تحقیق در مورد بررسی خصوصیات فیزیکی دانه‌ی آفتابگردان ارقام روغنی استان گلستان

بخشی از مقاله

بررسی خصوصیات فیزیکی دانه‌ی آفتابگردان ارقام روغنی استان گلستان

چکیده
از جمله مهمترین محصولات استراتژيك مورد نظر بخش کشاورزی کشور دانه‌هاي روغني مانند دانه آفتابگردان با سطح زير كشتی حدود 100 و 10 هزار هكتار به ترتيب در ايران و استان گلستان و با میانگین عملكرد يك تن در هكتار مي‌باشد. شناخت خصوصيات فيزيكي فندقه آفتابگردان مي‌تواند در اعمال فرآیندهای مناسب در مرحله برداشت، انتقال، خشک کردن، جداسازی، پوست‌گیری، ذخیره سازی (انبارداری) و فرآورش نقش اساسی ایفا کند. در این تحقیق ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دانه‌های آفتابگردان روغنی سه واریته پروگرس، هایسان33 و یوروفلور نمونه‌برداری شده از چهار مکان علی‌آباد، گلیداغ، کلاله و کالپوش واقع در استان گلستان شامل ابعاد محوری، میانگین حسابی قطر، میانگین هندسی ابعاد (قطر معادل)، ضریب کرویت، مساحت سطح، دانسیته واقعی، دانسیته ظاهری، تخلخل، وزن هزاردانه، حجم، رطوبت، میزان روغن دانه کامل، مغز دانه و پوسته آن بررسی شد. ویژگی‌های هندسی، ثقلی و شیمیایی دانه با استفاده از طرح کاملاً تصادفی و در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌های مورد بررسی از نظر میزان طول، عرض، ضخامت، ضریب کرویت، مساحت سطح، میانگین هندسی ابعاد، میانگین حسابی قطر، حجم دانه، رطوبت، میزان روغن دانه کامل، مغز دانه و پوسته آن اختلاف معنی‌دار (01/0 P<) داشتند. نتایج نشان دادکه طول دانه‌های آفتابگردان از 800/8 تا 987/10، عرض از 35/4 تا 63/5، ضخامت از 695/2 تا 51/3، میانگین هندسی ابعاد (قطر معادل) از 65/4 تا 98/5 میلی‌متر، حجم دانه‌های آفتابگردان مورد آزمایش از 14/183 تا 59/364 میلی‌متر مکعب و مقدار رطوبت از4/5 تا 2/6 درصد متغیر می‌باشند. نتایج تجزیه واریانس مربوط به ویژگی‌های ثقلی دانه شامل وزن هزار دانه، دانسیته ظاهری (حجمی)، دانسیته واقعی و تخلخل همگی در سطح 1درصد معنی‌دار بودند. تأثیر تیمار نمونه روی تمامی خصوصیات شیمیایی آن معنی‌دار (01/0 P<) بود. میزان روغن نمونه یوروفلور گلیداغ (7/52 درصد) بیشینه و از آن نمونه‌ی پروگرس کالپوش (9/40 درصد) کمینه بود که افزایشی معادل 4/22 درصد نشان داد. نتایج نشان داد که بین وزن هزار دانه و ضریب کرویت دانه رابطه‌ای منفی و معنی دار در سطح 5 درصد (462/0- r =) وجود دارد.

