بخشی از مقاله
چکیده
يکي از موضوعات مهم در فرهنگ تربيتي اسلام ، شناخت دنياي مذموم و ممدوح و نيز سفارش مسلمانان به پرهيز از دنياي مذموم است . مقاله حاضر سعي دارد ديدگاه امام علی (ع) را درباره همين موضوع بررسي نمايد. در اين راستا، ويژگي هاي دنياي مذموم که علی (ع) در نهج البلاغه بيان داشته اند، ارائه خواهد شد.
واژگان کليدي : امام علی (ع) ، دنيا ، دنيا شناسي ، دنيا گرايي .
مقدمه
بر اساس آيات کريمه قرآن و روايات معصومان ...، عشق و دلبستگي به دنيا و مظاهر فريبنده آن بزرگ ترين عامل لغزش و انحراف انسان از مسير الهي و مانع اصلي نيل به کمال و تقرب به خداوند متعال است وشايد به همين سبب باشد که حضرات معصوم (ع) بزرگ ترين خطا و اشتباه انسان را شيفتگي و محبت افراطي او به دنيا معرفي نموده و فرموده اند:
دوستي دنيا اساس هر خطا و گناهي است .
امام خمینی (ره) از محبت و دلبستگي انسان به دنيا را در خاکي بودن جسم و بدن انسان مي داند و مي فرمايد:
بدان که انسان چون وليده همين عالم طبيعت است و مادر او همين دنياست و اولاد اين آب و خاک است ، حب دنيا در قلبش از اول نشو و نما مغروس است و هر چه بزرگ تر شود، اين جهت در دل او نمو مي کند.
در ميان متون و منابع ديني ، بيش ترين توصيف ها، هشدارها، انذارها و تحذيرها درباره ماهيت و حقيقت دنيا، آثار و تبعات دوستي دنيا، ويژگي هاي دنيا و دنيادوستان ... در کتاب ارزشمند و گرانسنگ نهج البلاغه بيان شده است و اين نيست مگر به خاطر ابتلا و گرفتاري برخي مسلمانان ، صدر اسلام به دام هاي ملون و فريبنده دنيا؛ دام هايي که خود را به شکل کاخ هاي رفيع ، اموال گران قيمت ، زنان زيبارو و تخت هاي گرم و نرم رياست ، براي برخي از اولين ايمان آورندگان و مجاهدان جنگ هاي بدر، اُحد، خيبر و... به نمايش مي گذاشت .
از اين رو، لازم است بار ديگر مروري بر شکوه ها و دردها و رنج هاي امام پارسايان داشته باشيم و افشاگري هاي آن حضرت را در باره ماهيت دنياي مذموم به اطلاع شيعيان و پيروان ايشان به ويژه فرماندهان سرفراز سپاه پاسداران و پاسداران عزيز برسانيم ، تا همگان از آسيب ها و تهديدهاي ويرانگر و خانمان سوز دنيادوستي آگاه گردند و خود را از آن در امان بدارند و نگراني مقام معظم فرماندهي کل قوا درباره کم رنگ شدن معنويت در سپاه و دنيازدگي را مرتفع سازند که فرمود:
دنياطلبي ، به فکر جمع آوري ثروت ، جمع آوري مال و التذاذ به شهوات دنيا افتادن اينها را اصل دانستن و آرمان ها را فراموش کردن ، اين ، درد اساسي و بزرگ است .
معنا و مفهوم دنيا
کاربرد کلمه دنيا، در مواضع مختلف معنا و مفهوم خاص خود را دارد.
اصطلاح دنيا غالباً در معناي اصلي خود، يعني عالم طبيعت و جهان هستي به کار مي رود، همان گونه که در روايات ما از آن با عبارات «مزرعه آخرت »، «محل تجارت اولياي الهي » و يا «سجده گاه دوستان خدا» ياد شده است .
گاهي دنيا به معناي تعلق و دل بستگي به مظاهر دل فريب دنيا، به ويژه لذت هاي حرام آن به کار مي رود که روايات ما به شدت آن را مذمت کرده و بي ارزش تر و پست تر از «عطسه بز» يا «کفش کهنه » و... دانسته اند.
آنچه در اين نوشته مورد بررسي قرار گرفته دنياي مذموم است که عامل انحراف و موجب تباهي و فساد ايمان و آخرت انسان هاست .
