بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین و مؤثرترین اقدامها برای آموزش و یادگیری عمیق و مؤثر، بهکارگیری شیوههایی است که فرایند یادگیری را تسهیل و تسریع کند. به کارگیری شیوههای مناسب در آموزش زبان دوم در ایجاد انگیزه و رغبت زبان آموزان، جلب توجه و دقت آنها به موضوع درس، میزان کارآمدی تدریس و معنادار کردن اهداف مهارتهای زبانی مؤثر است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیر شیوه تدریس مبتنی بر انیمیشن در یادگیری صنعت ادبی جناس تام بر فراگیران فارسیآموزان است. بدین منظور 20 از دانشجویان غیر فارسی زبان رشته ادبیات فارسی در دو گروه کنترل و ازمایش انتخاب شد. روش پژوهش، روش آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل میباشد. در ابتدا پیش آزمونی از هر دو گروه گرفته شد و سپس گروه آزمایش با روش مبتنی بر انیمیشن و گروه کنترل با روش سنتی مورد آموزش قرار گرفتند. در پایان دوره آموزشی، از پیشرفت یادگیری درهر دو گروه پس آزمونی به عمل آمد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادهها بیانگر تفاوت معنادار در یادگیری و یادسپاری صنعت جناس تام زبان فارسی در این دو گروه از فراگیران بود و نشان داد که آموزش مبتنی بر انیمیشن، یادگیری را تسهیل و دانش واژگانی زبانآموزان را تقویت میکند چرا که این شیوه برای فراگیران جذابیت بیشتری دارد و فراگیران ارتباط بهتری با ان برقرار می کنند. کلیدواژهها: انیمیشن، شیوههای تدریس، یادگیری زبان دوم، صنعت جناس تام، اموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان.
مقدمه:
زبان و ادبیات فارسی سرشار از مضامین ادبی، عرفانی، اخلاقی، تاریخی، فرهنگی و هنری است و آن را باید کلید ورود به فرهنگ و هنر ایرانی، اسلامی، و انقلاب اسلامی دانست. بی شک هر فردی که بتواند به زبان فارسی صحبت کند و بنویسد علاقه مند خواهد بود تا با محتوا و ادبیات غنی زبان فارسی آشنا شود. از سوی دیگر ادبیات فارسی از دیرباز در مشرق زمین جایگاه والایی داشته و در ماوراءالنهر، آسیای صغیر و تا حدودی در بالکان و به ویژه در شبه قارهی هند، جزئی از فرهنگ ادبی بهشمار میرفته است. با توجه به مضامین و مفاهیم والای ادبیات فارسی علاقمندان بسیاری در سرتاسر جهان به خواندن و درک ادبیات فارسی تشویق و ترغیب میشوند. در این میان، آرایه های ادبی جزء لاینفک فهم و درک ادبیات فارسی هستند. یکی از این صنایع خاص و مهم صنعت "جناس" است. جناس از مهمترین عناصر علم بدیع است و به وضوح در آثار شاعران و نویسندگان دیده میشود. این صنعت ادبی علاوه بر افزودن زیبایی کلام، موجب ایجاد آرایه های دیگری چون ایهام و ابهام میشود. از اینرو، با توجه به اهمیت این صنعت در عرصهی شعر و ادب و عدم درک درست زبان آموزان از این صنعت نیاز است که به آموزش آن پرداخته شود.
ضرورت و اهمیت موضوع:
تهیه و تدوین مواد آموزشی و شیوهی تدریس مناسب برای آموزش زبان دوم از مباحث مهم در این رابطه است. به طوری که جهت تهیه وتدوین مواد درسی و بهکارگیری شیوههای آموزشی، اهداف یادگیری زبان آموزان باید مد نظر قرار گیرد.
