دانلود فایل پاورپوینت بررسی قاعده لاضرر و لاضرار

بخشی از پاورپوینت

--- پاورپوینت شامل تصاویر میباشد ----

اسلاید 1 :

چکیده...

¨لا ضرر و لا ضرار في الاسلام بخشي از روايتي است كه فقها در اثبات قاعده نفي ضرر بدان استناد كرده اند. اين قاعده بدين معناست كه احكام ضرري در شريعت اسلام وجود ندارد. در سده هاي اخير، شماري از فقيهان از جمله ملا احمد نراقي- مير فتاح مراغه ايي ، شيخ انصاري و ديگران .... . رساله و كتابي را مستقل را بدان ويژه نوشته اند اصل لا ضرر بنابر نظر شيخ انصاري و آنچه در ميان متأخرين از فقها معروف است، به معناي نفي حكم ضرري در شريعت مقدس اسلام است. اين اصل امتناعي بوده و حكم شرعي را از هر عبادت و يا معامله اي كه موجب ضرر باشد برمي دارد. حديث لا ضرر و لا ضرار مشتمل بر  واژه « لا» و « ضرر» و « ضرار» است. «لا» براي نفي جنس است و بر سر هر كلمه اي بيايد دلالت بر آن حقيقت مي كند. از فقهاي معاصر، امام خميني رساله اي را با نام « بداع الدر في قاعده نفي الضرر» در خصوص اين اصل تأليف كرده اند كه در اين تحقيق برآنيم تا ضمن اشاره اي گذرا بر اين اصل و مفهوم لغوي آن ديدگاه امام (ره) را مورد بررسي قرار دهيم.

¨واژگان كليدي: ضرر- ضرار- لا- نفي جنس

اسلاید 2 :

¨اصل لا ضرر و لا ضرار از قواعد فقهي عام است كه بر بخش هاي اقتصادي و غير اقتصادي قابل انطباق است و داراي زمينه اجرايي است.

¨حديث لا ضرر و لا ضرار اساساً از پيغمبر اكرم (ص) درباره « سمره بن جندب» است كه در ديگر روایات نيز بدان اشاره شده است. اصل لا ضرر يكي از قواعد مورد توجه فقهاست و كاربرد اين اصل در عبادت و معاملات مورد توجه قرار مي گيرد.

¨این حديث در دين اسلام قلمرو بسيار وسيعي دارد و تمامي زواياي زندگي بشر را در بر مي گيرد، از جمله موارد ضرر تخريب محيط زيست و آسيب رساندن به زندگي فردي و اجتماعي انسان است.

¨قاعده لا ضرر بر اساس حديث نبوي « لا ضرر و لا ضرار في الاسلام» (ضرر و زيان در اسلام وجود ندارد ) به وجود آمده است. همواره در امور مدني بر قاعده تسليط حكومت دارد كه از ديدگاه فقهي « ضرر» هم شامل « مال» و هم شامل « نفس» مي شود. بدين ترتيب از آنجايي كه خودكشي نوعي ضرر است، اسلام انجام آن را هرگز مجاز نمي شمارد. مضافاً اينكه بر اساس اين قاعده هر چيزي كه به بدن ضرر برساند حرام است.

اسلاید 3 :

اصل حدیث

¨سمره در محوطه منزل يكي از انصار ( مردم مدينه) درخت خرمايي داشت و براي آبياري و رسيدگي به درخت  خويش بدون رخصت وارد منزل انصاري ميگرديد، مرد انصاري شكايت او را نزد پيغمبر برد كه لا اقل با كسب اجازه داخل شود و زن و دختران او ناراحت نشوند، پيغمبر به وي گفت: چرا با كسب اجازه وارد نمي شوي. گفت: در ملك خود نياز به كسب اجازه از ديگري نيست! پيغمبر به او گفت: درخت را بفروش. گفت: نمي فروشم. پيغمبر گفت: بجاي آن 10 درخت در بهشت به تو مي دهم. گفت: واگذار نمي كنم. خلاصه نه حاضر شد كه با كسب اجازه داخل شود و نه درخت را واگذار كند، آنگاه پيامبر اكرم دستور دادند درخت را كنده و پيش روي او بياندازند، و به وي فرمودند: « أنت رجلٌ مضار » و « فانه لا ضرر و لا ضرار في الاسلام » يا « لا ضرر و لا ضرار علي مؤمن»

¨

¨

اسلاید 4 :

معنای لغوی حدیث ...

¨ضرر از نظر لغت، مصدر « ضر، يضر، ضرا و ضررا » به معناي زيان رساندن و به اصطلاح ثلاثي مجرد و متعدی مي باشد.