کلیدواژه: دانه آفتابگردان، ویژگی‌های هندسی و ثقلی، خصوصیات شیمیایی

مقدمه
دانه‌های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می‌دهند. بر اساس گزارشات FAO ميزان توليد روغن جهاني در طول سالهاي 06- 2005 حدود 2 درصد افزايش يافته است که بيشترين ميزان افزايش روغن نيز مربوط به روغن آفتابگردان مي‌باشد. در ایران علیرغم وجود اراضی وسیع قابل کشت و زمینه‌های نسبتاٌ زیادی که برای تولید دانه‌های روغنی وجود دارد، هنوز هم بیش از 85 درصد از روغن مورد نیاز ازخارج (به ارزش تقریبی 647میلیون دلار در سال 1385) وارد می‌شود [1]. رويكرد به واردات در واكنش به عدم تعادل در عرضـه و تقاضاي مواد غذايي به دليل نوسانات درآمدهاي ارزي نمي‌تواند يك سياست پايــدار تلــقي گردد بنابراين باتوجه به اهمیت تامین امنیت غذایی در استراتژی بلند مدت 20ساله کشور، مسئولان دولتی درتلاشند تا با اجرای برنامه‌های توسعه‌ای و اعمال سیاست‌های حمایتی کشت دانه‌های روغنی و هم زمان با آن ظرفیت فرآوری را توسعه داده و از این نظر به مرز خودکفایی برسند. محور این برنامه‌ها در زمینه توسعه کشت آفتابگردان، کلزا، سویا و زیتون می‌باشد. دانه‌ی روغنی آفتابگردان (Helianthus annuus L.) از خانوادة Astraceae است كه سطح زير كشت آن در ايران و استان گلستان به ترتيب 100 و 10 هزار هكتار با عملكرد يك تن در هكتار مي‌باشد. استان گلستان با تولید 45 درصد دانه‌های روغنی کشور، برای چهارمین سال متوالی مقام نخست تولید این محصولات را در سال 1385 در بین استان‌های کشور به دست آورد. کسب این مقام با تولید 235 هزار تن محصول دانه‌های روغنی از سطح 130 هزار هکتار از مزارع استان به دست آمده است که از این میان از کشت آفتابگردان در سطح 6 هزار هکتار، حدود 8 هزار تن محصول برداشت شده است. بر اساس آخرين اطلاعات سرويس تحقيقاتي دپارتمان کشاورزی ایالات متحده در سال 06-2005 ميزان مصرف دانه آفتابگردان از 52/7 به 84/9 ميليون تن افزايش يافته است و ميزان مصرف جهاني روغن آن نيز از 23/13 به 67/16 ميليونه تن افزايش داشته است [24].
دانه آفتابگردان به عبارت صحيح‌تر تراكن نوع ويژه‌اي از میوه نا شكوفا تعريف شده است. دانه شامل پوست دانه، اندوسپرم و جنين است (شكل 1). پوسته نازك دانه سه لايه دارد كه لايه داخلي و خارجي پارانشيمي و لايه مياني پارانشيم اسفنجي است. اندوسپرم غالبا شامل يك لايه سلول‌هاي آلرون است كه به پوسته بذر چسبيده‌اند قسمت عمده جنين كوتيلدون است. كوتيلدون‌ها عمدتاً داراي پارانشيم نرده‌اي با سلول‌هاي حاوي روغن و اجزا درشت آلرون و كريستال‌هاي پروتئين مي‌باشند. قاعده دانه گرد ون وك آن كشيده است و تقريبا 10 تا 15 ميلي متر طول دارد در مقطع عرضي چهار وجهي به نظر مي‌رسد. جزء خارجي پري كارپ یا پوسته‌ی مركب دارای سلول‌هاي كشيده و رنگی مي‌باشد و قسمت دروني از چندين لايه‌ی فيبری يا ديواره‌هاي به شدت مشبك تشكيل شده است. پوسته ديواره‌ی دانه يا تستا سفيد است. اندوسپرم آفتابگردان تقريبا در موقع تشكيل جنين مصرف مي‌گردد. به طور ميانگين مغز آفتابگردان 70 درصد از كل وزن آن را تشكيل مي‌دهد [2].

