بخشی از مقاله
وضعيت بانکداري الکترونيک در ايران
کفاا- گفت‌وگو با آقاي نواب كاشاني - مدير امور طرح و برنامه بانك صادرات ايران- بانك صادرات ايران از قديمي‌ترين بانك‌هاي كشور است كه از سال 1342 با اين نام خوانده مي‌شود.
در اين نوشتار دست‌آورد كوشش‌هاي مديران و كاركنان اين بانك در راه به‌كارگيري روش‌ها و فناوري‌هاي نوين و برپايي بانكداري الكترونيك پيش روي شما جاي گرفته است.
پيشينة بانكداري الكترونيكي
زماني كه ميان كامپيوتر و ارتباطات هماهنگي ايجاد گرديد و اين دو فناوري پروتكل‌هاي يكديگر را پذيرفته، در يك راه قرار گرفتند، ارتباطات كامپيوتري شكل گرفت و به‌دنبال آن تحولي بزرگ در بخش IT و نيز تاريخ زندگي بشر رخ داد، تحولي كه دوره‌اي به‌نام موج چهارم را، به روند تكاملي دوره‌هاي زندگي بشري افزود.
در اين عصر نوين - كه به عصر مجازي‌ها هم مشهور است - نوع فعاليت‌ها، نگرش‌ها، نوآوري‌ها و سيستم‌ها دگرگون شده، سرعت چرخش زمان نيز تند و شتابان گشته است. تغيير در ماهيت كار (E-Work)، تغيير در ماهيت بازرگاني E-Commerce)) تغيير در ماهيت ارتباط (E-Mile) تغيير در ماهيت آموزش (E-Learning) گوشه‌هايي از اين دگرگوني‌ها هستند.
براي نمونه، در ايالت متحده، در سال 2001، 8/25 ميليون تن، در سال 2002، 5/27 ميليون تن، در سال 2003، 5/28 ميليون تن به روش‌هاي الكترونيكي و از راه دور به‌كار مي‌پرداخته‌اند و پيش بيني شده كه در سال 2020، اين شمار به 64 ميليون تن برسد
بانكداري الكترونيكي نيز دست‌آورد اين پيشرفت‌ها است، بدين منظور كه هر مشتري بتواند از راه دور، خدمات بانكي دلخواه خود - مانند نقل و انتقال وجه و بررسي حساب - را انجام دهد. از اين‌رو خدمات الكترونيكي نوين بانكي مطرح گرديده و امكانات و قابليت‌هايي براي مشتريان فراهم شده كه در چارچوب آن‌ها، بهره‌گيري از خدمات بانكي از دور، امكان‌پذير باشد.
وضعيت ابزارها و زيرساخت‌هاي پياده سازي بانكداري الكترونيكي در كشور
به‌نظر من، براي پياده‌سازي بانكداري الكترونيكي، به چنين ابزارهايي نياز داريم :
1) تجهيز سخت‌افزاري، نرم‌افزاري و ارتباطي شعبه‌ها براي كار در قالب يك شبكه.
2) تعيين متدلوژي تمركز و يا عدم تمركز در شبكه اطلاعات
3) ايجاد شاهراه ارتباطي مناسب و درست
4) ايجاد بانك اطلاعاتي متناسب با نرم افزار
5) بهره‌گيري از يك سيستم‌عامل با ضريب امنيتي بالا
6) ايجاد يك نسخه پشتوانه1، در صورت گزينش متدلوژي تمركز در شبكه
اما به اعتقاد اينجانب به‌عنوان يك مدير اجرايي - كه سال‌ها تجربه مديريت پياده‌سازي سيستم‌هاي گوناگون انفورماتيكي را عهده‌دار بوده - باتوجه به امكانات، قابليت‌ها و بستر اجرايي موجود در كشور، اولويت‌بندي پيشنهادهاي بانكداري الكترونيكي، چنين است :
1) ايجاد يك شاهراه ارتباطي مناسب و درست
2) داشتن نرم افزار با قابليت آنلاين
3) به‌كارگيري از نيروهاي متخصص حرفه‌اي در بخش نرم‌افزار، سخت‌افزار و شبكه
موانع اساسي توسعه بانكداري الكترونيكي در كشور
بزرگترين موانع توسعه بانكداري الكترونيكي بدين شرح است:
1) بستر مخابراتي مناسب براي انتقال داده وجود ندارد. همان‌گونه كه مي‌دانيد درباره خدماتي مانند آب، برق و گاز، سازمان‌هاي ذيربط شاهراه اصلي را ايجاد مي‌كنند و مشتركان تنها با پرداخت هزينه اشتراك از اين خدمات بهره‌مند مي‌شوند، اما در مورد خطوط مخابراتي، متقاضيان خود ناگزير به ايجاد شاهراه ارتباطي با هزينه هنگفت هستند، درحالي‌كه اين كار از وظايف وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات است.