¨ضرار مصدر باب مفاعله ( ضاره، يضاره، مضاره و ضراراً ) به معناي درصددزيان رساندن مي باشد. لذا معناي « لا ضرر و لا ضرار في الاسلام» چنين مي شود:    (در اسلام جايگاهي براي زيان رساندن به كسي نيست و نيز اجازه نمي دهد كسي درصدد آزار و زيان ديگري باشد. فرق ميان ضرر و ضرار در آنست كه ضرر به معناي زيان زدن است كه تحقق آن را مي رساند، ولي ضرار به معناي درصدد برآمدن است كه تحقق آن را نمي رساند. از اين رو پيامبر اكرم به سمره فرمودند: أنت رجلٌ مضار ؛ تو كسي هستي كه درصدد آزار و زيان رساندن به ديگران مي باشد.

¨در بيان معناي لغوي آن بايد گفت:

¨1-‌ ضرار يعني ضرر زدن دو نفر به يكديگر به مقتضاي باب مفاعله

¨2-‌ ضرار، مترادف با ضرر است و اين عقيده صاحب كفايه است.

¨3-‌ ضرار يعني ضيق و عسر و حرج

¨4- ضرار يعني زيان رساندن به طور عمدي و ضرر اعم است از اينكه عمدي باشد يا غيرعمدي

¨1

¨ 

¨

اسلاید 5 :

مفهوم ضرر و اقسام آن

¨دو معنا براي واژه «ضرر» ذكر شده است: يكي نقص در مال و جان و حيثيت است و ديگري ضيق و تنگا  سوء حال كه ناشي از نقص در مال و يا جان و يا حيثيت و يا سلب حقي از حقوق انسان باشد.

¨بنابراين هر گاه به طور مستقيم و يا غيرمستقیم نقصي بر جان، مال يا حيثيت يا بر حقي  از حقوق انسان وارد آيد و سبب دشواري و سوء حال او شود به آن ضرر و زيا ن اطلاق مي گردد.

¨به طور كلي ضررها را به سه دسته مي توان تقسيم كرد:

¨1- ضرر هاي حقيقي: مانند اين كه انسان مال يا عضوي از اعضاي بدن خود را از دست بدهد.

¨2- ضررهاي اعتباري: مانند ضرري كه از ناحيه سلب حقي از حقوق بر انسان وارد آيد.

¨3 ضررهاي نسبي: مثلاً به تاجري كه سود نبرده است گفته مي شود ضرر كرده.

¨

¨

اسلاید 6 :

اصل لاضرر

¨در مباني حقوق اسلامي اصلي وجود دارد كه بر اساس آن هيچكس حق ندارد در ابقاي حقوق خود ( آزادي) به خود و ديگران ضرر    بزند. بديهي است تشخيص ضرر فردي با عقل « اعقل» است و تشخيص ضرر جمعي با عرفان « اعرف»

¨بر اين اساس ضررهاي فردي و اجتماعي را مي توان در موارد زير تفهيم كرد:

¨لا ضررها:

¨1- سوء استفاده از امكانات باد آورده جهت آسيب رساني به خود يا اسراف و اتراف كالا ها و خدمات.

¨2-‌ عدم پردازش بكار مولد به اين بهانه نيازي به كار ندارد .

¨3- نرفتن زير بار مسئوليت انديشيدن و اجراي استراتژي لا اباليگري كه فرضاً فكر كردن باعث تحليل قواي انساني مي گردد.

¨4- ورزش و گردش بي رويه و بي قاعده چه بصورت افراط و چه بصورت تفريط با اين عنوان كه انسان چهار ديواري اختياری است

¨

اسلاید 7 :

¨لا ضرارها:

¨1-‌ تداول و تكاثر مانند پرورش سرمايه هاي ملّي در بين عده اي خاص و يا انباشتن اموال و ارزاق عمومي

¨1- رانت خواري و سفته بازي به قيمت پرداخت هزينه هاي فقر و نداري توسط مابقي اهالي يك جامعه

¨2-‌ دل شكستن فرزندان خانواده هاي كم بضاعت و بي بضاعت با تجمّل زدگي

¨3- رفت و آمدهاي سفرهاي فوق سنگيني از مالهاي باد آورده آن هم براي به رخ كشيدن سايرين و لذا بهم زدن شيرازه خانواده هاي ديگر

¨4- ميمهاني ها و عروسي ها و حتي مراسم سوگواري درگذشتگان به هزينه هاي سرسام آور باشگاهي، مصداق: ألهاكُم التكاثر

¨در كل: نه از نظر شرعي و نه از نظر عرضي، هيچكس حق ندارد كه حتي با مال حلال خود طوري حق خود احقاق كند كه موجب آزار فاحش خود و يا ديگران گردد. اميد كه اين امر اگر از نظر فرهنگي قابل قبول است در جامعه بشري قانونمند گردد.

اسلاید 8 :

¨قاعده نفي ضرر دامنه گسترده اي دارد و انواع ضررها و اضرار به غير را در بر مي گيرد. بنابراين ضررهايي را كه قبل از اين مصداق نداشته ولي اكنون با پيشرفت تكنولوژي و... مصاديق جديدي يافته است، در صورت ا ثبات حقي شرعي براي افراد يا جامعه نيز شامل مي شود؛ مانند حق بيمه، حقوق سهام داران، اتلاف منابع طبيعي، آلوده سازي محيط زيست و ... ولي چنانچه حقوق جديد داراي اعتبار شرعي نباشد، هر چند از نظر اجتماعي پايگاه مورد قبولي داشته باشد مشمول اين قاعده نمي گردد.

