بخشی از مقاله
مقدمه
خانواده یکی از مهمترین و اساسیترین بنیانهای جامعه بشری است. همه انسانها در کانون خانواده به دنیا میآیند و بیشتر دوران کودکی و نوجوانی خود را در آن سپری میکنند. انسان ها هم زمان با رشد و بلوغ جنسی ازدواج میکنند که منجر به تشکیل خانواده میشود. به این ترتیب افراد به عنوان همسر، یا پدر و مادر دوران دیگری را در زندگی خود آغاز میکنند. افراد در خانواده برای اولین بار با تفاوتهای جنسیتی و خصوصیات روحی و روانی زن و مرد آشنا میشوند. در نهج البلاغه به خانواده به عنوان یک نهاد تأثیرگذار که باورها، نگرشها، ارزشها در رفتارهای افراد را شکل میدهد مورد توجه قرار گرفته است.
روش: تحقیق مورد نظر کتابخانهای و در محدوده فرمایشات امیرالمومنین علی - ع - و کتاب نهج البلاغه میباشد، سؤال تحقیق حاضر مبنی بر جایگاه خانواده از منظر نهج البلاغه است که در این زمینه احادیث مربوط به جایگاه خانواده را از دیدگاه نهج البلاغه را مورد بررسی قرار دادیم.
نتیجه گیری: خانواده، از مهمترین نهادهایی است که نقش اساسی را در زندگی و رشد شخصیت انسان دارد و هر گونه نابسامانی و ناهنجاری در خانواده، پیامدهای جبران ناپذیری بر اعضای خانواده و علی الخصوص فرزندان خواهد داشت که این اختلال شخصیتی در آینده خود را به صورت پریشانی، نا امنی، فشارهای روانی در شخص نمایان میسازد.
مقدمه
از نگاه حضرت علی - ع - زندگی و تشکیل خانواده همهاش سختی و دردسر است و دردسر بالاتر اینکه گریزی هم از این سختی نیست - حکمت - 238، البته رسیدن به پارهای از کمالات و خواستهها ممکن نیست؛ مگر با ازدواج و تشکیل خانواده. خانواده از بهترین و مقدسترین بنیادهای بشری است و قرآن در آیات بسیاری به این مهم توجه داشته و حتی خداوند خود وعده گشایش و فراخی رزق به زوجهای جوان داده و ترس از فقر را دلیلی برای عدم تشکیل خانواده نمیداند - سوره مبارک نور آیه - 32 و بالاتر از آن در کنار اقرار به توحید احترام بیچون و چرا به پدر و مادر را خواسته و احترام به همسر و خانواده را از شرایط ایمان دانسته - سوره مبارکه نساء آیه - 36 است.
آنچه مسلم است خانواده اسلامی را باید در یک جامعه اسلامی و افراد و اجزای این جامعه و منهای فراموشی آخرت مورد بررسی قرار داد، در این راستا ما با رویکرد به نهج البلاغه به توصیف خانواده اسلامی از دیدگاه حضرت علی - ع - میپردازیم. خانواده یک واحد اجتماعی است که بر اساس ازدواج بین یک مرد و یک زن شکل میگیرد. در این تعریف از خانواده به عناصر اصلی آن یعنی همسران توجه شده است.
