بخشی از مقاله
چکیده
در فرهنگ ایرانی، انسان و طبیعت مانند یک کلیت اند و شناخت نحوه تعامل انسان با محیط طبیعی نیز بر همین اساس و همراه با احترام بوده است و ایرانیان هرگز تعامل خود با محیط زیست خود را جدای از فرهنگ و دین خود ندیده اند. و بیش از همه باغ را تمثیلی از بهشت برین می دانستند و تمنای جاودانگی را در باغ تصویر می کردند.
بنابراین بررسی و بازبینی مفاهیم اسلامی تأثیر گذار در باغ ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار است. که رویکرد پژوهش حاضر را نیز تشکیل می دهد. بر این اساس در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، با رجوع به آیات قرآنی تلاش می شود تأثیر این مفاهیم در ویژگیهای محیطی باغ ایرانی بازبینی شود. در انتها به این نتیجه رسیدیم که باغ ایرانی، جلوه گاه تزکیه و آرامش معنوی است و نمادی تمثیلی از بهشت و باغ های بهشتی است که باید در روند طرح ریزی و سامان دهی معماری منظر و باغ ایرانی مورد توجه قرار گیرد.
مقدمه
امروزه یکی از موضوعاتی که نگرانی های جدی به دنبال دارد، رابطه رو به زوال انسان وطبیعت است. هر ملت براساس جهان بینی و فرهنگ خویش برای طبیعت ارزش و جایگاهی خاص قائل بوده و ارتباطش با طبیعت را بر اساس باورهاو ارزش های برگرفته از جهان بینی خود شکل داده است. بنابراین شناسایی جایگاه طبیعت در اعتقادات و فرهنگ هر جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است و هر چه شناخت و درک مردم نسبت به طبیعت عمیق تر باشد، این جایگاه ارزشمندتر است
در فرهنگ ایرانی، انسان و طبیعت مانند یک کلیت اند و شناخت نحوه تعامل انسان با محیط طبیعی نیز بر همین اساس و همراه با احترام بوده است و ایرانی هرگز تعامل خود با محیط زیست خود را جدای از فرهنگ و دین خود ندیده است و همواره محیط زیست را به عنوان جلوه ای از جمال خداوند و زمینه ای برای تزکیه نفس و آرامش درونی خود قرار داده است.
معماری منظر ایرانی همراه با پیشرفت تمدن و فرهنگ مردمانی که در ایران استقرار یافتند به تدریج شکل گرفته است. دستیابی به نظم حاکم بر باغ ایرانی در زمان طولانی و همراه با تحولات تمدن و شکل گیری فرهنگ ایرانی حاصل شده است. در واقع این نظم مبتنی بر دیدگاههای دقیق نمادین و تمثیلی نشأت گرفته از دین و فرهنگ ایرانی بوده است. و در این میان دین اسلام به دلیل بهره مندی از خاستگاه معنایی و اجتماعی استوارتر منشأ تغییرات بنیادی تری بوده است
با توجه به اهمیت باغ ایرانی در معماری ایرانی و جایگاه مؤثر فرهنگ اسلامی در شکل گیریمعماری باغ، در این پژوهش ابتدا مهمترین ویژگیهای باغ ایرانی مانند هندسه و ساختار فضایی،عناصر اصلی باغ و معنا در معماری باغ ایرانی معرفی شده است و سپس به بررسی فرهنگ اسلامی در شکل گیری این ویژگیهای محیطی پرداختیم.
-1 طرح مسأله پژوهش
موضوع باغ در ایران، با توجه به تحولات فکری و فرهنگی حاکم بر جامعه ایران، در دو مقطع زمانی و تاریخی - قبل و بعد از اسلام - قابل مطالعه است که در این تحقیق هدف، تحلیل باغ های دوران اسلامی و بررسی تأثیر فرهنگ اسلامی مردم ایران در معماری باغ های ایرانی می باشد.
عوامل متفاوتی ازجمله دلایل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و غیره در شکل گیری معماری ایرانی به خصوص معماری باغ های ایرانی مؤثر بوده است که می توان مهمترین دلیل مؤثر را دلایل فرهنگی و مذهبی دانست، و مهمترین و مؤثرترین دین در معماری ایرانی دین اسلام می باشد، بنابراین در این پژوهش به بررسی جایگاه فرهنگ اسلامی در معماری باغ ایرانی پرداختیم. بنابراین با توجه به هدف پژوهش، با طرح این سؤال اصلی آغاز می کنیم که : » فرهنگ اسلامی ایرانی چگونه بر معماری باغ های ایرانی تأثیر گذار بوده است؟ «
-2 روش پژوهش
به منظور بررسی بنیادهای فرهنگی اسلامی در باغ های ایرانی لازم است تا با رویکردی توصیفی و تحلیلی به مطالعه مهمترین ویژگیهای محیطی و معماری باغ های ایرانی پرداخته شود. در این پژوهش ابتدا با توجه به مطالعات انجام شده، مهمترین ویژگیهای باغ های ایرانی راتبیین می نماییم سپس به بررسی چگونگی تأثیرگذاری عوامل فرهنگی اسلامی - با توجه به منابع اسلامی به خصوص کلام ا... - در شکل گیری این ویژگیها پرداختیم.
-3 باغ ایرانی
باغ ایرانی خود مفهومی نقش بسته بر سرزمین و برآمده از فرهنگ و شکل گرفته در آداب و رسوم مردمان است، اگر معماری ایرانی، عصاره و تبلور اندیشه ایرانی در مواجهه با فضای زیست انسانی است، باغ های ایرانی گذشته از اندیشه های شکل گیریشان، دورنمایی از آرمان های انسان ایرانی اند، و با حفظ تقدیس، آب را چنان در باغ می گردانند تا باغشان نیز نماد فکر و اندیشه و عناصر هستی بخششان شود و بیش از همه باغ را تمثیلی از بهشت برین می دانستند و تمنای جاودانگی را در باغ تصویر می کردند.
باغ ایرانی پدیده ای فرهنگی ، تاریخی و کالبدی در سرزمین ایران است و معمولاً به صورت محدوده ای محصور که در آن گیاه ، آب و ابنیه در نظام معماری مشخصی با هم تلفیق می شوند و محیطی مطلوب ، ایمن و آسوده برای انسان به وجود می آورد، ساخته می شود.
این باغ ، خالق فضایی پاک، غرق آرامش و خالی از هر تنش و پدید آورنده محیطی تفکر انگیز می باشد. - اردلان و بختیار ، - 68 :1380 در این باغ ها نهایت مادی به بی نهایت معنوی ارتقا می یابد .و تا آنجا که ممکن است ساده و روشن شکل می گیرد و ابهامی مادی در رابطه انسان و فضا باقی نمی گذارد. - میرفندرسکی، 10: 1383 - باغ ایرانی را باید به عنوان رابطه حکیمانه انسان و طبیعت خداوندی دانست. شناخت راز و رمزهای این رابطه از طریق شناسایی فرهنگ اصیل ایرانی و محیط زیست ایرانی امکان پذیر است.