2) ميان درك مديران تصميم‌گير و متخصصان تصميم‌ساز IT در سازمآن‌ها فاصله وجود دارد، چرا كه در بخش IT به‌رغم وجود برخي از بخش‌هاي تخصصي - مانند پزشكي - به‌جاي اينكه افراد بي‌تخصص، مقلد باشند، همه مجتهد و صاحب تشخيص شده اند.
3) ضعف مديريت نگهداري و به‌كارگيري متخصصان حرفه‌ايي سطح بالا در بخش IT، براي تهيه بسته‌هاي نرم افزاري نيرومند بانكي .
دلايل پيشرفت نكردن شبكه بانكي در بانكداري الكترونيكي
به‌نظر من، كشور ما به‌دليل نبود سايل زير، تاكنون در برپايي بانكداري الكترونيكي ناكام مانداه است :
1) بستر مخابراتي كارآمد
2) ساختار مناسب نيروي انساني در بخش IT
3) مديران حرفه‌اي تصميم‌ساز در بخش IT
4) متخصصان IT در تركيب اعضاي هيات مديره بانك‌ها
5) جذب، حفظ و نگهداري متخصصان كيفي و حرفه‌اي IT در بخش دولتي (به‌دليل پايين بودن دستمزدها)
همچنين ابزارها و روش‌هايي كه امروزه يك بانك براي برپايي بانكداري الكترونيكي نياز دارد، عبارت‌اند از: سوييفت2، اينترانت، اينترنت، موبايل بنكينگ، 3POS، Pinpad و 4ATM، بانكداري تلفني، كارت اعتباري5 و دبيت6 و كامپيوترهاي شخصي براي سرويس‌دهي به مشتري از دور.
كوشش‌هاي بانك صادرات ايران
با توجه به مسايل و مشكلات ياد شده، بانك صادرات ايران كوشيده است كه در راستاي برپايي بانكداري الكترونيكي گام بردارد.
هم‌اكنون اين بانك در سه بخش حفظ و نگهداري نرم‌افزار، پشتيباني، حفظ و نگهداري سخت افزار و ارايه خدمات كارت‌هاي اعتباري، از خدمات سه شركت به‌صورت برون‌سازماني بهره مي‌برد؛ كه در اين راستا، شركت كارت اعتباري ايران، در ارايه خدمات كارت‌هاي اعتباري با كيفيت مطلوب - در سطح ملي و جهاني - به‌قيمت پذيرفتني از سوي خريداران فعاليت مي‌كند.
سيستم سپهر و خدمات آنلاين
سيستم سپهر، سيستم پرداخت همزمان رايانه‌اي است، كه انجام خدمات بانكي را به‌صورت لحظه‌اي و بي‌درنگ امكان‌پذير مي‌سازد.
خوشبختانه بانك صادرات يك شاهراه ارتباطي (خصوصي) ماهواره‌ايي - با پهناي باند مناسب - دارد و مي‌توان گفت كه از ديدگاه ارتباطي و سخت‌افزاري در وضعيت خوبي است.
در زمينه نرم‌افزاري، هم‌اكنون خدماتي همانند حساب قرض‌الحسنه جاري، پس‌انداز، اعتبارات اسنادي، كارت و كارت اعتباري و دبيت، به‌صورت برخط ارايه مي‌شود و آرمان و برنامه آينده ما آن است كه انجام ديگر خدمات - مانند حساب سپرده‌هاي سرمايه‌گذاري مدت‌دار، حوالجات، بروات، تسهيلات و - را نيز به‌صورت آنلاين، تراز روزانه و قبوض و نيز ارايه خدمات E_Purse را نيز در دست بررسي دارد كه در صورت فرجام يافتن آن‌ها مي‌توان ادعا كرد كه بانك ما از ديدگاه نرم‌افزاري نيز در وضعيتي مطلوب قرار گرفته و بستر لازم براي برپايي بانكداري الكترونيكي آماده است.
مركز شتاب
همان‌گونه كه مي‌دانيد، درگذشته هر يك از بانك‌ها براي پياده‌سازي سيستم‌هاي انفورماتيكي خود، مستقل عمل كرده‌اند و اين كار هم هزينه‌هاي بيشتري داشته و هم باعث سردرگمي مشتريان گرديده است.
براي نمونه، هر بانك يا موسسه مالي در هر فروشگاه يك دستگاه POS نصب مي‌كرد و اين كار مشتريان را به‌هنگام استفاده از دستگاه‌ها سردرگم مي‌ساخت. از اين‌رو، براي حل اين مشكل و نيز صرفه‌جويي در هزينه‌هاي ملي، مركز شتاب - كه اين بانك در ايجاد آن نقشي بنيادين داشته است - شكل گرفت و هم‌اكنون 5 بانك عضو مركز شتاب هستند و 3 بانك صادرات ايران، توسعه صادرات ايران و كشاورزي - با پرداخت كارمزد - از دستگاه‌هاي ATM و POS يكديگر بهره مي‌برند.