شکل 1- دانه آفتابگردان و پوسته آن.
روغن دانه آفتابگردان دارای کیفیت بسیار عالی برای نیازهای تغذیه‌ای می‌باشد به طوریکه در سال‌های اخیر ارقام زراعی با درصد روغن بالا و خصوصاً دارای اسید اولئیک بالا نقش مهمی در زراعت این محصول داشته است. حدود 25 درصد وزن فندقة آفتابگردان را پوسته تشكيل مي‌دهد وخصوصيات فيزيكي دانه مي‌تواند راهنمايي براي بازاريابي، تسهيل در استخراج روغن و تعيين شرايط بهينة عمليات واحد کاهش اندازه در كارخانجات روغن‌كشي از آفتابگردان روغني باشد. حمل و نقل دانه‌های روغنی به لحاظ پراکندگی مناطق تولید در سطح کشور از موارد مهم و تاثیر گذار بر هزینه های تولید روغن نباتی می‌باشد. مسلماٌ ارائه راهکارهای اساسی از جمله مسائل فنی و اقتصادی جهت بهبود حمل و نقل دانه‌های روغنی، علاوه بر کاهش هزینه حمل ونقل بر قیمت تمام شده روغن نباتی تاثیر گذاشته و نهایتاٌ منجر به کاهش بار مالی از دوش تولید کنندگان و مصرف کنندگان این کالای ضروری می‌شود. بررسی بعضي از خواص فيزيكي دانه آفتابگردان و مغز آن و مقايسه آنها با ديگر دانه‌ها براي طراحي بهتر تجهيزاتي براي جابجا كردن، انتقال، حمل و نقل، جداسازي، پوست گيري، خشك كردن و استخراج مكانيكي روغن، انبار كردن و ديگر فرآیندها به نظر لازم مي‌ رسد [13،14]. هدف از این پروژه تعیین خصوصیات هندسی، ثقلی و شیمیایی ارقام آفتابگردان روغنی استان گلستان می‌باشد. نتایج این تحقیق در پروژه های اصلاح نژاد ارقام آفتابگردان نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. داده‌های جمع‌آوری شده شامل ویژگی‌های هندسی، ثقلی و شیمیایی دانه با استفاده از طرح کاملاً تصادفی با هشت نمونه و در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. در آنالیز واریانس و مقایسه میانگین ها از نرم افزار SAS و از روش آزمون آماری ANOVA استفاده شد. نمودارها به وسیله نرم افزار EXCEL رسم شد. مقایسه‌ی میانگین اثرات اصلی و متقابل از طریق آزمون چند دامنه‌ای دانکن مورد بررسی قرار گرفت.
3- مواد و روش‌ها
3-1- مواد
واریته‌های آفتابگردان مورد بررسی شامل هیبرید هایسان33 با وزن هزار دانه 80-70 گرم، میزان روغن 47 درصد و عملکرد دانه 0/4-7/3 تن در هکتار،رقم پروگرس با وزن هزار دانه 70-65 گرم، میزان روغن 47درصد و عملکرد دانه 5/3-5/2 تن در هکتار و رقم یوروفلور با وزن هزار دانه 80-70 گرم، میزان روغن 46درصد و عملکرد دانه 6/3-4/3 تن در هکتار.
3-2- روش‌ها
3-2-1- نمونه‌برداری
نمونه برداری از 4 محل كاشت دشت كالپوش، گنبد و گلي‌داغ، كلاله و مينودشت ، علی آباد و گرگان و به روش طبقه‌بندي (تعيين مراكز عمدة كشت آفتابگردان) و سپس اخذ نمونه‌هاي تصادفي از مناطق عمدة كشت آفتابگردان انجام شد به طوریکه از هر يك از 4 محل كاشت بر حسب سطح زير كشت حداقل 30 نمونه از مزارع با مديريت يكسان زراعي (بدون وجود عوامل محدود كنندة توليد) مربوط به هر يك از ارقام نمونه‌برداي انجام گرفت. نمونه‌هاي مربوط به هر منطقه با هم مخلوط و نهايتاً يك نمونة مركب به وزن 100 كيلوگرم (از هر واريته مورد آزمايش) اخذ ‌گردید. نمونه‌ها طبق جدول 2 نامگذاری شدند.
جدول 3-1- ارقام مورد استفاده دراین تحقیق و محل تولید آنها
نوع نمونه A B C D E G H K
رقم هایسان33 یوروفلور هایسان33 یوروفلور هایسان33 پروگرس یوروفلور پروگرس
مکان علی آباد گلیداغ گلیداغ کلاله کلاله کالپوش کالپوش کلاله

