بخشی از مقاله
چکیده
صنعت توریسم به عنوان یکی از قطب های تأثیر گذار بر کشورهای در حال توسعه ، همواره یکی از ارکان مهم در توسعه پایدار شهری محسوب شده است . توریسم پایدار را نمی توان جدا از مفهوم توسعه پایدار بحث کرد. جهانگردی فقط بخشی از توسعه است. بنابراین مفاهیم توسعه پایدار در بخش جهانگردی در قالب همان مفاهیم توسعه پایدار اقتصاد کلان قابل تبیین است. توسعه پایدار مستلزم برنامه ریزی، مدیریت و بهره برداری بهینه از منابع می باشد. یکی از مهمترین زمینه هایی که با توجه به قابلیت های تاریخی، فرهنگی و محیطی می تواند نقش حیاتی در روند توسعه ملی موثر واقع شود، گردشگری است .
این پژوهش با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و اسناد تاریخی و نمونه موردی شهردزفول با هدف ارائه ی راهکارهای مناسب به چگونگی بهره گیری از پتانسیل هایموجود و تسّری آن در همه ابعاد، همسو با توسعه پایدار شهری و با توجه به جاذبه های تاریخی - فرهنگی این شهر می پردازد . نتایج حاصله می تواند در سیاست گذاری های کلان جامعه ، وزارت مسکن و شهرسازی ، سازمان میراث فرهنگی ، شهرداری ، گروه های آموزشی ، رسانه های ارتباط جمعی و ... به عنوان بستری برای توسعه پایدار شهری، نمود پیدا کند .
مقدمه
در حال حاضر گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع دنیا مطرح می باشد و رشد سریع آن تغییرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی فراوانی را به دنبال داشته است و به همین دلیل نیز به یک حوزه مهم مطالعاتی بین پژوهشگران مبدل شده است. ایران سرزمینی است که در آن شرق و غرب همسایه شده اند و همین تنوع باعث می شود گردشگرانی که به ایران سفر می کنند بتوانند جذابیت هایی را که در کشور های مختلف می جویند در یک کشور ببینند و همزمان از این تنوع بهره مند گردند.
سازمان ملل متحد در تعریف خود از جهانگرد به عنوان یک ملاقات کننده موقتی از یک کشور یا منطقه ، با هدف تفریح یا تجارت، یاد می کند. به این ترتیب کلیه موضوعاتی که به تحلیل چنین رفتاری از انسان می پردازند در قالب این صنعت پر رونق یعنی جهانگردی قرار می گیرد . افزایش جمعیت، پیشرفت علوم و فنون، افزایش زمان آزاد و فراغت و بسیاری عوامل دیگر، باعث جلب توجه عموم مردم به مقوله جهانگردی شده است، لذا متخصصین این صنعت با توجه به شناخت وآگاهی ویژه خود، اذعان دارند که توسعه جهانگردی بدون پیشرفت وتوسعه زیرساخت ها وارکان آن به هیچ عنوان میسر نمیگردد.
تعریف گردشگری
در فرهنگ معین جهانگردی »دراقطار عالم سفر کردن و شناخت« معنی شده است. »گردشگری « که ترجمه ی » توریسم « بوده و عربی آن » سیاحت « می باشد عبارت است از : » گذران اختیاری مدتی از اوقات فراغت خویش در مکانی غیر از محل سکونت دائمی به قصد التذاذ های گردشگری . [1] « بنابراین موفقیت در بازار گردشگری به ویژه در عرصه بین المللی - جذب گردشگران انبوه داخلی و خارجی - ، علاوه بر شناخت عمیق از بستر ها و توان های موجود مقاصد گردشگری ، مدیون و مرهون نیاز سنجی - خواسته ها، نیاز ها - گردشگران و شناخت مهم ترین چالش ها و تنگنا هایی است که گردشگران در برخورداری از منابع گردشگری و جاذبه های جامعه ی میزبان در پیش رو دارند تا بتوان راهکار های کارآمد برای رفع آن ها را ارائه کرد.
صنعت گردشگری در ایران
یکی از ویژگی های این سرزمین به لحاظ جاذبه های گردشگری داشتن مجموعه جاذبه های طبیعی و جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و انسانی به صورت یکجا است که کمتر کشوری تمامی این جاذبه ها را در خود دارد. بحث از مجموعه قابلیت های گردشگری این سرزمین در زمینه های مختلف خارج از حوصله این نوشتار است .چنانکه برای مثال از نظر ویژگی های جغرافیایی طبیعی همچون موقعیت، وسعت، پوشش گیاهی و جانوری منحصر به فرد، اقلیم متنوع و توپوگرافی و ژنوموروفولوژی خاص در جهت افزایش قابلیت های توریستی این سرزمین قرار گرفته است یا در زمینه های انسانی نیز شیوه های خاص زندگی روستایی و شهری با سابقه چند هزار ساله و همراه با فرهنگی ویژه عامل افزایش توان کشور در این زمینه است .
