بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
حقوق شناسی
اهداف:
هدف ار ارائه مطالب فصل حقوق شناسی این است که خواننده :
با مفهوم واژه حق و کاربرد آن در نهج البلاغه آشنا شود.
به جایگاه حقوق در نهج البلاغه پی ببرد.
مفهوم حقوق مداری را دریابد.
با حقوق متقابل آشنا شود.
اقسام حقوق را بداند.
به پیامدهای پایبندی به حقوق دیگران و زایل کردن آنان توجه نماید.
اسلاید 2 :
الف) مفهوم شناسی حق
حق در نهج البلاغه در پنج معنا به کار رفته است که دو معنای آن حقیقی و سه معنای آن اعتباری است که عبارتند از :
حق به معنای واقعیت و امر واقعی ، یعنی به واقعیت عینی و خارجی، حق گفته می شود. مثلا مرگ امری واقعی است، از این رو حق است.
فَإِنَّهُ وَاللهِ الْجِدُّ لاَ اللَّعِبُ، وَالْحَقُّ لاَ الْكَذِبُ، وَمَا هُوَ إِلاَّ الْمَوْتُ أَسْمَعَ دَاعِيهِ، وَأَعْجَلَ حَادِيهِ
سوگند به خدا!امر مهمی است، واقعیت است و شوخی نیست! حق است و دروغ پردازی نیست، و این امر واقعی، مرگ است که منادی آن دعوتش را شنواند و سرود خوان آن همه را شتابان خواند!
همچنین است کروی بودن زمین و سیال بودن مایعات و سوزان بودن آتش.
سید رضی، نهج البلاغه، خطبه 132 .
اسلاید 3 :
حق به معنای حقیقت، یعنی به ادراک مطابق با واقع که حقیقت است، حق گفته می شود. مثلا ادراک اینکه مرگ وجود دارد و اعتراف بدان یک حقیقت است، از این رو حق است.
[وتبع جنازة فسمع رجلاً يَضحك، فقال عليه السلام :] كَأَنَّ الْمَوْتَ فِيهَا عَلَى غَيْرِنَا كُتِبَ، وَكَأَنَّ الْحَقَّ فِيهَا عَلَى غَيْرِنَا وَجَبَ، وَكَأَنَّ الَّذِي نَرَى مِنَ الاََْمْوَاتِ سَفْرٌعَمَّا قَلِيلٍ إِلَيْنَا رَاجِعُونَ! نُبَوِّئُهُمْأَجْدَاثَهُمْنَأْكُلُ تُرَاثَهُمْ كَأَنَّا مُخَلَّدُونَ، قَدْ نَسِينَا كُلَّ وَاعِظٍ وَوَاعِظَةٍ، وَرُمِينَا بِكُلِّ جَائِحَةٍ.
[و امام علی(ع) در پی جنازه ای می رفت، شنید مردی می خندد، فرمود:] گویا مرگ را در دنیا بر جزء مانوشته اند، گویا حق( مرگ) را در آن برعهده جز ما گذاشته اند، گویی آنچه از مردگان می بینیم، مسافرانند که به زودی نزد ما می آیند آنان را در گورهایشان جای می دهیم و میراثشان را می خوریم، گویا ما پس از آن جاودان به سر می بریم. سپس پند پند دهندگان [ اعم از زن و مرد] را فراموش می کنیم و به هر بلا و آفتی گرفتار می شویم.
همان حکمت 122 .
اسلاید 4 :
همچنین است ادراک و اعتراف به کروی بودن زمین و سیال بودن مایعات و سوزان بودن آتش. این دو معنا، معانی حقیقی حق هستند؛ اما معانی اعتباری آن عبارت است از :
حق به معنای اجازه و رخصت، مثلا وقتی می گوییم آدمیان حق پرسش دارند، معنایش این است که رخصت دارند و در استفاده از این حق مخیرند، و این امر برای آنان مجاز است. یکی از یاران علی(ع) پرسشی نااستوار و ناسنجیده از امام کرد و حضرت آن را پاسخ داد و بر حق پرسش گری آدمیان تاکید کرد و فرمود.
« وَ لَک ... حَقُّ المَساَلَهِ: تو را ... حق پرسش است.»
همچنین حق مسکن، حق شغل و حق انتخاب همسر.
اسلاید 5 :
حق به معنای استحقاق، یعنی سزاواری، یعنی سزاواری شخص نسبت به چیزی. امیرمومنان علی(ع) در نامه ای به یکی از کارگزارانش چنین نوشته است:
فَلْيَكُنْ أَمْرُ النَّاسِ عِنْدَكَ فِي الْحَقِّ سَوَاءً،
پس باید کار مردم در آنچه حق است (استحقاق آن را دارند و سزاوار آن هستند) نزد تو یکسان باشد!
همچنین است حق تشویق و تنبیه، حق پاداش و مجازات.
حق به معنای طلب مطالبه، یعنی کسی از دیگری مطالبه و انتظاری داشته باشد و به طور متقابل این امر برای آن دیگری هم لحاظ شود. مانند حق مردم بر زمامداری، و بالعکس.
اسلاید 6 :
حَقُّ الْوَالِي عَلَى الرَّعِيَّةِ، وَحَقُّ الرَّعِيَّةِ، عَلَى الْوَالِي،
حق زمامدار بر مردم، و حق مردم بر زمامدار.
آنچه در حقیق شناسی مطرح است، شناخت حقوق اعتباری و لحاظ کردن رعایت آنهاست که در ایم صورت مناسبات و روابط انسانی جایگاه درست خود را می یابد.