آماده سازی نمونه‌ها: مواد خارجی، دانه‌های شکسته و نارس با استفاده از غربال و گرد و غبار و مواد خارجی سبکتر به وسیله نیروی باد جداشدند [10،11]. سپس نمونه ها در 10 کیسه کتانی 10 کیلویی بسته‌بندی و در اتاقی با درجه حرارت 18 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. از هر کیسه یک نمونه 1 کیلو‌گرمی اخذ که در مرحله اول به دو واحد 5/0 کیلوگرمی و در مرحله دوم هر 5/0 کیلوگرم به دو واحد 250 گرمی تقسیم بندی شدند. سپس از هر نمونه 250 گرمی دو نمونه 20 گرمی برداشته شد که در مجموع میزان نمونه از هرکیسه 40 گرم خواهد بود که با احتساب 10 کیسه ( نام گذاری شده بر حسب واریته و مکان) 400 گرم نمونه به دست آمد. این روش نمونه برداری با روش‌های به کارگرفته شده توسط سایر محققین هم‌خوانی دارد [7،9،13].
3-2-2 – اندازه گیری خواص هندسی دانه آفتابگردان
ابعاد محوری با تعریف سه بعد اصلی طول(L) ، عرض(W) و ضخامت (T) برای هر دانه (شکل1). در این آزمون این ابعاد برای 20 دانه آفتابگردان در 30 تکرار (جمعا 600 دانه) با استفاده از کولیس ورنیه (دقت 02/0میلی‌متر) اندازه‌‌گیری شد.

شکل 3-1- ابعاد مشخص دانه آفتابگردان.خطوط نقطه چین مغز داخل دانه را نشان می دهد; L،l ، طول; W،w ، عرض ; T،t ،ضخامت (Gupta and Das, 1997).
اندازه‌گیری و محاسبه‌ی میانگین حسابی قطر (de)، میانگین هندسی ابعاد (قطر معادل De) برحسب میلی‌متر و ضریب کرویت ( Φ) برای دانه‌ها با استفاده از روابط زیر: [9،20].
رابطه (3-1) ؛ =( L+B+T)/3 de
رابطه (3-2) ؛ D e= (LBT)1/3
رابطه (3-3) ؛ / L =(LBT)1/3 Φ
که در روابط بالا L طول، B عرض وT ضخامت می‌باشد.

سطح دانه‌ها (s) بر حسب میلی‌متر مربع با استفاده از تشابه هندسی با جسم کره کشیده توسط رابطه زیر محاسبه گردید [16].
رابطه (3-4) ؛ S = 2 a 2 +(b2 ln(1+e/1-e))/e و e = (1-(b/a)2)1/2
S = Л D2e

حجم هر دانه با استفاده از اندازه‌ های به دست آمده ابعاد محوری شامل طول، عرض و ضخامت و با فرض شکل دانه به یک کره کشیده از رابطه زیربه دست آمد [8،16].
رابطه (3-5)؛ که در این رابطهv حجم ، a نصف طول و b نصف عرض می‌باشد.
3/ ] b× 2(a) π= [ 4 v
3-2-3- اندازه گیری خواص ثقلی دانه آفتابگردان
وزن هزار دانه ازطریق محاسبه وزن500 دانه که به طور تصادفی انتخاب شده بودند به دست آمد. که این مشابه روش‌های محققین دیگر می‌باشد [17،19]. مراحل کار بدین شرح است: ابتدا نمونه وزن شده به5 قسمت مساوی تقسیم شد سپس از هر قسمت 100 عدد شمرده و وزن گردید و میانگین 5 عدد به دست آمده محاسبه شد.
رابطه (3-6)؛ (میانگین 5 قسمت 100تایی) ×10 = وزن هزاردانه

برای محاسبه دانسیته واقعی، جرم هردانه (m s )که با استفاده از ترازوی دیحیتال (با دقت 001/0 گرم) به دست آمده را بر حجم (v)که از رابطه (3-12) به دست آمده تقسیم می‌شود [9].
رابطه (3-7)؛ m s /v = ρt
برای اندازه‌گیری دانسیته ظاهری (ρb) ظرفی با حجم و جرم مشخص انتخاب و از دانه‌های آفتابگردان آنهم بیشتر از گنجایش پر شدند. دانه‌ها باید با سرعتی ثابت و از ارتفاع حدود 150 میلی‌متری ریخته شوند. ریختن دانه‌ها از ارتفاع 150 میلی‌متری با ایجاد ضربه در ظرف به هنگام پرکردن باعث اثر ته‌نشینی در حین ذخیره‌سازی می‌شود [15]. بعد از پرکردن ظرف، دانه‌های اضافی با عبور دادن یک تکه چوب صاف روی سطح ظرف با حرکت زیگزاگی برداشته می‌شوند. دانه‌ها به هیچ وجه فشرده نمی‌شوند. ظرف با استفاده از یک ترازوی دیجیتال که دقت آن 01/0 بود وزن شد [20]. دانسیته ظاهری(ρb ) از نسبت جرم دانه در ظرف(mb) به حجم کل آن(vb) به دست می آید. طبق رابطه زیر:
رابطه (3-8) m b/ v b = ρb
تخلخل به صورت فضاهای خالی درون توده دانه که با دانه اشغال نمی‌شود تعریف می‌گردد. درصد تخلخل با استفاده از رابطه زیر به دست می آید [16].
رابطه (3-9 ) ε = (1-( ρb / ρt)) × 100

