از هوا استانداردی طلایی جهت ارزیابی مواجهات استنشاقی میباشد(.(1 هر چند استفاده از این روش به منظور
ارزیابی مواجهه استنشاقی گزینهای پرهزینه بوده که غالباً
فقط صنایع با توان مالی بالا قادر به انجام آن میباشند.
علاوه بر این شرکتهای کوچک و متوسط و کارگاههای خویشفرما معمولاً فاقد کارشناسان بهداشت حرفهای یا نیروی آموزش دیده برای ارزیابی مواجهات شغلی هستند. با توجه به این مشکلات در غالب موارد به منظور رعایت جوانب اقتصادی، تعداد محدودی نمونه هوا از مشاغل مورد بررسی اخذ می گردد(.(2
مطالعات نشان داده است که نمونهبرداریهای محدود
در هنگام کار نمیتواند پراکندگی ذاتی موجود در شرایط مواجهه را به خوبی بیان کند و برای هر شرایط خاص حداقل 6 نمونه نیاز خواهد بود(.(3 بر این اساس همواره دادههای به دست آمده از این شیوه مستعد درصدی خطا ناشی از عدم توجه به پراکندگی و همچنین خطاهای مربوط به نمونهبرداری و تجزیه خواهد بود(.(4 علاوه بر مشکلات ذکر شده، چون نمونهها برای شرایط مشخص و در بازه زمانی خاصی گرفته میشوند، روشهای مبتنی بر
نمونهبرداری از لحاظ آماری نمیتوانند به خوبی
پراکندگی و تفاوت میزان تماس در شرایط مختلف کاری
را نشان دهند(.(4 بر این اساس همواره درصد بالایی از عدم قطعیت در نتایج به دست آمده در این شیوهها وجود داشته است.
در طی دهههای گذشته روشهای کمی و نیمه کمی
متعددی به عنوان مکمل (و نه جایگزین) جهت آسان
سازی و کم هزینه کردن ارزیابی مواجهات استنشاقی و
همچنین حذف خطاهای فوق در نمونهبرداری هوا ارائه
شدهاند(6،.(5 هر چند بسته به پیچیدگی این روشها نتایج به دست آمده از آنها از اعتبار متفاوتی از کم تا زیاد
برخوردار میباشند. بسته به هدف ارزیابی مواجهه و
سطح اطمینان مورد نظر، روشهای متفاوتی برای تخمین مواجهات شغلی بکار برده میشود. بر این اساس مدلهای موجود هر چند قادرند بر حسب پیچیدگی خود مواجهه را با درصد خطای متفاوتی برآورد نمایند اما نمیتوان از
نتایج آنها به تنهایی به عنوان یک معیار تصمیمگیری
استفاده نمود.
از طرفی نمونههای هوا نیز به دلایلی که در فوق بیان شد، نمیتوانند پراکندگی داده های مواجهه را به خوبی ارزیابی نمایند و کمبود تکرار در اندازه گیریها تخمین میانگین را با خطا همراه مینماید(8،.(7 تلفیق دادههای به دست آمده از این شیوه میتواند به ارزیابی دقیقتری منجر گردد. تئوری آنالیز بیزی دادهها چهارچوب مناسبی
را برای این گونه ارزیابیها فراهم میآورد(.(9
تصمیمگیری بر اساس قانون بیز با استفاده از دادههای منابع مختلف و به روز کردن احتمالات پیشین میتواند در فرآیند ارزیابی مواجهه منجر به تصمیمگیریهای دقیقتری گردد( .(10 در این شیوه میتوان با بازبینی احتمال قضاوتهای کارشناسی بر اساس دادههای مشاهده شده، ارزیابیهای بهتری از شرایط ارائه نمود. مدل آنالیز دادههای مواجهه بر اساس تئوری بیز در بهداشت حرفهای برای اولین بار توسط Hewett و بر
اساس الگوی دستهبندی سطح تماس مطابق با دستهبندی
) AIHA
Association ارائه گردید(.(11 در این شیوه میزان مواجهه با استفاده از روش قضاوت خبره و یا اندازهگیری
محمدجواد زارع سخویدی و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار/ دوره پنجم/ شماره چهارم/ زمستان 54/92
واقعی بر اساس الگوی AIHA دستهبندی شده و در یک قالب احتمالاتی به صورت زیر بیان میگردد :
معادله P θ│ = ∫ ( ) (1)
که در این معادله ( P(Y| بیانگر احتمال پیشین،( P(
بیانگر توزیع احتمال و P( |Y) بیانگر احتمال پسین
میباشد. این شیوه تاکنون در مطالعات متعددی مورد
استفاده قرار گرفته است(13،.(12
در این مطالعه کاربرد آنالیز بیز برای دادههای ارزیابی مواجهه مورد استفاده گرفت. دادههای توزیع پیشین
براساس قضاوت خبره کارشناسان با استفاده از مدلهای
SSA (Structured Subjective Assessment Method) و (Material Estimated and Assessment
of Substance Exposure) MEASE نیز تعیین گردید.
در نهایت کارآیی مدلهای مذکور در ارزیابی مواجهه تنفسی مورد بررسی قرار گرفت.
