بخشی از مقاله
چکیده
آفرینش ادبی اصلیترین امتیاز یک شاعر است. از آنجا که شاعر برای شعر که تحفه جان اوست، ارزش بسیار قایل است، هنرمندانه آن را به غنای ظاهر و باطن میآراید و با شیفتگی شگرفی، تواناییهای تحسین برانگیزش را در عالم شاعری بر میشمرد تا یکﹼهسوار میدان سخنوری باشد و از سوی دیگر به صورت غیر مستقیم، خصلت های مثبت انسانی را عرضه نماید.
مسعود سعد سلمان، شاعر درباری غزنویان است؛ او بیش از دیگر شاعران روزگارش، خود را به هنر سخنوری ستوده و به ارجمندی موهبت سخنش صحه گذاشته است تا آن جا که گویی آموزگاری مفاهیم تعلیمی را بدو سپردهاند. در این جستار سعی بر آن است به مزیتهایی که وی سخن خود را به واسطه آنها برتر دانسته و با آن ها قصد ترغیب خوانندگان را به سوی فضایل داشته، به ترتیبﹺ بسامد موضوعی پرداخته شود تا دریچه تازه ای از هنر این شاعر بر ذهن خوانندگان گشوده گردد.
مقدمه
سخن عالی ترین نمودار زندگی شریف آدمی و مابهالامتیاز او بر دیگر جانداران است. خداوند »تاج فضیلت بدان وسیلت بر سر ایشان نهاده که سخن لقب تاش عیسی است؛ یعنی کلمهای است که قالب قلب را روح میبخشد. سخن چشمه حیوانی است؛ صفای او همیشه از ظلمات دوات می تابد و خضر نظم و نثر از او حیات می یابد
قدمت سخن به نخستین اجتماعات انسانی باز میگردد؛ »هر گاه که دنیا آسایشی یافته و دقایقی از قدرت خود را که تمدن مینامیم پیموده است، کلام مانند گلی زیباست که استادی قابل در پرورش آن همت نموده، شروع به شکفتن کرده است
هنر سخنوری از روزگاران پیشین مورد توجه صاحبان فضل و ادب بوده است. عنصرالمعالی در سفارش به فرزندش میگوید: »سخن را بزرگ دان که از آسمان سخن آمد:« ۱ »بدان که از همه هنرها بهترین ]هنری[ سخن گفتن است
برای شاعر، شعر عملی است که در آن زاده طبع خویش را به مدد شیفتگی و شکفتگی با دم سحرآمیز و رازآلودش موثر میسازد، عواطف فوران میکنند و احساسات میجوشند؛ به گفته »دوکا«، از موسیقی دانان معاصر، »یک هنر بیش نیست، آن هم شاعری است که کلمات و الوان و خطوط و اصوات، یک جا و یک پارچه تاج پادشاهی آن را ترکیب میکنند« - وزیری، ۳۶۳۱: ۴۵ - تا به شکوهمندی نام و سخن شاعر را بر پهنای گیتی طنین انداز کنند.
مفاخره یکی از انواع ادبی است که در آن شاعر، خویش را به سبب برتری در عالم شعر و هنر می ستاید. این گونه ادبی از مهمترین مضامین رایج در شعر فارسی است که کتاب هایی درباره آن نگاشته شده است، از جمله: »تحقیقات ادبی یا سخنانی پیرامون شعر و شاعری« از کیوان سمیعی - ١٣٦١ - ، »تحول شعر فارسی« از زی ن العابدین مؤتمن - ١٣٦٤ - ، »نقشبند سخن« از جلیل تجلیل - ١٣٦٨ - و »مفاخره در شعر فارسی« از احمد امیری خراسانی - ١٣٨٣ - .
به عنوان پیشینه تحقیق به این مقالهها نیز می توان اشاره کرد:
- فرزام پور، علی اکبر . - ۴۵۳۱ - . خودستایی شاعران، یغما، دوره ۸۲، ش ۶.
- نیکداراصل، محمدحسین . - ۹۸۳۱ - . بررسی گونه های فخر در دیوان حافظ، دوره ۲، ش ۳: ۸۴۲- ۳۲۲.
- کافی، غلامرضا . - ۲۹۳۱ - . بررسی گونه های فخر در دیوان طالب آملی، شعر پژوهی، سال ۵، ش ۶۱: ۰۳۱- ۳۰۱.
آنچه در مقدمه تصحیحهای دیوان مسعود سعد و مقالات و گزیده های به چاﭖ رسیده از اشعار او به چشم میخورد، پرداختن به روزگار و احوال این شاعر و نیم نگاهی به شعر اوست، و تنها برای مضمون مفاخره در شعر مسعود به ذکر چند بیتی اکتفا شده است.
