دانلود فایل پاورپوینت تجلی و امکان فقری

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

• تحلیل مفهومی علیت
• علیت، مفهومی اضافی و حاکی از رابطه خاص میان دو چیز است.
• پس فهم درست آن، به فهم طرفین آن (علّت و معلول) وابسته است.
• معانی علّت: مفهوم عام، چیزی که‏ شی‏ دیگر بر آن متوقّف و محتاج است. این معنا، شامل علت تامّ و ناقص است. «رابطه علیّت و معلولیّت، ‏ استناد واقعیتی به واقعیت دیگر» است (مطهری، 3/190)
• مفهوم خاص، چیزی که از وجود آن، وجود معلول و از عدم آن، عدم معلول لازم می‏آید و میان آن و معلولش در وجود و عدم، تلازم حاکم است (ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، 2/127)
• علیت رابطه ویژه میان علّت و معلول است؛ تلازم وجودی میان دو چیزی که یکی از دیگری صادر شده است. (بهمنیار، 519).

اسلاید 2 :

فلسفی بودن اصل علیت

• مسائل: 1- فلسفی 2- فروفلسفی (حسی و تجربی) 3- فرافلسفی (پیش فرض فلسفه و مسائل فلسفی) بی نیاز از اثبات
• علیت، مسأله‌ای فلسفی است، زیرا علت و معلول از لواحق‏ موجود بما هو موجود است (ابن سینا، الشفا، 257)
• پس ‏روش اثبات آن، عقلانی است نه تجربی، زیرا کار حس، احساس دو چیزی‏ است که در پی هم رخ می‏دهند.
• حتی درک تعاقب نیز، یافته حس به تنهایی نیست، چون . کار حسّ، تنها احساس دو چیز است. (ابن سینا، همان، ص 8).
• نظریه: علیت فرافلسفی (پیش فرض فلسفه و مسائل فلسفی)

اسلاید 3 :

راه‌های کشف و اثبات علیت از نظر حکمای اسلامی

• راه یکم راه امکان ذاتی ماهیت: هر ممکنی، ذاتا نسبت به وجود و عدم، لا اقتضا است. ولی همین شی‏، در متن خارج، به دلیل محال بودن ارتفاع نقیضین، یا موجود و یا معدوم‏ است
• برای موجود یا معدوم شدن، از سه حال خارج نیست:1- ذات آن برای‏ موجود یا معدوم شدنش کافی باشد. 2- رجحان خودبه‏خودی وجود و عدم بر یکدیگر. 3- چیز دیگری سبب موجود یا معدوم شدن آن ‏گردد.
• شق اول محال است «زیرا اگر اقتضای وجود کردی واجب الوجود بودی و اگر اقتضای عدم خود کردی ممتنع الوجود بودی» (سهروردی، 135)، درحالی که بنا به فرض، ماهیت ممکن است.
• هر ماهیتی در مقام ذات، نسبت به وجود و عدم لا اقتضاست؛ حال اگر به خودش وجود یا عدم بخشد، لازم می‏آید هم واجد یکی از آن دو و هم فاقد آن باشد که اجتماع نقیضین است.

اسلاید 4 :

ادامه

• شق دوم ترجح بلا مرجح است که به اجتماع‏ نقیضین (تساوی و عدم‏تساوی) برمی‌گیردد.
• برخی، محال بودن این شق را بدیهی دانسته‏اند (ابن سینا، ص 38؛فخر رازی، 1/95).
• با‏ محال بودن آن دو، شق ثالث اثبات می‏شود زیرا تقسیم مذکور بر حصر عقلی استوار است (ابن سینا، صص 38-39)

اسلاید 5 :

راه دوم بداهت نیاز ممکن به علت

• صرف تصور موضوع و محمول آن‏ برای تصدیق آن کافی است (طوسی، 78؛لاهیجی، 294) بر این اساس وجود علت برای خروج ماهیت از حد استوا بدیهی است اما ضرورت میان علت و معلول با ‏ برهان اثبات می‏شود (ابن سینا، همان، ص 39؛ التعلیقات، 1/23؛ ملا صدرا، 2، 131)
• علیت، بدیهی اولی است. هر انسانی بلکه برخی از حیوانات‏ هم به حسب فطرت و غریزه با اصل علیت آشنا هستند. برخورد آدمیان با حوادث و سؤال از علت پیدایش آن‌ها و شیوه مواجهه حیوانات با حوادث و جستجوی آن‌ها از منشأ صداها و بوها، شاهد این مدعاست (صدر، ص 261)

اسلاید 6 :