3-2-4- اندازه گیری خواص شیمیایی دانه آفتابگردان
تعيين رطوبت طبق روش A15-44 [3]. تعیین میزان روغن با روش سوکسله و استفاده از دی‌اتیل‌اتر [4].

3-2-5- تجزیه و تحلیل آماری
داده‌های جمع‌آوری شده شامل ویژگی‌های هندسی، ثقلی و شیمیایی دانه با استفاده از طرح کاملاً تصادفی با هشت نمونه و در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. در آنالیز واریانس و مقایسه میانگین ها از نرم افزار SAS و از روش آزمون آماری ANOVA استفاده شد. نمودارها به وسیله نرم افزار EXCEL رسم شد. مقایسه‌ی میانگین اثرات اصلی و متقابل از طریق آزمون چند دامنه‌ای دانکن مورد بررسی قرار گرفت.

4- نتایج و بحث
ویژگی‌های هندسی نمونه‌های آفتابگردان
شناخت ابعاد محوری در تعيين و طراحی اندازه حفره¬های ماشينهای انتقال دهنده دانه‌ها، مانند ماشين‌های دقيقکار لازم است. ُبعد ماکزيمم دانه نشان دهنده موقعيت سکون (خوابيدگی) طبيعی دانه است و در محاسبه نيروی فشاری که باعث پارگی (ترک) مکانيکی دانه می¬شود مؤثر است. قطر ميانگين هندسی دانه در تعيين سطح مقطع دانه¬ای که در حال حرکت در ناحيه آشفته يا تقريباً آشفته جريان هوا می¬باشد حائز اهميت است [5]. نمونه‌های مورد بررسی از نظر میزان طول، عرض، ضخامت، ضریب کرویت، مساحت سطح، میانگین هندسی ابعاد، میانگین حسابی قطر و حجم دانه اختلاف معنی‌دار (01/0 P<) داشتند (جدول 4-1). با توجه به جدول 4-2 رقم پروگرس کلاله دارای بیشترین میانگین طول بود که نسبت به کمینه میانگین‌ها (مربوط به رقم یوروفلور گلیداغ) افزایشی معادل 9/19 درصد مشاهده شد. نتایج تحقیق دیگری نشان داده است که حدود 80 درصد ارقام مختلف آفتابگردان طولی بین 8 تا 10 میلی‌متر دارند [21]. گزارش شده است که طول دانه‌های آفتابگردان مورد بررسی 53/11 میلی‌متر است [9].

جدول 4-1- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) تاثیر تیمار بر خصوصیات هندسی دانه‌های آفتابگردان
منبع تغییر طول
(میلی متر) عرض
(میلی متر) ضخامت
(میلی متر) ضریب
کرویت مساحت سطح
(میلی مترمربع) میانگین هندسی
ابعاد(میلی متر) میانگین حسابی
قطر(میلی متر) حجم
(میلی مترمکعب)

نمونه **61/13 **91/3 **91/1 **02/0 **27/20477 **94/3 **70/4 **89/82112
ضریب تغییرات 07/5 72/7 84/14 06/6 29/18 45/7 06/6 95/16
** معنی دار در سطح 1درصد

جدول 4-2- مقایسه‌ی میانگین خصوصیات هندسی نمونه‌های مورد بررسی با استفاده ازآزمون دانکن†
منابع تغییر طول
(میلی‌متر) عرض