زبان آموزان زبان فارسی به دلایل بسیار زیاد و متنوعی به یادگیری این زبان اهتمام میورزند. با توجه به اهداف یادگیری و نیازهای اکتسابی زبان در هنگام تهیه مطالب درسی و شیوههای آموزشی بهتر است که نیازها و اهداف زبان آموزان در یادگیری را مد نظر قرار دهیم. از دیرباز یکی از مهمترین دلایل فراگیری زبان فارسی توسط غیر فارسی زبانان، ارتباط و آشنایی با ادبیات غنی این زبان بوده است. در این راستا جهت آموزش زبان فارسی، ضروری است که مباحث مهم ادبی چون صنایع ادبی، دستور زبان فارسی، تاریخ ادبیات و... آموزش داده شود. "جناس تام" یکی از صنایع ادبی مهم و موثر در فهم و درک ادبیات فارسی است که از دیر باز در آثار ادبیات کلاسیک ونیز در آثار ادبیات معاصر به وفور به چشم میخورد، و موجب به وجود آمدن آرایههای دیگری چون ایهام و ابهام میشود.
آنچه که در خور توجه است، این است که کدام شیوه برای آموزش صنعت ادبی " جناس تام" مناسب است، ضمن آنکه موجب تسهیل تدریس و افزایش کیفیت یادگیری شده، دانش ادبی زبان آموزان را نیز تقویت کند.
یکی از مهمترین و موثرترین اقدامها برای آموزش و یادگیری عمیق و مؤثر، به کار گیری امکاناتی است که فرایند یادگیری را آسان نموده و سرعت بخشد. از جملهی این امکانات بهرهگیری از انیمشنهای مناسب است. امروزه از انیمیشن بهعلت جذابیتهای منحصر به فردش به عنوان یک شیوهی آموزشی در عرصههای مختلف آموزش استفاده میشود و انیمیشن ها به عنوان یک مسیر اجتماعی شناخته شده، بسیاری از مفاهیم فرهنگی را انتقال میدهند. از این رو، سازندگان انیمیشن به سمت طراحی انیمیشنهایی حرکت کردهاند که در سناریوی آنها از متون ادبی استفاده شده و از لحاظ گرافیک، بسیار به زندگی روزمره شبیه و نزدیک است. تابدین وسیله بتوانند مخاطب را به دنیای واقعی نزدیکتر کنند و ذهن مخاطب را تحت تاثیر مفاهیم و پیامهای مورد نظر خود قرار دهند.کاربرد انیمیشن در امر آموزش زبان دوم میتواند یکی از شیوههای موثر در تقویت و توسعه دانش ادبی زبان آموزان باشد و در راستای نظریههای آموزش زبان دوم، در فراگیری زبان، زبان آموز را یاری نماید.
پشتوانهی نظری پژوهش:
یکی از نظریه های کاربردی در امر آموزش زبان که پایه روانشناختی دارد،نظریهی فلو194 است که توسط چیکسنتمیهایی195در سال - 1990 - بنیانگذاری شد. مبنای اصلی این نظریه بر هوشیاری آرام است و بر شناخت آموزش تجربی تکیه دارد. بر این اساس،حالت مثبت ذهن فرایندو کیفیت یادگیری را افزایش میدهد.آرامش و امنیت زبان آموز درکلاس درس نقش محوری را در این نظریه دارد و موجبات تمرکز و توجه عمیق او به مباحث درسی را فراهم می سازد، بهطوریکه فرد بهطور ناخودآگاه چنان غرق زمان حال میشود که متوجهی گذر زمان نمیگردد.
با توجه به این نظریه، در امر آموزش زبان فارسی بهتراست، شرایط مناسبی را برای یادگیری به وجود آورد و فرصتهایی مناسب را فراهم نمود.
