بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
« آرايه هاي ادبي » الف ) بديع ب ) بيان
الف ) بديع علمي است كه به باز شناسي آرايه هاي لفظي و معنوي مي پردازد .
بديع بر دو نوع است :
1- آرايه هاي لفظي 2- آرايه هاي معنوي
آرايه هاي لفظي : يعني زيبايي كلام كه با لفظ انجام مي شود .
آرايه هاي لفظي عبارتنداز : واج آرايي ، سجع ، ترصيع ، جناس ، قلب ، ملمع .
اسلاید 2 :
واج آرايي ( نغمه ي حروف ) :
تكرار يك واج ( صامت يا مصوت ) است ، در كلمه هاي يك مصراع يا يك بيت يا عبارت نثر به گونه اي كه كلام را آهنگين مي كند و آفريننده ي موسيقي دروني باشد و بر تاثير سخن بيافزايد اين تكرار آگاهانه ي واج ها را « واج آرايي » گويند .
مثال : خيزيد و خز آريد كه هنگام خزان است
باد خنـك از جـانب خـوارزم وزان اسـت
توضيح : در اين بيت تكرار واج « خ » و « ز » باعث ايجاد موسيقي دروني شده است .
توجه : در زبان فارسي بيست و نه واج داريم / ( بيست و سه صامت و شش مصوت )
صامت ها همان حروف الفباي فارسي هستند و مصوت ها « ـــ » و « ا » ، « ي » ، « و » مي باشند .
اسلاید 3 :
سجع : آوردن كلماتي در پايان جمله هاي نثر كه در وزن يا حرف يا حرف آخر يا هر دو ( وزن و حرف آخر ) با هم يكسان باشد .
مثال 1 : منت خداي را عـزووجل كه طاعتـش موجب قـربت است و به شكر اندرش مزيد نعمت . ( فعل « است » به قرينه ي لفظي حذف شده است . )
مثال 2 : خـلاف راه صواب است و نقض راي اولـوالالباب « است » (حذف لفظي ) ذوالفقـار علي در نيـام ( باشد ) و زبان سعدي در كام « باشد » ( حذف معنوي ) .
توضيح : فعل « باشد » در دو جمله ي پاياني به قرينه ي معنوي حذف شده است.
توجه : به نثر مسجع ، نثر آهنگين نيز
مي گويند .
نكته 1 : سجع در كلامي ديده مي شود كه حداقل دو جمله باشد يا دو قسمت باشد .
نكته 2 : سجع باعث آهنگين شدن نثر مي شود به گونه اي كه دو يا چند جمله را هماهنگ سازد .
نكته 3 : سجع در نثر حكم قافيه در شعر را دارد .
نكته 4 : اگر در پايان جمله ها كلمات تكراري وجود داشته باشد ، سجع پيش از آن مي آيد .
مثال :
الهي اگر بهشت چون چشم و چراغ است
بــي ديــدار تــو درد و داغ اســت
نكته 5 : گاهي در جملات سجع ممكن است افعال به قرينه ي لفظي يا معنوي حذف شوند .
اسلاید 4 :
« انواع سجع »
الف ) سجع متوازن : آن است كه كلمات سجع فقط در وزن اشتراك داشته دارند .
مثال : ملك بي دين باطل است و دين بي ملك ضايع .
توضيح : هر دو كلمه داراي هجاي بلند مي باشند لذا هم وزن اند .
مثال : طالب علم عزيز است و طالب مال ذليل .
توضيح : دو كلمه ي « عزيز » و « ذليل » داراي دو هجا ، يكي كوتاه و يكي كشيده هستند . لذا در وزن يكسانند .
اسلاید 5 :
سجع مطرف
ب ) سجع مطرف : آن است كه كلمات سجع فقط در حرف يا حروف پاياني با هم اشتراك دارند .
مثال : محبت را غايت نيست از بهر آنكه محبوب را نهايت نيست .
توضيح : كلمه ي « غايت » داراي دو هجا و كلمه ي « نهايت » داراي سه هجا مي باشد پس دو كلمه هم وزن نيستند بلكه فقط در حرف آخر مشترك اند .
اسلاید 6 :
سجع متوازي
ج ) سجع متوازي : به سجعي گفته مي شود كه كلمات سجع هم در حرف پاياني و هم در وزن يكسان مي باشند .
مثال : باران رحمت بي حسابش همه را رسيده و خوان نعمت بي دريغش همه جا كشيده .
توجه : از آن جائيكه سجع متوازي ، زيباتر و خوش آهنگ تر است و در متون فارسي كاربرد بيشتري دارد . لذا شناخت اين نوع سجع براي دانش آموزان عزيز با اهمّيّت تر مي باشد .
نمونه هايي از آثار مسجع : اوّلين با سجع در مناجات نامه خواجه عبدالله انصاري ( قرن پنجم ) به كار گرفته شد و بعدها سعدي در « گلستان » ، جامي در « بهارستان » ، نصرالله منشي در « كليله و دمنه » آن را به حد كمال خود رساندند . و در ادامه كساني چون قائم مقام فراهاني در « منشئأت » و قاآني در كتاب « پريشان » از آنها پيروي كردند .
اسلاید 7 :
ترصيع
ترصيع
آن است كه كلمات مصراعي با مصراع ديگر يا جمله اي با جمله ي ديگر ، در وزن و حروف پاياني يكسان باشد
( غير از واژگان تكراري بقيه كلمات با هم سجع متوازي دارند . )
مثال 1 : اي منــور بـه تـو نجـوم جـلال
وي مقـرر بـه تـو رسـوم كمـال
مثال 2 : باران رحمت بي حسابش همه را رسيده و خوان نعمت بي دريغش همه جا كشيده
اسلاید 8 :
« انواع جناس »
الف) جناس تام : آن است كه دو كلمه جناس از نظر شكل ظاهري و تلفظ كاملاً يكسان ، اما از جهت معني با هم فرق دارند .
مثال :عشـق شـوري در نهـاد ما نهـاد جـان مـا در بوتــه ي سـودا نهــاد
وجود و سرشت قرارداد
بهـرام كه گور مي گرفتي همه عمر ديدي كه چگونه گور بهـرام گرفت
گور خر قبر
كار پاكان را قيـاس از خـود مگير گر چه باشد در نوشتن شير ، شير
شير خوردني نام حيوان
نكته : جناس هم در شعر و هم در نثر به كار مي رود .
اسلاید 9 :
انواع جناس ناقص
1- جناس ناقص اختلافي
2- جناس ناقص حركتي
3- جناس ناقص افزايشي
اسلاید 10 :
جناس ناقص اختلافي
جناس ناقص اختلافي : آن است كه دو كلمه جناس در حرف اوّل ، وسط يا آخر با هم اختلاف داشته باشند .
مثال : تنگ است خانه ما را تنگ است اي برادر
بر جاي ما بيگانه ننگ است اي برادر
( براي حرف اوّل )
چوك زشاخ درخت خـويشتن آويختـه
زاغ سيـه بـر دو بـال غاليه آميخته ( براي حرف وسط )
