بخشی از مقاله
چکیده
یک نگاه آگاهانه به شعر فارسی اثبات میکند، ادبیات فارسی ایران با وجود شاعرانی چون فردوسی، مولانا، سعدی، حافظ، دهها و صدها شاعر و ادیب به عنوان پرچمدار تمدن و فرهنگ ایران در عرصهی جهانی درخشیده است. در طول قرنها با وجود تحولات سیاسی گرچه زبان فارسی در سه دوره، مورد هجوم بیگانگان - هجوم عرب، هجوم مغول و هجوم غرب - و به مثابهی آن زبان و فرهنگ بیگانه قرار گرفته است اما بررسی شعر فارسی نشان میدهد، همیشه شاعران آگاهی بودند که در قالب شعرشان فرهنگ و معنویتی را عرضه کردند که به نام زبان فارسی تثبیت شده است، گرچه در مواردی از واژههای بیگانه استفاده کردند یا از مضامینی تأثیر گرفتند اما ساخت و بافت شعرشان، زبان فارسی است و این موارد هیچگاه نتوانسته از عظمت آن کم کند.
در این مقاله تعهد به »فرهنگ« و »معنویت« ایرانی اسلامی در شعر شاعران شاخص، در سه دورهی هجوم زبان و فرهنگ بیگانه بررسی شده است. بررسی نشان میدهد: زبان و فرهنگ بیگانه، هرگز نتوانسته بر ذهن و زبان شاعران متعهد مسلط شود. در اندیشهی تمامی شاعران برجسته، نوعی تعهد و رسالت جهانی دیده میشود که نکتهی اصلی سرودههای خود را برای بیان معنویتی گذاشتهاند که در جهان کنونی کمپیدا شده و ادب فارسی با وجود این شاعران در عرصهی جهانی منادی صلح و آرامش است و همین را میتوان پیشرفت زبان فارسی در عرصهی جهانی دانست.
.1 مقدمه
بدون شک فرهنگ، تمدن و هویت هر ملتی با زبان آن ملت نشان داده میشود. در این زمینهها زبان فارسی در جهان خوش درخشیده است و این را مرهون ادبیات فارسی به خصوص وجود شاعران پرمایهای هستیم که با ساخت و بافت زبان فارسی اندیشههای جهانی را بیان کردند که باعث اعتلای زبان فارسی شده است. اگر مقایسهای از لحاظ برتری زبان و ادب داشته باشیم درخشش بینظیر زبان و ادب فارسی را خواهیم دید که گوی سبقت از همه ربوده است.
عظمت زبان فارسی چنان است که با وجود هجوم زبان و فرهنگ بیگانه، توانسته است نگاهبان شخصیت ایران و ایرانی باشد، شاهکارهای فکری و ادبی در زبان فارسی توسط شاعران و ادبیان به وجود آمده است و همچنان ادامه دارد که اکنون با وجود آنها، زبان فارسی میتواند به عنوان یک زبان زندهی دنیا در عرصههای جهانی بدرخشد؛ در هجوم عرب با شکلگیری قدرت مقتدر سامانیان، شاهنامه درخشید و فرهنگ و تمدن ما را حفظ کرد، در زمانی که هجوم وحشی مغول، خاک کشور را فرا گرفت، مولانا با سرودن مثنوی به زبان فارسی، زبان بینالمللی عرفان شد، در هجوم غرب در دورهی معاصر وقتی که برخی در زبان و فرهنگ غرب غوطهور بودند، شاعران متعهد معاصر، فرهنگ دیرین و پیشینهی ادب فارسی را در قالب نو عرضه کردند.
در انقلاب اسلامی و دفاعمقدس بهترین شعرها از آنِ شاعران پایداری است که توانستند حماسهی عظیم ملت ایران را بسرایند، صدای انقلاب شدند و جنگ تحمیلی را با زبان شعر بازگو کردند. بنابراین در هر دورهی تاریخی، زبانفارسی در قالب شعر توانسته رسالت خود در بیان هویت ایرانی یاری رساند، اکنون نیز میتوان از زبان فارسی در قالب شعر، فرهنگ فخیم ایرانی را به جهانیان عرضه کرد، جهانی که سراسر آشوب و فتنه و بیداد است، شاعران ما منادی صلح و آرامش هستند و همین نشاندهندهی شخصیت ایرانیاسلامی ماست.