(میلی‌متر) ضخامت
(میلی‌متر) ضریب کرویت مساحت سطح
(میلی‌مترمربع) میانگین

حسابی قطر
(میلی‌متر) میانگین
هندسی ابعاد

(میلی‌متر) حجم
(میلی‌مترمکعب)
A 771/10 a 923/4 b c 796/2 c 488/0 d 281/224b 163/6 b c 276/5 b 343/306 b
B 800/8e
346/4 e 685/2 c 573/0 a e 01/155 277/5 e 651/4 c 140/183 d
C 327/10b
983/4 b c 076/3 b 523/0 c b c 946/210 129/6 b cd 383/5 b 672/286 b
D 326/10b
055/5 b 198/3 b 533/0 b c b c 224/214 193/6 b 470/5 b 087/296 b

E 037/10c
824/4 cd 084/3 b 528/0 c cd 387/198 981/5 cd 287/5 b 795/261 c
G 078/10b c
697/4 d 082/3 b 522/0 c cd 870/199 952/5 d 245/5 b 277/258 c
H 716/9d
896/4 b cd 184/3 b 546/0 b d 688/189 932/5 d 294/5 b 888/248 c
K 987/10 a
628/5 a 508/3 a 545/0 b a 527/243 708/6 a 979/5 a 59/364 a
†میانگین های دارای حروف یکسان اختلاف معنی‌دار ندارند.
با توجه به جدول 4-2 رقم پروگرس کلاله با همه ارقام از نظر عرض دانه اختلاف معنی‌دار(05/0 P<) دارد. این رقم دارای بیشینه میانگین عض بود که نسبت به کمینه میانگین‌ها (مربوط به رقم یوروفلور گلیداغ) افزایشی معادل 8/22 درصد مشاهده شد. نتایج تحقیقات دیگر نشان داده است: عرض ارقام مختلف آفتابگردان بین 92/3 تا 87/5 میلی‌متر [9]؛ عرض دو رقم مختلف آفتابگردان 3/5 و 8/5 میلی‌متر [17] و عدد 008/5 برای عرض دانه [21].

با کاهش درصد کرويت مواد، قابليت جريان¬پذيری آنها کاهش و توان لازم برای انتقال افزايش می‌يابد لذا در مبحث انتقال دانه¬ها جهت سيلو کردن، کاشت و يا ديگر فرآيندهای دانه¬های آفتابگردان بايد رطوبت دانه¬ها را در حداقل مقدار تثبيت نمود. کرويت و شاخص حالت جزء معيارهاي تعيين شکل دانه بشمار می¬روند و توصيف قابل درکی از شکل دانه ارائه می¬دهند. رقم یوروفلور گلیداغ با همه ارقام از نظر میزان ضریب کرویت دانه اختلاف معنی‌دار (05/0 P<) داش

ت و بیشینه‌ی میانگین ضریب کرویت مربوط به همین رقم است که نسبت به کمینه‌ی آن ( مربوط به رقم هایسان33 علی آباد) افزایشی معادل 8/14 درصد مشاهده شد (جدول4-2). با توجه به نتایج حاصل ضریب کرویت نمونه‌های مورد بررسی از دانه‌ای سویا [6] و لوبیای سودانی [22] کمتر بود ولی با نتایج تحقیقات دیگر که ضریب کرویت ارقام مختلف آفتابگردان را بین 46/0 تا 67/0 گزارش کرده بودند، همخوانی داشت [9،21].

سطح مقطع دانه معمولاً نشان‌دهندة الگوی رفتاری دانه در يک سيال در حال حرکت مانند هوا می‌باشد و در بعضی فرآيند‌ها نظير جداسازی مواد اضافی از دانه‌ها در خلال عمليات تميزسازی توسط وسايل نيوماتيکی استفاده می‌شود. رقم پروگرس کلاله با همه ارقام از نظر مساحت دانه اختلاف معنی‌دار (05/0 P<) دارد. این رقم با بیشینه‌ی مقدار نسبت به کمینه‌ی آن (مربوط به رقم یوروفلور گلیداغ) 358/36 درصد بیشتر بود (جدول 4-2). نتایج این تحقیق از نتایج تحقیقات سانتالا و همکاران (2003) که مساحت دانه ارقام آفتابگردان با اسید اولئیک بالا را 41/102 میلیمترمربع گزارش کرده‌اند بیشتر است (21).