متولي و راهبر نظام بانكداري الكترونيكي كشور
با توجه به اينكه بانك مركزي هدايت و راهبري سيستم بانكي در همه زمينه‌ها را برعهده دارد، بهترين گزينه براي اين كار است.
چنانچه اين بانك پروتكل واحدي را در اين زمينه تعيين و بستر مسير حركت بانك‌ها را هموار كند، بانك‌ها با سرعتي بيشتر - در زمينه پياده سازي سيستم بانكداري الكترونيكي - گام خواهند برداشت، كمااينكه شركت خدمات انفورماتيك نيز در اين راستا تاسيس شد؛ اما به‌هر حال، با آنكه تفكر، تفكر نويني بوده، اما در فرآيند پياده‌سازي - به دلايل پرشمار - به‌خوبي اجرا نگرديده است.
برنامه‌ها و پروژه هاي بانكداري الكترونيكي
فهرست پروژه هاي اجرا شده در اين بانك - در دو سال گذشته - به شرح زير است:
* اتوماسيون 500 شعبه سپهري On line _ Real time (فاز 1) بانك صادرات
* برگشت سيستم 14 شعبه به سيستم سنتي
• مكانيزه كردن 687 شعبه غيرمكانيزه
• * آماده سازي سايت كامپيوتري (بزرگ) برج سپهر
• * راه‌اندازي كامپيوترهاي بزرگ7 در برج سپهر
• * گسترش شبكه سيستم سوييفت
• * راه اندازي، توسعه و نگهداري شبكه ارتباطي برج سپهر با بيش از 1500 نود8
• * مكانيزاسيون يك‌صد رابط توزيع
• * تبديل سيستم عامل VM/ESA به OS/390 در كامپيوتر بزرگ
* ايجاد سيستم جامع دبيرخانه يكسان در كل شبكه (اداره بدون كاغذ9 - فاز 1)
* ايجاد سيستم اينترنت
• * ايجاد سيستم اينترانت
• * به‌كارگيري يك پايگاه اطلاع رساني جامع (DBMS) در كامپيوتر هاي بزرگ و ريز كامپيوترها
• * پايگاه وب بانك صادرات ايران
• * دگرگوني در سيستم تلفن‌بانك و توسعه آن
• * ايجاد سيستم اطلاع رساني جغرافيايي GIS (فاز 1)
• * طراحي و پياده سازي سيستم تسهيلات (در سيستم سنتي)
• * اجراي فاز اول جمع آوري نمونه امضا در سيستم، با استفاده از PC_Client در شعب استان‌ها و سرپرستي‌هاي تهران (در سيستم سنتي)
* بسترسازي پروژه زيربنايي انتقال اطلاعات از مراكز استان‌ها و سرپرستي‌هاي تهران به مركز (فاز 1 : ارسال اطلاعات با تاخير 24 ساعته)
ارزيابي آينده نظام بانكي كشور
• پيش‌بيني خوبي براي آينده نظام بانكي كشور در زمينه بانكداري الكترونيكي ندارم، زيرا جهان كنوني كه به دنياي مجازي‌ها معروف است، جهاني بسيار پرسرعت و پرتحرك است؛ اما حساسيت اين امر به دلايل زير هنوز در سازمان‌ها احساس نشده است :
• 1) فرايند تصميم‌سازي به لحاظ غيرحرفه ايي بودن بعضي مديريتها كند بوده است.
2) دوره عمر مديريتها براي سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت در زمينه انجام فعاليت‌هاي بنيادين و زيربنايي در بخشIT كوتاه است.
3) جذب، حفظ و نگهداري متخصصان IT در طول عمر يك پروژه - به‌دليل پايين بودن سطح حقوق و دستمزد - مشكل يا نا ممكن است.
4) فرآيند اجراي فعاليت‌ها به‌لحاظ ماهيت دولتي سازمان‌ها بسيار كند است.
5) با توجه به تغييرات سريع فناوري و لزوم انجام سرمايه گذاري‌هاي مستمر در بخش IT، مديران حاضر به ريسك‌پذيري در اين حوزه نيستند.
6) از نظر فرهنگي - كه بايد بسترسازي لازم براي گسترش كاربرد خدمات نوين بانكي فراهم گردد - هنوز فعاليت زيربنايي براي افزايش آگاهي مشتريان در پذيرش سيستم‌ها و روش‌هاي نوين و تغيير الگوهاي رفتاري آنان صورت نپذيرفته است.