به طور کلی صنعت توریسم از دو جهت دارای اهمیت است :
اولاً موجب آشنایی مردم را با دیگر فرهنگ ها، نژادها، اقوام، سرزمین ها و گویش ها و ... فراهم می نمایدثانیاً. از نظر اقتصادی یکی از منابع درآمد و ارز محسوب می شود که امروزه جنبه اقتصادی این صنعت بیشتر مورد توجه می باشد.
ارکان جهانگردی
ارکان صنعت جهانگردی تلفیقی از فعالیتها، خدمات و صنایع مختلف میباشد، لذا شامل ارکان اساسی خاصی است که میتوان آنها را به دو دسته کلی زیر تقسیمبندی نمود:
- 1 منابع جهانگردی
- 2 زیرساخت ها
منابع جهانگردی شامل منابع طبیعی، منابع فرهنگی و منابع انسانساخت میباشند که خود به نحوی اشکال مختلف جهانگردی را ایجاد می نمایند. »زیرساختها در برگیرنده تمامی ساخت و سازهای زیربنایی و روبنایی یک کشور محسوب میشوند و به طور عمده شامل سیستمهای ارتباطی، سیستمهای بهداشتی، حمل و نقل واجزای آن، هتلها، رستورانها، مراکز خرید، مراکز تفریح و ... میباشند.« جایگاه گردشگری در روند توسعه اقتصادی ایران انگیزه های گوناگون برای گردشگری تفریح و سیاحت، بازدید از مکان های تاریخی، برخورد با اقوام و فرهنگ ها عامل رشد اقتصادی بوده است.
بنابراین، هر کشوری می تواند با توجه به نیازها و خواسته های خود انتظارهای خویش را از جهانگردی و گردشگری انتخاب نماید .کلیه عوامل و عناصر که در انسان ایجاد انگیزه سفر می نماید، جاذبه های جهانگردی نامیده می شود .ترکیب و مجموعه این جاذبه ها، بنابر برنامه ای سنجیده و پویا، عامل مؤثری در ایجاد کشش، رشد و گسترش جهانگردی به شمار می آیند . یکی از ارکان توسعه جهانگردی، تقاضا برای آن است که از ساختار پیچیده ای نیز برخوردار است؛ زیرا افزایش یا کاهش سهم یک کشور از درآمدهای گردشگری جهانی، به عوامل و متغیرهایی بستگی دارد که با توجه به نوع کشور، مسائل اداری و اجرایی و سطح آمار و اطلاعات موجود می تواند متفاوت باشد .
ایران با توجه به امتیازات فراوانی که از نظر تنوع آب و هوایی، جاذبه های طبیعی، تاریخ و تمدن کهن، آثار باستانی و مذهبی، معماری، صنایع دستی، فرهنگی و جغرافیایی دارد، از قابلیت های فراوانی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری جهانی برخوردار است؛ بنابراین سهم ایران از عایدی های صنعت گردشگری جهان بسیار ناچیز است. از نظر اقتصادی، گردشگری بین المللی بیشترین عایدی را ایجاد می کند، دریافتی های ارزی حاصل از گردشگری بین المللی بیشتر از محصولات نفتی، خودرو و تجهیزات ارتباطی تأمین می شود .
گردشگری نقش مهمی در ترغیب سرمایه گذاری در زیرساخت ها، ایجاد درآمد برای دولت و اشتغال زایی مستقیم و غیر مستقیم در سراسر دنیا داشته است . [3] با توجه به جاذبه های فراوان گردشگری کشورمان،اعم از میراث های فرهنگی و چشم اندازهای طبیعی و زیست محیطی ، سیاحت گران سراسر جهان علاقه فراوانی برای سفر به ایران دارند اما وجود مسایل و موانع فراوان ،که پاره ای از آنها به سادگی قابل حل و رفع است ،مانع از این سفرهای پر سود و اشتغال زا به کشور می باشد.
توسعه
الف - تعریف های مربوط به توسعه متنوع و گوناگون است و مبانی آن از چارچوب های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و انسانی تشکیل می گردد که تمامی تعریف های مذکور، در این امر دخیل هستند. توسعه، مجرای واقعی تحقق آرمان ها، امیال و خواست های جوامع بشری است.