با توجه به جدول 4-2 رقم پروگرس کلاله با همه ارقام از نظر قطر معادل اختلاف معنی‌دار (05/0 P<) دارد. این رقم با بیشینه‌ی مقدار قطر معادل نسبت به کمینه‌ی آن (مربوط به رقم یوروفلور گلیداغ) 2/22 درصد بیشتر بود (جدول 4-2). رقم پروگرس با میانگین قطر معادل 295/3 میلی‌متر بیشینه و رقم هایسان33 با میانگین ضخامت 985/2 میلی‌متر کمینه بود. نتایج نشان داد که قطر معادل نمونه‌های مورد آزمایش از651/4 تا979/5 میلی‌مترمتغیر بودند که با نتایج تحقیقات گوپتا و داس (1997) که بیانگر قطر معادل دانه ارقام مختلف آفتابگردان بین 72/4 تا35/6 میلی‌متر و نتایج سانتالا و ماسکرونی (2003) که آنرا 49/5 میلی متر گزارش کرده‌اند، همخوانی دارد(9،21).
ارقام آفتابگردان مورد بررسی از نظر میزان

حج

م دانه اختلاف معنی دار (01/0 P<) داشتند(دول 4-1). ارقام هایسان33 مربوط به مکان‌های مختلف همگی با هم اختلاف معنی‌دار 15/0 P<) داشتند. این اختلاف در مورد ارقام یوروفلور و پروگرس در مکان‌های مختلف به همین صورت معنی‌دار (05/0 P<) بود. همچنین مشاهده گردید که ارقام مختلف در مکان کالپوش از نظر حجم دانه با هم اختلاف معنی‌دار (05/0 P<) ندارند. ولی ارقام مختلف در مکان‌های گلیداغ وکلاله و علی آباد با هم اختلاف معنی‌دار دارند. مکان کلاله و گلیداغ به ترتیب با میانگین 49/307 و 905/234 بیشینه و کمینه‌ی حجم دانه را داشتند.

ویژگی‌های ثقلی نمونه‌های آفتابگردان

برخی از ویژگی‌های ثقلی نمونه‌های آفتابگردان روغنی مورد مطالعه در جدول4-3 آورده شده است. با توجه به جدول 4-4 رقم یوروفلور گلیداغ با همه ارقام از نظر میزان وزن هزار دانه اختلاف معنی‌دار دارد. ارقام هایسان33 علی‌آباد، هایسان33 کلاله و پروگرس کلاله نیز به همین گونه با دیگر ارقام اختلاف معنی‌دار دارند. بیشترین مقدار میانگین مربوط به رقم یوروفلور کلاله است که نسبت به کمترین مقدار میانگین ها که مربوط به رقم یوروفلورگلیداغ می‌باشد311/34 درصد بیشتر است. رقم هایسان33 با میانگین وزن هزار دانه 06/48 گرم بیشینه ورقم پروگرس با میانگین 723/46 گرم کمینه می‌باشد. ونیز با توجه به جدول 4-4 ارقام مختلف در مکان گلیداغ از نظر وزن هزار دانه با هم اختلاف معنی‌دار دارند.این اختلاف در مورد مکان کالپوش نیز به همین گونه معنی‌دار می‌باشد ولی در کلاله رقم پروگرس و یوروفلور با هم اختلاف معنی‌دار ندارد ولی هردو با هایسان33 کلاله اختلاف معنی‌دار دارند. مکان‌های کلاله با میانگین 864/51 و گلیداغ با میانگین 136/43 گرم به ترتیب بیشترین و کمترین میانگین وزن هزار دانه را دارند.

جدول 4-3- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) تاثیر نمونه بر خصوصیات ثقلی دانه‌های آفتابگردان
دانسیته واقعی
(کیلوگرم بر مترمکعب) دانسیته ظاهری
(کیلوگرم بر مترمکعب) تخلخل
(درصد) وزن هزاردانه
(گرم) منبع تغییر
**59/5174 **3/1244 **08/0 **11/136 نمونه
30/3 70/1 87/1 73/2 ضریب تغییرات