علاوه بر آن، خانواده به زن و شوهر و فرزندان و حتی شبکههای وسیعتر خویشاوندی شامل پدر و مادر، پدر بزرگ و مادربزرگ، عمو، عمه، دایی، خاله و... نیز اطلاق شده است. - آذربایجانی، 1394، ص - 147 در نهجالبلاغه با تعبیرهایی چون اهل - خطبه 23، 26، - 97، آل - خطبه 3، 94، - 100 و عشیره - خطبه 23، نامه - 9 به خانواده به معنای دوم آن اشاره شده است. سؤالی که در این تحقیق در صدد پاسخگوئی به آن هستیم، این است که جایگاه خانواده از منظر نهجالبلاغه تا چه حد در زندگی آینده انسان مؤثر میباشد؟
روانشناسی خانواده
روانشناسی خانواده فرایندهایی چون انتخاب همسر، نقشها، وظیفهها و روابط میان فردی بین همسران، الگوهای فرزند پروری، لایهها و شبکههای خویشاوندی و آسیبهای مربوط به خانواده را بررسی میکند. هدف اصلی روانشناسی خانواده کمک به افراد در زندگی مشترک است که بتوانند با طیب خاطر و به طور مفید و کارآمد کنار یکدیگر زندگی کنند. - آذربایجانی، 1394، ص - 148
شکلگیری خانواده
اساسیترین مکانیزم شکلگیری خانواده، ازدواج است که در آن زن و مرد بر اساس یک سری تعهدات و شرایط لازم به زندگی مشترک تن میدهند. ازدواج معمولاً مسئولیتهایی را برای زن ومرد به همراه دارد. از این رو، معمولاً افراد تمایلی به ازدواج ندارند. باید توجه داشت مجردی برای افراد هم محاسنی دارد و هم معایبی. محاسن آن عبارتند از: اول، داشتن فرصتهای بیشتر برای رشد و بالندگی فردی، ادامه تحصیل و مسافرت، دوم، فرصتهای بیشتر برای کارآموزی، کسب تجربه و انتخاب شغل مناسب؛ سوم، در اختیار داشتن کنترل زندگی شخصی - برای مثال، مجردها مجبور نیستند در هر کاری با کسی مشورت کنند یا از کسی نظر بخواهند - ؛ چهارم، تعهد و مسئولیت کمتر - مسئولیتهای خانوادگی دست و پای مجردها را نمیبندد - ، در نتیجه آنها فرصت بیشتری برای خوشگذارنی دارند چون در ابتدا مسئولیتها بیشتر متوجه مرد است، معمولاً مردان از ازدواج و پذیرش مسئولیتهای خانوادگی سر باز نمیزنند.
علی - ع - باور داشت که ازدواج سختیها و مشکلات خاصی را برای مردان به همراه دارد1 - قصار، - 238؛ ولی در عین حال، این گونه نیست که مجردی اصلاً معایبی نداشته باشد. تنهایی، تنگی معیشت، آسیبپذیری اخلاقی و نقصان دینداری از مهمترین معایب مجردی است - مجلسی، 1413ق، ج100، ص. - 219 از این رو، در روایات1 - همان، ص220؛ کلینی، 1407ق، ج5، ص - 329 به شدّت از آن نکوهش و توصیه شده است که باید به موقع، ازدواج کرد - مجلسی، 1413ق، ج100، ص. - 221 بر طبق نظر امام - ع - همسرداری و ازدواج با اینکه مشکلاتی را به همراه دارد، ولی گریزی از آن نیست2 - قصار، . - 238 وی زن را در خانواده به گونهای توصیف کرده که گویا نیش آن هم نوش است3 - قصار، . - 61 از نظر امام - ع - افراد برای کسب لذّتی که در فرایند ازدواج عاید آنها میشود، به ازدواج گرایش پیدا میکنند.
افزون بر این، ازدواج محاسن دیگری نیز برای فرد به همراه دارد که مهمترین آنها عبارتند از: آرامش روانی،4مصونیّت از گناه - مجلسی، 1413ق، ج100، ص - 220، رشد معنوی - 5حرّ عاملی، 1403ق، ج20، ص - 17، ایمنی از شرّ شیطان - نوری، 1408ق، ج14، ص - 150، گشایش در روزی6 - مجلسی،1413 7ق، ج100، ص - 122، احساس خودکارآمدی8 و تداوم نسل9 - محمدی ری شهری، 1362، ج4، ص. - 271 بر اساس آموزههای دینی، ازدواج وضعیت طبیعی است که زن و مرد را به هم پیوند میزند و باعث استمرار و تداوم نسل میشود.
کارآمدی خانواده
خانواده مانند هر نظام دیگری کارکردهای خاصی دارد. مسئولیتپذیری، عشق، صمیمیّت، تجربه با هم بودن و فرزند پروری از اساسیترین کارکردهای یک خانواده به حساب میآید. کارآمدی خانواده نیز به میزان موفقیت در این زمینهها بستگی دارد. علاوه بر آن، انتخابهای نخستین نیز بسیار مهم است.
شرایط و زمینه های کارآمدی خانواده
برخی شرایط و زمینههای کارآمدی خانواده از نظر امیرالمؤمنین امام علی - ع - عبارتند از:
.1 رعایت ملاکهای انتخاب همسر
نخستین شرط و پیش نیاز کارآمدی خانواده مربوط به انتخاب همسر میباشد. انتخاب همسر، مسئله بسیار مهم و سرنوشت سازی است. نیکبختی یا شکست در آن، در زندگی آینده تأثیر به سزایی دارد.