ب - توسعه مطلوب جوامع در گروی تحقق هم زمان توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی رخ می دهد. در مورد فرض اول به چند تعریف عمده و مطرح ذیل اشاره خواهد شد :
-1 توسعه، بهینه سازی در استفاده از نیروهای بالقوه مادی و انسانی یک اجتماع است . [4]
-2 توسعه به فراگردی گفته می شود که در چارچوب آن، جامعه از وضعیتی نامطلوب به سوی وضعی مطلوب متحول می شود. این فراگرد تمامی نهادهای جامعه را در بر می گیرد و ماهیت آن، اساسا این است که توان و ظرفیت بالقوه جامعه به صورت بالفعل درمی آید. به عبارت دیگر در فرآیند توسعه، استعدادهای سازماندهی جامعه از هر جهت بارور و شکوفا می شود؛ چه از نظر اقتصادی و چه از نظری اجتماعی، فرهنگی و سیاسی . [5]
-3 توسعه نیل به خود بسی و به دست آوردن مشارکت خلاقانه مردم، در بهره برداری کامل از نیروهای مولد ملی و ظرفیت های انسانی یک جامعه است . [6]
-4 توسعه را می توان مجموعه ای از فعالیت ها برای هدایت در جهت ایجاد شرایط مطلوب زندگی براساس نظام ارزشی مورد پذیرش جامعه تعریف کرد. بنابراین، توسعه را می توان طیفی از تغییرات به هم پیوسته، در جهت تامین نیازهای رو به گسترش جامعه دانست. به عبارت دیگر، توسعه فراگردی است که شرایط زندگی نامطلوب را به زندگی مطلوب تبدیل می کند . [7]
-5 توسعه در مفهوم عام؛ یعنی گذر از سنت به تجدد؛ که این امر ناظر بر کشورهایی است که هم اکنون توسعه یافته اند.
[8] علی رغم تعاریف متعدد از توسعه، همه تعریف ها، در این امر که جوامع، جهت رسیدن به مطلوبیت زندگی اجتماعی نیاز به ایجاد شرایط و امکانات مناسب؛ در ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارند، مشترکند. توسعه سیری برای تحکیم روابط اجتماعی و پرورانیدن استعدادها، استفاده بهینه از مواهب طبیعی و امکان رشد همه اقشار جامعه است و به زمان و مکان خاصی تعلق ندارد، و میدان آزمایشی است برای هر جامعه ای که خواهان این پدیده است. سیر تکاملی توسعه، نسبت به شرایط و امکانات متفاوت کشورها، متعدد است. برنامه ریزی مناسب و تصمیم گیری های حساب شده نقش مؤثری در تسریع امر توسعه ایفا می کند.
توسعه پایدار
»توسعه پایدار« مفهومی است که تغییر در بنیادها را اقتضا می کند که به همه جا چشم دارد: عدالت اجتماعی ، اقتصادی ،حفظ میراث فرهنگی ، حفظ محیط زیست ، جامعه های سالم ، برآوردن نیازها، نسل آینده ، همه در شمار مفاهیمی است که زیربنای توسعه پایدار را تشکیل می دهد. مفاهیمی مانند توسعه انسانی ، استفاده از منابع ، محیط زیست و پیشرفت تکنولوژیک در چارچوب های فرهنگی یک جامعه معنا پیدا می کنند. از این روی باید تمامی بنیاد فرهنگی توسعه را شناسایی و تجهیز کرد . [9]
توسعه ی پایدار گردشگری افراد با دیدگاه های گوناگون و نگرش های متفاوت به تعریف مفهوم توسعه پایدار پرداخته اند . گروهی آن را عرصه پیوند اندیشه حفاظت زیست محیطی و توسعه دانسته اند و گروهی توسعه ای را پایدار دانسته اند که در آن رشد و توسعه اقتصادی، محیط و جامعه انسانی رابطه ای مکمل و نه رقابت آمیز با یکدیگر داشته باشند .[10] توسعه پایدار گردشگری ، فرآیندی است که با کیفیت زندگی میزبانان ، تأمین تقاضای بازدید کنندگان و به همان نسبت حفاظت منابع طبیعی و انسانی در ارتباط است. برخی نویسندگان گردشگری پایدار را به عنوان رویکردی که مستلزم عملکردی برای حیات و کیفیت بلند مدت هم منابع طبیعی و هم انسانی است تعریف می کنند .