ادامه

• افزون بر این با هیچ استدلالی نه می‏توان علیت را اثبات و نه نفی‏ نمود، زیرا هر استدلالی، متشکل از مقدمات و نتیجه است و میان مقدمات و نتیجه آن، علیت و ضرورت حاکم است (سبزواری، شرح المنظومة، 1/283) پس، اقامه هر دلیلی بر اثبات یا نفی علیت، مسبوق به قبول آن‏ است
• «اگر مسأله علیت ثابت شود، بحث نیز جایز است وگرنه مجال بحث نیز از بین خواهد رفت» (ملا صدرا، 3/163)

اسلاید 7 :

راه سوم کشف علیت(نه اثبات برهانی آن)

• به‌نظر علامه و شاگردان وی انسان همانطوری که به‏ نفس خود و حالات و افعال آن علم حضوری دارد، به وابستگی وجودی این حالات و افعال نفسانی به نفس هم، علم حضوری دارد.
• با مشاهده علیت میان نفس و قوا و حالات و افعال آن‏ در مقام علم حضوری، نفس را علت و حالات و افعال آن ‏را معلول می‏نامد و سپس به‏ بسط این یافته درونی پرداخته و با معیارهای خاص، به تعمیم آن به‏ موارد بیرون از نفس می‏پردازد (طباطبایی، اصول فلسفه، 2/60-63).
• از راه دریافت حضوری‏ وابستگی وجودی افعال نفسانی به نفس، بر اساس قاعده حکم الامثال، علیت تعمیم داده می‌شود؛ (همان، 3/184؛ همو، نهایة الحکمة، ص 245)

اسلاید 8 :

ارزیابی راه‌های کشف و اثبات علیت

• راه علامه با دو اشکال مواجه‏ است.
• اشکال یکم: آنچه که با علم حضوری به نفس و افعال آن، کشف می‏شود وابستگی وجودی افعالی در حوزه نفس به نفس می‏باشد. اما اینکه این افعال از نفس صادر شده‏اند یا نه، از قلمرو علم حضوری بیرون است.
• کسی‏ که علیت را نسبت به حوادث خارجی انکار کند و توالی آن‌ها را به عادت الهی، تصادف و مانند آن ارجاع ‏دهد، نسبت به حوادث متوالی درونی نیز همان‏ را می‏گوید. (جوادی آملی، 2/346-347)
• با علم حضوری، فقط وجود نفس و حالات درونی و وابستگی آن‌ها به‏ نفس دریافت می‏شود و علت دانستن نفس و معلول‏ شمردن حالات درونی برای آن، مسبوق به پذیرفتن علیت و مبتنی به آن است.

اسلاید 9 :

اشکال دوم

• چگونه می‏توان فهمید که اشیا خارجی مانند حالات نفسانی‏ هستند؟ حالات درونی، امور عرضی‏اند در حالی که اشیا خارجی اعم‏ از جواهر و اعراض‏اند؛ حال به چه دلیلی این‌ها را امثال هم می‏نامیم و حکم اعراض‏ درونی را به جواهر و اعراض بیرونی سرایت می‏دهیم؟
• علاوه «تعمیم یافته درونی از طریق تشبیه حوادث خارجی و داخلی نفس، از باب تمثیل منطقی است نه برهان» (جوادی آملی، 2/347-348)

اسلاید 10 :

پاسخ

• پس از تصور علیت و ربط ضروری علت و معلول با شهود و موارد جزئی آن در ذهن انسان، می‏توان احکام مربوط به این‏ مفاهیم نظیر احتیاج و نیاز معلول به علت از معلول را شناسایی کرده و از آن‏ پس با تشخیص و شناخت خصوصیات علیت و معلولیت در حوادث خارجی، به‏ مصادیق خارجی آن نیز پی ببرد؛ مثلا پس از ادراک معنای علیت، حدوث یا امکان‏ اشیا خارجی را شاهد بر نیاز و احتیاج آن‌ها به عامل خارجی و درنتیجه گواه بر معلولیت‏ آن‌ها اقرار داد (جوادی آملی، 2/348)
• این مطلب در واقع به طریق نخست یعنی تنبه به‏ اصل علیت و تعمیم آن از راه امکان ذاتی برمی‏گردد، زیرا اگر از طریق نیاز معلول به علت که مسبوق به امکان (از نظر فلاسفه) یا حدوث (از نظر متکلمین) است، به تشخیص مصادیق معلولات و به تبع آن مصادیق علل بپردازیم، درواقع از طریق‏ نخست از نظریه اهل کلام در این زمینه استفاده کرده‏ایم نه اینکه به ابداع راهی جدید نایل گشته باشیم.