اصطلاح PSP مخفف عبارت انگلیسی - Persian for Specific Purposes - یکی از مسیرهای کسب چنین آرامشی است. این اصطلاح به معنای آموزش فارسی با اهداف ویژه است. در این نگرش، برای یادگیری زبان فارسی، بر اهداف خاص زبان آموزان تاکید می گردد. بهکارگیری انیمیشن در آموزش زبان فارسی میتواند علاوه بر ایجاد فضای جذاب و آرامبخش، توجه زبان آموزان را به مباحث آموزشی کلاس نیز جلب نماید و انگیزهای برای فراگیری بیشتر را در آنان فراهم سازد. در واقع، زبان آموزان با هدف خاصی چون یادگیری مفاهیم و آموزه های ادبیات فارسی به مطالب آموزشی که در قالب انیمیشن ارائه گردیده است، توجه میکنند.
بررسی پیشینه پژوهش:
در یادگیری زبان دوم، انتخاب مطالب آموزشی و اتخاذ شیوهی تدریس مناسب نقش مهمی دارد. محققان و پژوهشگران زبان دوم با در نظر گرفتن برههی زمانی و نیازسنجی زبانآموزان، روشهایی را به کار بردهاند که هر یک دارای مزایا و معایبی است. روشهایی که در اواخر قرن نوزدهم - همزمان با آغاز نظریهپردازی زبان دوم - اتخاذ شد، بیشتر بر ساختار و قواعد دستوری زبان متکی بود. نونان - - - 1999به نقل از اریکن و ترف، - 5213 :2010 معتقد است که روشهای سنتی که نقش اصلی را به معلم و نقش فرعی را به زبانآموزان نسبت میدهند؛ آموزشی نامناسب و بیارتباط با نیازهای زبانآموزان است. اما از قرن بیستم به بعد، همزمان با تحولات علمی و لزوم ایجاد ارتباط با جوامع دیگر، روشهای اتخاذ شده بیشتر به تعامل و اهمیت برقراری ارتباط زبانآموز با زبان دوم توجه داشت. محققان و پژوهشگران زبان دوم معتقدند که استفاده از متون ادبی مناسب در کلاسهای آموزش زبان دوم، علاوه بر تقویت رشد زبانی، ارزشهای اخلاقی و آداب و رسوم و فرهنگ آن زبان را نیز به زبانآموزان انتقال میدهد. امروزه بر اهمیت و کاربرد همزمان مهارتها در تدریس تاکید می شود. با استفاده از انیمشن میتوان از متون ادبی در نگارش فیلمنامه استفاده کرد و مهارت-ها را همزمان تدریس نمود. اما در آموزش زبان فارسی از این شیوه استفاده نشده است. حسینی - A76:1390 - واژگان را با استفاده از انیمشن تدریس کرده، اما تهیه و تدوین آن توسط وی انجام نپذیرفته است. در آموزش زبان انگلیسی نیز به اهمیت و کاربردهای این شیوه در آموزش زبان دوم اشاره شده است.
بیشتر محققان بر این نظرند که انیمشن به خاطر جذابیتهای بصری و گرافیکیاش کلاس درس را جذاب میکند و آموزش زبان به صورت غیر مستقیم موجب می شود زبان آموزان زبان را به صورت نیمه خود آگاه بیاموزند. اریکن - - 90 :2009 در مورد آموزش گرامر معتقد است که اگر چه تدریس گرامر به صورت موقعیتی است، اما از معلم انتظار میرود تا با به کار بردن روشهای جدید آن درس را از صورت موقعیتی در آورد. این روشها میتواند با به کاربردن ابزارهای سمعی و بصری، استفاده از تصاویر و تعریف کردن داستان، حل مسائل و مثال زدن و نشان دادن کاربرد گرامر به شیوهی انیمیشن، تدریس را به روشی آشکار و ضمنی در آورد و موضوع را در ذهن زبان آموزان ماناتر نماید.