در این مقاله با انتخاب دو متغیر»فرهنگ و معنویت« دورههای مختلف ادب فارسی که در آن دورهها، ادبیات ما مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته، بررسی شده است. تأکید بررسی بر این نکته استوار است که پیشینهی ادبیات نشان میدهد همانطور که شاعران ما در هجوم بیگانگان، رسالت خود را در نگاهبانی فرهنگ ایرانیاسلامی حفظ کردند، اکنون نیز میتوان در این زمینه به ادبیات تکیه کرد. شعرشاعران متعهد ما در جهان کنونی به معنای واقعی کلمه، زبان زندهی فرهنگ و معنویت است که در آشوب و جنگ و خونریزی بر صلح و آرامش بشری تأکید دارد.
.1 بیان مسئله
زبان فارسی از زبانهای کهن جهان از خانوادهی »هند و اروپایی« است که با زبانهای هندی، آلمانی، انگلیسی، روسی، فرانسه و ایتالیایی هم خانواده است - باقری، - 21 :1383 در طول تاریخ، سه دورهی تحول: فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی جدید را پشت سر گذاشته است و از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم با نام »فارسی جدید«، »فارسی دری«، »فارسی پهلوی« به عنوان زبان ملی ایران انتخاب شده است - صفوی، - 111 :1367 هماکنون زبان رسمی و معیار کشور ایران است و از عمر آن تاکنون بیش از هزارسال میگذرد، در این قدمت هزار و چندصد ساله آثار ارزشمندی در زبان فارسی به وجود آمده است که در عرصهی جهانی درخشیده است.
زبان فارسی در طول عمر خود، با دگرگونی داخلی و خارجی، تحولاتی را پشت سرگذاشته است اما ساخت و بافت آن هنوز هم با وجود تغییرات باقی مانده و زنده است و در نوع کاربرد آن تغییری ایجاد نشده است. به لحاظ زبانشناسی »فارسی دری در تاریخ 1200 سالهی خود از نظر قواعد دستوری تغییری نکرده است. اما از لحاظ واژگان در مراحل مختلف تاریخ، تغییراتی برآن وارد شده است. واژههایی جدید ساخته شده یا از زبانهای بیگانه وارد گردیده یا برای بیان مفاهیم جدید علمی، فلسفی، عرفانی، سیاسی،اجتماعی، اداری، دینی وفنّی تغییر معنی داده است.
مرحلهی نخست یعنی از آغاز رواج فارسی دری تا دورهی مغول، مرحلهی ورود واژهها از زبان عربی است، مرحلهی دوم که از دورهی مغول تا آغاز دورهی قاجاریه را شامل میشود مرحلهی ورود واژههای مغولی و ترکی است، مرحلهی سوم که از آغاز دورهی قاجاریه شروع می-شود، مرحلهی ورود واژههای اروپایی و به ویژه واژههای فرانسه است - .«صفوی، - 111 :1367 در این مراحل شعر و ادب ما تحت تأثیر زبان و فرهنگ بیگانه قرار گرفت، چنانچه بررسی این تأثیرها در شعر فارسی نمودهای مختلف آن را آشکار می-کند اما بررسی دقیق شعر شاعران برجسته و شاخص این دورهها با نگاه ایرانی نشان میدهد آنچه در جهان کنونی از آن عرضه شده متعلق به زبان فارسی است، مولانا اگرچه واژگان عربی دخیل بسیار دارد یا واژگان ترکی دخیل دارد اما به نام زبان فارسی مشهود است و هیچ عرب زبانی نمیتواند به دلیل وجود واژههای عربی مثنوی، آنرا ازآنِ خود بداند زیرا ساخت و بافت دستور آن متعلق به زبان فارسی است.
بررسی این اشعار یک مسئله را به صورت واضح و آشکار ثابت میکند، اینکه در سیر اندیشههای جهانی، سخنوران نامی ایران به فرهنگ و معنویت اندیشیدهاند و زبان فارسی را در خدمت بیان آن گرفتهاند که اگر در بیدادگری جهان کنونی به آن توجه کنیم، زبان فارسی، ادب فارسی و در دایرهی بزرگتر فرهنگ ایران و ایرانیان همواره به صلح و آرامش و معنویت توجه دارد. اگر قرار باشد ادبیات فارسی به لحاظ فرهنگ و معنویتی که در آن است از آغاز تاکنون بررسی کنیم، بیتردید در جهان پیشتاز خواهد بود فردوسی با لحن حماسی همان اندیشهای را در مورد جهان بیان کرده که مولانا با زبان عرفانیاش گفته و شاعران معاصر در قالب شعر نو عرضه کردهاند.