همچنین است حق دو همسر نسبت به همه، حق پدر و مادر به فرزندان، و حق فرزندان به پدر و مادر.
اسلاید 7 :
ب) جایگاه حقوق
شناخت حقوق و توجه به حقوق متقابل و محور قرار گرفتن حقوق در زندگی، بنیان زندگی سالم و سعادت آمیز است. تاز مانی که آدمیان به حق های گوناگون واقف نشوند و رعایت آن حقوق را محور رفتار مناسبات خود قرار ندهند، زندگی انسانی از تکیه گاهی محکم برخوردار نخواهد شد. بسیاری از ستمگری ها و بی عدالتی و بی عدالتی ورفتارهای غیر اخلاقی، از نشناختن حقوق و نا آگاهی به حقوق دیگران و عدم پایبندی به حقوق بر می خیزد. بنابریان از عوامل مهم و اساسی اصلاح رفتارها، مناسبات و کردارها، حقوق شناسی و پایبندی به حقوق است.
امیرمومنان علی (ع) در دورانحکومت خویش در مطرح کردن حقوق و پایبندی به آن تلاش بسیار کرد. در اندیشه امام، حق آموختنی است و تازمانی که مردم حرمت نیابند و حقوق مداری را نیاموزند و برمبنای آن تربیت نشوند، نظام اجتماعی و سیاسی و حکومتی به درستی حقوق مدار نمی شود ؛
اسلاید 8 :
و رعایت حقوق و مطالبه حقوق و ادای حقوق به طور همه جانبه معنا نی یابد. از این رو، امام (ع) بیش از هر چیز بر این تاکید داشت که مردنم و زمامداران و کارگزاران با حقوق مداری آشنا سازد و خو دهد تا همه تابع حقوق و حدود شوند و مناسبات و روابط انسانی، آن سال که باید شکوفا گردد. پیشوای حقوق مداران درباره اهمیت حقوق انسان ها و رعایت و پاسداری آن فرموده است:
جَعَلَ اللهُ سُبحَانَهُ حُقُوقَ عِبَادِهِ مُقَدمَه لِحُقُوقِهِ، فَمَن قَامَ بحُقُوقِ عِبَادِ اللهِ کِانَ ذِلک موُدِیا الَی القِیَام بحُقُوقِ اللهِ.
خدای سبحان حقوق بندگانش را پیش روی حقوق خود گردانیده. پس هر که حقوق بندگان خود را رعایت کند، این کار به رعایت کردن حقوق خداوند بیانجامد.
خوانساری، شرح غرر الحکم و درر الکلم، ج3، ص 370 .
اسلاید 9 :
امام علی (ع) حقوق مردم را تا این اندازه والا معرفی کرده اسیت؛ پس مشخص است با چنین دیدگاهی در حقوق شناسی، رفتار دینی و سلوک انسانی و مناسبات حکومتی و مدیریتی چگونه خواهد بود و انسان ها تا چه اندازه حرمت و کرامت خواهند یافت و پاس داشتن حقوقشان چه اعتباری خواهد داشت.
ج)حقوق مداری
حقوق مداری بدین معناست که محور و اساس مناسبات و روابط انسانی بر حقوق شناسی و پایبندی به حقوق قرار گیرد و همه چیز تابع حقوق گردد. امیر مومنان علی(ع) در نخستین خطبه ا ی که پس از تصدی حکومت ایراد کرد چنین فرمود:
الطبری، تاریخ طبری( تاریخ الرسل و الملوک)، ج 4 ص 436 .
اسلاید 10 :
إنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ أَنْزَلَ كِتَاباً هَادِياً بَيَّنَ فِيهِ الْخَيْرَ وَالْشَّرَّ؛ فَخُذُوا نَهْجَ الْخَيْرِ تَهْتَدُوا، وَاصْدِفُوا عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدُوا الْفَرَائِضَ الْفَرائِضَ! أَدُّوهَا إلَى اللهِ تُؤَدِّكُمْ إِلَى الْجَنَّةِ. إنَّ اللهَ تَعالَى حَرَّمَ حَرَاماً غَيْرَ مَجْهُولٍ، [ وَأَحَلَّ حَلاَلاً غَيْرَ مَدْخُولٍ]، وَفَضَّلَ حُرْمَةَ الْمُسْلِمِ عَلَى الْحُرَمِ كُلِّهَا، وَشَدَّ بِالاٍِْخْلاَصِ وَالتَّوحِيدِ حُقُوقَ الْمُسْلِمِينَ فِي مَعَاقِدِهَا، فَالْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ إِلاَّ بِالْحَقِّ، وَلاَ يَحِلُّ أَذَى الْمُسْلِمِ إِلاَّ بَمَا يَجِبُ
همانا خداوند متعال کتابی راهنما نازل فرموده و در آن نیک و بد را آشکار نموده، پس راه خیر را بگیرید تا هدایت شوید و از راه شر برگردید و به راه راست روید. واجب ها! واجب ها! آن را برای خدا بجا آرید که شما را به بهشت می رساند. خدا حرامی را حرام کرده که ناشناخته نیست، و حلالی را حلال کرده که از عیب خالی است. حرمت مسلمان را از دیگر حرمت ها برتر نهاده و حقوق مسلمانان را با اخلاص و یگانه پرستی پیوند داده؛ پس مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او آزاری نبینند، جز آنکه برای حق بود؛ و گزند مسلمان روا نیست، جز در آنچه [ طبق قانون] واجب شود.