دنياي مذموم و دنياي ممدوح
امام خمینی (ره) در کتاب شريف "اربعين حديث " از قول محقق و محدث بي نظير، علامه مجلسي ، نقل کرده است که فرمود:
بدان آنچه از مجموع آيات و اخبار ظاهر مي شود به حسب فهم ما، اين است که دنياي مذموم مرکب است از يک اموري که انسان را باز دارد ازاطاعت خداوند و دوستي او و تحصيل آخرت ؛ پس دنيا و آخرت با هم متقابلند. هر چه باعث رضاي خداي سبحان و قرب او شود آخرت است ، اگر چه به حسب ظاهر از دنيا باشد؛ مثلاً تجارات و زراعات و صناعاتي که مقصود از آنها معيشت عيال است ، براي اطاعت امر خدا و صرف کردن آنها در مصارف خيريه و اعانت کردن به محتاجان و... و اين همه از آخرت است ، گرچه مردم آن را از دنيا بدانند.
بنابراين ، مطابق اين بيان معلوم مي شود که براي انسان دو دنيا وجود دارد: دنياي ممدوح و دنياي مذموم . دنياي ممدوح ، دنيايي است که انسان از آن براي انسانيت ، کمال و تقرب به درگاه الهي استفاده نمايد.
چنان که امير مؤمنان علی (ع) درباره دنياي ممدوح مي فرمايد:
همانا دنيا سراي راستي براي راست گويان و خانه تندرستي براي دنياشناسان و خانه بي ينازي براي توشه گيران و سراي پند براي پندآموزان است . دنيا سجده گاه دوستان خدا، محل نماز فرشتگان الهي ، فرودگاه وحي خدا و جايگاه تجارت دوستان خداست که در آن رحمت خدا را به دست آوردند و بهشت را سود بردند.
دنياي مذموم ، دنيايي است که تعلق به آن ، انسان را از ياد خدا غافل مي نمايد. در واقع اگر انس و علاقه انسان به دنيا زياد شود و به آن تعلق و وابستگي شديد پيدا کند، در وقت مردن که حضرت حق جل و علا چنين انساني را از محبوبش جدا مي کند العياذ بالّله با خشم و بغض نسبت به خداي سبحان از دنيا مي رود و خدا نکند که انسان به منعم و مالک حقيقي خود بغض و کينه بورزد. اگر بخواهيم حب دنيا را از دل بيرون کنيم و از خطرها و دام هاي آن رهايي يابيم ، بايد حقيقت و ماهيت دنيا را به خوبي
بشناسيم ؛ آن چنان که امام صادق (ع) مي فرمايد:
مثل دنيا مثل آب درياست ؛ هر چه تشنه از آن بياشامد، تشنگي را زياد کند تا او را بکشد .
ويژگي هاي دنيا
١. دنيا کانون سختي ، نابودي، حسابرسي ، عقوبت ، فريب ، حزن، حسرت و کوردلي است حضرت علی (ع) درباره حقيقت دنيا مي فرمايد:
چگونه خانة دنيا را توصيف کنم که ابتداي آن سختي و مشقّت و سرانجام و پايانش نابودي است . در حلال دنيا حساب و در حرام آن عقوبت و عذاب است ؛ کسي که در دنيا احساس بي نيازي کند فريب مي خورد و کسي که احساس فقر نمايد محزون مي گردد؛ تلاش کننده دنيا هرگز به آن نمي رسد و دنيا به رهاکننده آن روي مي آورد؛ کسي که با چشم بصيرت به آن بنگرد او را آگاهي بخشد و آن کس که چشم به دنيا دوزد دلش را کور مي کند.
واضح است که کوردلي به مراتب سخت تر از کوري ديده و چشم است ؛ زيرا کور ظاهري از مشاهده دنياي ظاهري محروم است ، ولي کوردل از رؤيت جلال و جمال خداي سبحان بي نصيب است . بر اساس اين کلام حضرت علی (ع) ، دنيا هم مي تواند مايه بينايي انسان گردد، زيرا از اثر پي به مؤثر مي برد و مؤثر را مي بيند؛ و هم مي تواند انسان را به خود مشغول کند و مانع عبور ديد انسان از ظاهر به باطن گردد. اگر بخواهيم به خود نمودهاي زيبا عشق بورزيم ، از شناخت زيبايي حقيقي محروم خواهيم گشت . انسان تنها با عبور انديشه از آن نمود به کمال واقعي و باطني مي تواند به حقيقت آن پي ببرد.
٢. دنيا تشنگانش را سيراب نمي کند
امام علی (ع) در خطبه اي ديگر درباره حقيقت دنيا مي فرمايد:
آگاه باشيد که به راستي دنيا رو به فنا و نيستني نهاده و انقراض لحظات خود را اعلام داشته است ؛ نيکي هايش که در پشت پرده است ، ناشناخته مانده و با سرعت پشت کرده ، مي گذرد؛ ساکنان خود را به نيستي و نابودي مي کشاند و همسايگانش را