بر این اساس گردشگری پایدار این گونه تعریف می گردد: به عنوان یک چارچوب آلترناتیو گردشگری ، برای بهبود کیفیت زندگی جامعه ی میزبان ، فراهم کردن کیفیت بالایی از تجربه برای بازدیدکنندگان حفظ کیفیت محلی که هم جامعه ی میزبان و هم بازدیدکنندگان به آن وابسته است . [11]توسعه ی پایدار گردشگری دارای سه جنبه : -1 حفاظت از محیط زیست . - 2 حفظ منابع و میراث فرهنگی . -3 حرمت و احترام به جوامع است.
پایداری سبب می گردد که در زمینه گردشگری هر چیز از انتخاب مکان، ساختار، تسهیلات و تجهیزات و به طور کلی محصول گردشگری برای عرضه و تقاضای گردشگران تابع حفاظت از محیط و طبیعت برای میزبان و میهمان باشد . اساس حرکت هر جامعه برای رسیدن به توسعه ، عامل انسانی است . انسان ها هم عاملان توسعه و هم هدف نهایی آن هستند. توسعه باید بر محور انسان و احترام به نظام اکولوژیکی و نگرشی سیستمی و کلی نگر شکل گیرد تا فرآیندی پایدار و هم انسانی باشد . بدون شک مشارکت انسانی به فرآیند توسعه شکل می دهد ، و در بسیاری از موارد تاثیر چشمگیر منابع طبیعی در این زمینه قابل توجه است . [12]
تأثیر جهانگردی بر توسعه ی کشور
-1 صدور کالا از طریق خرید و رهاوردهای جهانگردی توسط سیاحان
-2 ایجاد خدمات مختلف برای استفاده جهانگردان
-3 توسعه وپیشرفت انواع تأسیسات جهانگردی وصنایع وابسته به آن
-4 توسعه وپیشرفت آژانس های مسافرتی
-5 توسعه وپیشرفت وسائل حمل ونقل
-6 استفاده ار درآمد ناشی از سرمایه گذاری های خارجی
-7 توسعه راه ها وفرودگاه ها
-8 ایجاد موسسات ومراکز حفظ ونگهداری آثار باستانی وتاریخی
-9 توسعه موسسات دیگر وابسته به صنعت جهانگردی
- 10 به وجود آمدن جاذبه های مختلف جهانگردی و غیره ...
قدمت تاریخی شهر دزفول
استان خوزستان بین 22 درجه و 85 درجه و 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و بین 44 درجه و 41 دقیقه و85 دقیقه و 32 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد شهرستان دزفول از دید جغرافیایی در درازای جغرافیایی 45 درجه و 24 دقیقه خاوری و پهنای جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی گسترده شده است و بلندای آن از روی دریا 145 متر میباشد. دزفول مانند بیشتر شهرهای خوزستان دارای آب و هوای گرم و شرجی می باشد تابستانی گرم و زمستانی مدیترانه ای دارد .میانگین بارش سالانه باران 455 میلی متر و میانگین دما 3 درجه سانتی گراد در زمستان درجه سانتی گراد در تابستان می باشد.
شهر دزفول چهارمین شهر بزرگ استان از لحاظ جمعیت محسوب می شود .موقعیت دزفول در استان خوزستان مرکز و متمایل به شمال است. از لحاظ طبیعی دامنه های پایانی کوههای زاگرس، مرز شرقی این شهرستان و رود دز مرز غربی این شهرستان را تشکیل می دهد .میانگین ارتفاع شهرستان دزفول از سطح دریا 185 متر و ارتفاع نقطه مرکزی شهر دزفول از سطح دریا 85 متر است .بنابراین باد تابع گرم شدن نابرابر زمین و ضعف پوشش گیاهی دائمی به دلیل خشکی هوا و کمبود آب می باشد.
در برخی از نواحی هوا در حد اشباع از رطوبت است ولی به علت گرما امکان بارش وجود ندارد . تفاوت درجه حرارت در شب و روز زیاد است. آسمان در این نواحی بخصوص چنانچه تحت تأثیر سیستم های پرفشار بوده بیشتر اوقات صاف است و این صافی آسمان باعث جذب انرژی تابشی بیشتر در طول روز که موجب افزایش دما می گردد و بازتاب سریع انرژی در شب که کاهش سریع دما را به دنبال دارد - .کسمایی، مرتضی -
دزفول، میراثدار تمدن باستان
وجود سوابق درخشان تاریخی و قرار گرفتن در سرزمینی که مهد تمدنها و فرهنگهای متفاوت در پهنه تجربیات پر فراز و نشیب این دیار بوده است، دستاوردهایی ارزشمند و گرانبها در گستره میراث فرهنگی چند هزار ساله به همراه داشته است.