البته مهمترین عاملی که باید مد نظر داشت این است که در حین آموزش بهتر است که زبان آموزان درگیر یادگیری شوند، همان طور که اولی - 1969 - 196 و هارویل - 1947 - 197 توضیح میدهند: "استفادهی عکس، پوسترها، نمودارها و کارتونها در کلاسها منجر به رشد زبان آموزان میشود، فقط اگر زبان آموزان در یادگیری مشارکت فعالانهای داشته باشند." فعالیت زبان آموزان در به کار بردن انیمشن باعث میشود:
1. زبان آموزان در مورد انیمیشن تفکر کنند.
2. در مورد معنای آن بحث و گفتگو کنند.
3. در صورت امکان تصاویری از انیمیشن را نقاشی کنند.
4. تصاویر نقاشی شده، زبان آموزان را تشویق میکند تا در مورد آن موضوع فکر کنند و نظر خود را ابراز کنند. انیمیشن به عنوان یکی از ابزارهای موثر یادگیری، در محیط آموزشی دارای ویژگی هایی است. بیشاپ و کت - 2001 - 198 این ویژگی ها را برشمرده اند.آنان معتقدند دلیل منطقی کاربرد انیمیشن به عنوان یک شیوهی تدریس آن است که انیمیشن دارای شخصیت-های جالب و رنگارنگ، صداها و موسیقیهای لذت بخش است. این در حالی است که، بیشتر محققان بر این نظرند که انیمیشن انگیزه یادگیری زبان آموزان را بالا میبرد. نیجز - 1996 - بیان می کند انیمیشن به زبان آموزان کمک میکند تا نسبت به یادگیری نگرش مثبتی داشته باشند و در صحنههای آموزشی به رقابت بپردازند و موفقیت آنان را در یادگیری زبان خارجی افزایش میدهد؛ و اولی - 1969 - اظهار میدارد که استفاده از انیمیشن در تدریس میتواند: باعث ایجاد و حفظ علاقه شده و زبان آموزان را به فکر کردن تشویق نماید. علاوه براین، دمیر - 2006 - 199 به موثر بودن این ابزار در آموزش به خاطر تغییر نگرش منطقی زبان آموزان نسبت به یادگیری اشاره می کند و نیز اظهار می دارد که با بکاربردن انیمیشن، مهارتهای توجه و استنباط زبان آموزان افزایش می یابد وآنان برای یادگیری انگیزهی بیشتری خواهند داشت. در عین حال، انیمیشن حسهای پنجگانه زبان آموزان از قبیل دیدن، شنیدن و تفسیر کردن را به کار میگیرد.
کالیوگا - 310 :20011 - 200 انیمیشن را ابزار آموزشی موثری دانسته و معتقد است که ماهیت تصاویر باید با طرح مناسبی کنترل شده و حجم ارائه مطالب زیاد نباشد. به عنوان مثال، بخش بخش کردن انیمیشن به واحدهای معنادار کوچک تاثیرات یادگیری را در حافظه دراز مدت افزایش میدهد و و بار شناختی را کم میکند و با کاستن بار اضافی حافظهی زبان آموزان، به عنوان حامی حافظه عمل می کند.
تاکنون کتابهای آموزشی ارائه شده در آموزش زبان فارسی با تکیه بر اهداف عمومی زبان آموزان تدوین شده و به طور خاص مباحث ادبیات فارسی مد نظر قرار نگرفته است. "جناس تام" یکی از مباحث مهم در ادبیات فارسی است که پژوهشگران و محققان همواره به آن توجه داشته اند. تاجبخش و سعیدی نیا - 1392 - نوآوریهای جناس را در غزل شهریار بررسی کردهاند. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که شهریار با به کارگیری همنشینیهای تازهای از واژههای کهن غزل سبک عراقی و همچنین با کمک واژه-های عامیانه و نو با همنشینی با واژههای دیرینه، جناسهایی نو و مبتکرانه به وجود آورده است. همچنین وی با نزدیک کردن واژه-های جناس در یک بیت، تاثیر موسیقیائی آن را افزایش داده است.