هجوم بیگانه و زبان بیگانه نیز با قدرت تأثیرش در اندیشهی و زبان آنها نتوانسته غالب شود. برای همین میبینیم فردوسی در دوران گستردگی زبان و فرهنگ عرب، شاهنامه را میسراید و به گفتهی خودش عجم را با پارسی زنده میکند، مولانا در زمانی که افراد بسیاری از شکست در برابر مغولان مأیوس بودند، از ایمان به خدا میگوید، شاعران متعهد معاصر مثل اخوان ثالث و فرخزاد در زمانی که زبان و فرهنگ غربی کشور را با استعمار احاطه کرده است، با رسالت شعریشان، زبان گویای اجتماع میگردند و فسادها و تباهیها را بازگو میکنند، سهراب در چنین فضایی، بشریت را به صلح و آشتی دعوت میکند.
قیصر در زمان جنگ، اشعاری در پایداری میسراید و زبان شهیدان و رزمندگان و به عبارتی صدای انقلاب میشود. تمامی اینها با زبان فارسی است، زبانی زنده با دایرهی گستردهی لغات که تمام مفاهیم بشری را در بردارد و توانسته است، زبان فرهنگ ایران شود. چنانچه باید گفت»ایران سرزمینی است که به دوام و استواری در چهارراه گیتی میبالد. چنانکه در برابر تمام یورشها پایدار و نستوه، ایستادگی کرده است. مردمان این خاک، نسل اندر نسل، مفهوم ایرانی بودن و ایرانی ماندن را به فرزندان خود منتقل کردهاند. تجلی این موج نیرومند و گسترده در هنر و ادبیات ایرانی آشکار است. - «رستگار فسایی، اثنی اعشری،:1384 - 70
2 1 ارتباط مقاله با موضوع کنفرانس
اهمیت زبان و ادبیات فارسی برای ما در جهان کنونی بیش از پیش احساس میشود. رهبر معظم، حضرت آیتاالله خامنهای هم در دیدارهای مختلف خود با اهالی شعر و ادب همواره بر رسالت شاعران به عنوان متعهدان جامعه در برابر هجوم بیگانه تأکید دارند، به عنوان نمونه در تاریخ 10/04/1394 در دیدار با جمعی از اهالی فرهنگ، اساتید شعر و ادب فارسی، شاعران جوان و پیشکسوت کشور و تعدادی از شاعران از کشورهای هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان و آذربایجان، اثرگذاری کم نظیر شعر را زمینهساز ایجاد مسئولیتهای سنگین برای شاعر خواندند - - www.leader.ir یکی از مسئولیتهای سنگین شاعران انتقال فرهنگ ایرانیاسلامی است.
در هر چیزی میتوان پیشرفت کرد اما اگر زمانی برسد فرهنگ و معنویت ایرانی اسلامی را از دست بدهیم چیزی برای عرضه در جهان به نام ایران اسلامی نداریم. این مقاله با توجه به محور »اعتلای زبان فارسی به عنوان زبان زندهی دنیا در عرصهی معنویت، علم و فرهنگ« نوشته شده است. با این دیدگاه شعر فارسی از آغاز تاکنون بررسی شده است. گذری بر شعر شاعران پیشین نشان میدهد ادبیات ما در طول قرنها فرهنگ و معنویتی را به جهان عرضه کرده که حامی شخصیت ایران به عنوان یک شخصیت معنوی و با فرهنگ بوده است.
رهبر معظم انقلاب نیز در یک سخنرانی در تاریخ 1/11/1372 بار فرهنگی زبان فارسی را در فرهنگ و تمدن جهانی در خور توجه دانستند و فرمودند: این باور حقیقی وجود دارد که در میراثهای فرهنگی ملتها، آنچه که به زبان فارسی در دسترس انسانها وجود دارد، از بسیاری زبانهای دیگر بیشتر است و زبان فارسی رایج، حدود 1200 ذخیرهی فرهنگی برجسته دارد که میتوان از آن برای پیشبرد فرهنگ بشری استفاده کرد و به آن غنا بخشید.رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به برجستگیهای موجود در ادبیات زبان فارسی فرمودند: آنچه که از حکمت، معرفت و اندیشه والای بشری در دیوانهای شعری زبان فارسی گنجانده شده است، بسیار مهم و قابل توجه است و در این زمینه میتوان به حکمت، معارف الهی و اندیشه مورد نیاز بشری که در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی موجود است، اشاره کرد.