    دو نكته اساسي

¨1- زيان ديدن و نقصان در مال با عدم سود و به دست نياوردن منفعت متفاوت است؛ زيرا زيان مالي عبارت از ظهور كاستي و نقصان در مال و ثروت عين است ولي كاهش سود و منفعت مال در زماني كه اصل سرمايه و ثروت محفوظ مانده سود نكردن است و نه زيان ديدن. و قاعده  نفي ضرر درصدد حفظ سود و يا تضمين منفعت از دست رفته نيست.

¨2- قاعده  نفي ضرر در واقع خود كار ضرر آفرين و تكليف زيانبار را نفي مي كند و درصدد بيان چگونگي تأمين خسارت هاي وارد شده و جبران زيان ها نمي باشد و موضوع جبران زيان ها و تأمين خسارت ها را از ساير قواعد و احكام فقهي مانند قاعده ضمان اتلاف، و احكام ديات و ... بايد به دست آورد

¨

اسلاید 9 :

مبانی فقهی قاعده

¨قاعده نفي ضرر را با تمام ابعاد و ويژگي هايش مي توان از ديدگاه عقل اثبات كرد: جايي كه عقل دفع ضرر احتمالي را لازم مي داند بدون ترديد زيان و نقصان قطعي در جان، مال و حيثيت افراد را كه هيچ گونه توجيه عقلي براي تحمل آن در كار نيست نخواهد پذيرفت.

¨در فقه اسلامي علاوه بر دليل عقلي به آياتي از قرآن مجيد براي اثبات اين قاعده استناد شده است. از جمله در يك آيه خداوند مادر را از ضرر رساندن به فرزندش با امتناع  از شير دادن بازداشته و پدر را نيز از زيان زدن به فرزندش با ترك انفاق متعارف به مادر، كه منتهي به امتناع وي از شير دادن به فرزند گردد، منع كرده است. چنان كه در آيه ديگر نگارنده و گواه در داد و ستد را از ضرر رساندن به طرفين معامله منع كرده و شهادت و كتابت بيش از كمتر از آنچه در خارج به وقوع پيوسته از ناپسند و غير جايز مي شمارد.

¨بر اساس تفسير مذكور با الغاي خصوصيت از مورد صدور آيات ياد شده مي توان قاعده نفي ضرر را اثبات كرد.

¨در فقه اسلامي از روايات بسياري نيز براي اثبات اين قاعده استفاده شده است. از جمله روايات معروف پيامبر اكرم (ص) است كه فرمود: (لاضرر و لا ضرار في الاسلام» كه شرح و مفهوم آن گذشت. هم چنين در روايت ديگري امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل مي كند كه به سمره بن جندب فرمود: تو مرد بسيار زيان رساني هستي و ضرر و زياني بر مؤمن روا نيست. و نيز در روايت ديگر است كه پيامبر (ص) در جرياني رفع اختلاف بين اهل مدينه در خصوص حق آب نخلستان فرمود: ضرر و زياني نبايد در كار باشد .

¨از مفاد آيات و رواياتي كه در خصوص نفي ضرر وارد شده متخصصان علم فقه قاعده كلي نفي ضرر را استنتاج و قلمرو آن را تعيين كرده اند.

اسلاید 10 :

ویژگی قاعده نفی ضرر

¨قاعده نفي ضرر علاوه بر ويژگي هاي كلي قواعد فقهي داراي ويژگي هاي خاص ي است كه به يك مورد آن اشاره مي كنيم. يكي از ويژگي هاي قاعده لا ضرر حكومت و يا تقدم آن بر اساس قواعد و احكام است. بدین  معنا كه اين قاعده ناظر بر ساير قواعد و احكام شريعت است و آن را محدود و يا مقيد مي سازد؛ براي مثال  هر گاه نوعي استفاده از خانه شخصي باعث  ضرر و زيان به همسايه گردد آيا به استناد قاعده تسليط چنين استفاده اي جايز است يا بر اساس  قاعده لا ضرر از استفاده ضرري منع مي شود. ويژگي حكومت و تقدم قاعده نفي ضرر  بر ساير قواعد و احكام، قلمرو قاعده  تسليط را محدود به جايي مي سازد كه براي ديگران زيان نداشته باشد.  از اين رو در مثال مذكور چون قاعده تسليط فقط در محدوده عدم تحقق ضرر  كارآيي دارد قاعده نفي ضرر مقدم بر آن است و در نتيجه، صاحب خانه حق ندارد استفاده از حقوق ثابت خود را به وسيله وارد آوردن زيان به ديگران قرار دهد.

¨ 

¨