** معنی دار در سطح 1درصد.

جدول 4-4- مقایسه میانگین خصوصیات ثقلی نمونه‌های مورد بررسی با استفاده ازآزمون دانکن†
دانسیته واقعی
(کیلوگرم بر مترمکعب) دانسیته ظاهری
(کیلوگرم بر مترمکعب) تخلخل
(درصد) وزن هزاردانه
(گرم) منبع تغییر
226/725 b72/20± 507/422 c32/1± 653/41 ab54/1± 167/45 d 70/0± A
284/803 a04/24± 333/451 a78/5± 740/43 a34/1± 533/35 f70/0± B
458/729 b98/4± 000/444 ab02/7± 140/39 bc56/0± 740/50 b77/0± C
180/746 b55/7± 012/437 b20/5± 433/41 ab48/0± 093/54 a30/1± D
048/716 bc74/9± 019/435 bc52/2± 237/39 bc50/0± 273/48 c30/1± E
882/668 d18/10± 043/405 d00/2± 430/39 bc72/0± 220/40 e72/0± G
037/722 b44/0± 667/454 a09/2± 030/37 c28/0± 847/52 b52/0± H
512/677 cd 080/400 d 927/40 ab 227/53 a K
†میانگین های دارای حروف یکسان اختلاف معنی‌دار ندارند.
نمونه‌های مورد بررسی از نظر تخلخل اختلاف معنی‌دار(01/0 P<) داشتند. و نیز با توجه به جدول 4-4 رقم یوروفلور گلیداغ با یوروفلور و پروگرس کلاله و هایسان33 علی آباد از نظر تخلخل اختلاف معنی‌دار ندارد ولی این رقم با بقیه ارقام اختلاف معنی‌دار دارد. همچنین این رقم دارای بیشترین مقدار میانگین است که نسبت به کمترین مقدار میانگین ها که مربوط به رقم یوروفلور کالپوش می‌باشد 341/15 درصد بیشتر است. رقم یوروفلور ورقم هایسان33 به ترتیب بیشینه و

کمینه‌ی میزان تخلخل را داشتند. مکان علی آباد و کالپوش بیشترین و کمترین میانگین تخلخل را دارند. از نتایج به دست آمد که تخلخل دانه‌های آفتابگردان مورد آزمایش از030/37 تا 740/43 درصد متغیربود که با نتایج گوپتا و داس که تخلخل دانه‌های آفتابگردان را بین 3/34 و3/43 درصد بیان کردند همخوانی دارد [9] و از تایج سانتالا و همکارانش [21] که تخلخل را بین 2/41 و 1/47 درصد بیان نمودند کمتر بود.

نمونه‌های مورد بررسی از نظر دانسیته ظاهری اختلاف معنی‌دار (01/0 P<)داشتند. رقم یوروفلور کالپوش دارای بیشترین دانسیته ظاهری با میانگین 667/454 نسبت به پروگرس کلاله که کمینه‌ی دانسیته ظاهری را با میانگین080/400 کیلوگرم بر مترمکعب داشت، 333/21 درصد بیشتر بود (جدول4-4). ارقام مختلف در گلیداغ از نظر دانسیته ظاهری با هم اختلاف معنی‌دار (05/0 P<) ندارند. ارقام مختلف در مکان کالپوش با هم اختلاف معنی‌دار دارند. مکان گلیداغ بیشترین و

علی آباد کمترین میزان دانسیته ظاهری را دارند. طبق نتایج حاصله دانسیته ظاهری آفتابگردان مورد آزمایش از080/400 تا 667/454 کیلوگرم بر مترمکعب متغیر می‌باشد که با نتایج گوپتا و داس [9] که دانسیته ظاهری دانه‌های آفتابگردان را بین 434 و462 کیلوگرم بر مترمکعب و نتایج سینگ و همکاران که آنرا بین 393 و 465 کیلوگرم بر مترمکعب گزارش کردند نزدیک است [23]. با مقایسه دانه‌های آفتابگردان با دیگر دانه‌ها مشاهده شد که دانسیته ظاهری دانه‌های آفتابگردان از دانه‌های گندم و ذرت [18]، نخود [7]، باقلا، لوبیای سودانی [22]، گلرنگ [8]، سویا [6] کمتر است در حالیکه به پسته [12] و دانه‌های هندوانه [24] شبیه است و از دانه‌های خربزه [24]و کدو تنبل [13] بیشتر می‌باشد.