روش بررسی
فرآیند توزین و مخلوط کردن مواد پودری در صنایع
معدنی، مثل کارخانجات کاشی و سرامیک که با مواد اولیه
معدنی سروکار دارند، یکی از فرآیند های اصلی است و بر همین علت، این وظیفه کاری برای مطالعه انتخاب
گردید.
در این وظیفه کاری، کارگر پس از بازکردن کیسه مواد
اولیه (به صورت پودر) و انتقال به یک ظرف بزرگتر، با استفاده از یک پیمانه مواد پودری را به درون کیسهای روی باسکول انتقال داده و در وزنهای خاصی توزین
میکند (شکل .(1
شکل -1 وضعیت کارگر و محل قرار گیری او در محیط کار در هنگام انجام فرآیند توزین و بستهبندی مواد
نمونهبرداری فردی برای تعیین میزان مواجهه بر حسب mg/m3 تعیین مقدار گردید.غلظت هوابرد
استنشاقی با استفاده از پمپ نمونهبرداری فردی (مدل آلاینده بر اساس مدلهای SSA و MEASE نیز ارزیابی
PCMTX8 شرکت (SKC و فیلتر PVC در هولدر سه شد. SSA یک مدل نیمه کمی ارزیابی مواجهه استنشاقی
تکه پلیاستری روبسته صورت پذیرفت. تمام پمپها نیز بوده که در آن بر اساس کدگذاری اطلاعاتی از قبیل نوع
در دبی 2 لیتر بر دقیقه کالیبره گردیدند. نمونهبرداری در وظیفه کاری، شرایط محیط و نحوه انجام کار، میزان
ناحیه تنفسی کارگر انجام گردید. نمونهها پس از مواجهه برآورد میگردد(.(14 در این مدل، شش پارامتر
جمعآوری به آزمایشگاه منتقل گردید و با روش غبارزایی (εi,NF)، جابجایی (hNF)، تهویه محیط
وزنسنجی (ترازوی AND مدل GR-200 با دقت (ηlv,NF)، آلودگیهای محیطی (εp)، استفاده از وسایل
0/0001 میلیگرم)، غلظت غبار کلی در هوای منطقه کاری حفاظت فردی (ηppe) و مدت مواجهه (ta,NF) مورد
/55 اعتبار سنجی مدلهای ارزیابی مواجهه، قضاوت خبره و آنالیز بیز در ....
بررسی قرار گرفته و با توجه به شرایط موجود، کدهای تعریف شده انتخاب می گردد(.(15 در نهایت با استفاده از
رابطه زیر مقدار کمی تماس در ناحیه نزدیک CNF
(Near-Field Concentration) بر حسب mg/m3
برآورد شد.
معادله (2)
CNF = (εiNF •hNF• ( 1−ηlvNF )• taNF+εp)• (1−ηppe)
مدل برآورد و ارزیابی مواجهه با مـواد (MEASE) از
سال 1990 مورد استفاده قرار گرفته است. در این مدل بر اساس یک سری از معیارهای منطقی و دادههای به دسـت
آمده از مطالعات دیگر در یک سیستم کامپیوتری مواجهـه استنشاقی و پوستی ارزیابی میگردد(.(16
اگرچه مدل MEASE از سال 1990 در حال توسعه و ارتقاء بوده است و نسخه دوم این مدل تحت ویندوز
مایکروسافت در حال استفاده است اما هنوز به صورت
گسترده مورد استفاده قرار نگرفته است. نسخه جدید این مدل به منظور ارزیابی مواد شیمیایی جدید در انگلستان استفاده می شود و در سراسر جهان نیز به بیش از 200 کاربر توزیع شده است(.(17
برای انجام مطالعه از سه دانشجوی کارشناسی ارشد بهداشت حرفهای به عنوان خبره، جهت تعیین مقدار
مواجهه تنفسی استفاده گردید. در ابتدا هر کدام از
دانشجویان در زمینه مدلهای SSA و MEASE آموزش دیدند و اطلاعاتی در مورد ماهیت روشهای نیمه کمی، پارامترهای تاثیر گذار بر تماس و چگونگی ارزیابی توسط
این مدلها کسب نمودند. در نهایت از دانشجویان
خواسته شد تا با حضور در محل انجام کار و مشاهده
فرایند کاری و با استفاده از آموختههای خود از مدلهای
فوق، غلظت آلاینده موجود در هوا را با استفاده از هر دو مدل ارزیابی نمایند.
آنالیزهای آماری با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه
20 انجام پذیرفت. دستهبندی مقادیر مواجهه بر اساس
معیارهای AIHA صورت گرفت. دادههای به دست آمده از سه روش مذکور در سیستم آنالیز بیز مورد بررسی قرار
گرفت. آنالیز بیزی دادهها با استفاده از شیوه ارائه شده توسطVidali و Ramachandaran صورت گرفت(.(6
یافتهها
نتایج تست Fillibensنشان داد که دادههای به دست
آمده از هر سه روش از توزیع لگنرمال پیروی می کنند
.(r=0/972) براین اساس از مقادیر میانگین، انحراف معیار هندسی وآزمونهای ناپارامتریک برای مقایسه استفاده شد.
نتایج آزمون کروسکال والیس برای مقایسه تفاوت در میانگین مقادیر پیشبینی شده در سه گروه نشان داد که
تفاوت معنیداری میان مقادیر میانگین مشاهده شده توسط این سه روش وجود ندارد .(p=0/435)
