بخشی از مقاله
مقدمه
کودکان سرمایههای آینده جامعه هستند و پرورش کـودک سالم و تندرست از اهمیت زیادی برخوردار است. هر گامی که در جهت ارائه دانش سـلامت بـه خـانواده هـا برداشـته میشود، برای حفاظت از سلامت و رشـد کودکـان مفیـد و ضروری است. میزان مرگ ومیر کودکان کمتر از پنج سـال
* نویسنده مسئول: محسن شمسی؛ اراک، شهرک مصطفی خمینی، کوی گلستان، دانشگاه علوم پزشکی اراک، دانشکده بهداشت، گروه آموزش بهداشت. تلفن: 086 -33684611، پست الکترونیک: dr.shamsi@arakmu.ac.ir
به عنوان یکی از شاخص هـای مهـم توسـعه و سـلامت در کشورها شناخته میشود .(1) در کشورهای در حال توسعه همه ساله بیش از 10 میلیون کـودک قبـل از رسـیدن بـه پنجمین سالروز تولد خود جان خود را از دست مـیدهنـد .(2) هفت مورد از هر ده مرگ کودک به دلیل عفونتهـای حاد تنفسی، اسهال، سرخک، مالاریا، سوءتغذیه و در اکثـر موارد ترکیبی از این حالات رخ میدهد .(2) نتایج حاصـل
http://jech.umsha.ac.ir
44 آگاهی، نگرش و عملکرد مادران در خصوص نشانههای خطر عفونتهای تنفسی و اسهال طاهره رضی و همکاران
از تحلیل بار کلی بیماریها نشـان مـیدهـد کـه تـا سـال 2020 نیـز مــوارد ذکــر شــده مهــمتــرین علــل مــرگ در کودکان باقی خواهند ماند، مگر آنکـه تـلاش قابـلتـوجهی برای کنترل آنها انجام شود .(2)
میزان مرگ و میر کودکـان کمتـر از پـنج سـال در ایـران کــاهشیافتــه اســت امــا همچنــان نســبت بــه کشــورهای درحال توسعه بـالاتر مـیباشـد .(1) ارتقـاء دانـش والـدین نســبت بــه علائــم و نشــانههــای بیمــاریهــا بخصــوص بیماریهـای تنفسـی و گوارشـی، در کـاهش ایـن میـزان کمــککننــده اســت .(1) ایـن بیمــاریهــا دارای علائــم و نشانه هایی هستند و برخی از این علائم مانند تـنفس تنـد، خون در مدفوع و تب نشانه های خطر در کودکان میباشند که با آموزش مادران در مورد تشخیص و مراجعه بـه موقـع به پزشک میتوان از عوارض بیماریها، مرگ و هزینه هـای گزاف پیشگیری نمود .(2)
عفونت های حاد تنفسـی شـایع تـرین بیمـاری در کودکـان است .(3) به طور متوسط هر کودک کمتر از پـنج سـال در هرسال پنج بار مبتلا به عفونت های تنفسی مـیشـود .(4) این عفونت ها نقش مهمی در ابتلا و میرایی کودکان کمتـر از پنج سال در سراسـر جهـان دارد .(5) بـر پایـه بـرآورد سازمان جهانی بهداشت در سال1990 عفونتهای تنفسـی بیشترین دلایل متعارف مـرگ در کودکـان کمتـر از پـنج سال را شامل میشوند و علت اصلی مرگ قابل پیشـگیری در بین این کودکان در کشورهای درحال توسعه اسـت .(5) در کشورهای در حال توسعه، مرگ و میر کودکان به دنبال عفونــتهــای تنفســی 35 برابــر بیشــتر از کشــورهای توسعهیافته است .(3) حدود90 درصد از مرگهای ناشی از عفونت های حاد تنفسی به علت پنومونی اسـت کـه منشـأ میکروبی دارد .(4)
یکی دیگر از مشکلات کودکان بیماریهای اسـهالی اسـت که از علل عمـده مـرگ ومیـر و عامـل مهـم سـوءتغذیه در کودکان کشورهای درحال توسعه می باشد و سـالانه حـدود 1/3 میلیارد مورد اسهال و3/2 میلیـون مـرگ ناشـی از آن در کودکان کمتر از پـنج سـال اتفـاق مـیافتـد .(6) علـت عمــده مــرگ ناشـی از اســهال کــمآبـی، اســهال خــونی و
سـوءتغذیه مـیباشـد .(7) عفونـتهـای تنفسـی فوقــانی و گاستروآنتریت شایع ترین علت تب در این بیماران میباشد .(8)
تشنج ناشی از تب یکـی از اخـتلالات زودگـذر عصـبی در دوران کودکی است که بـه دنبـال تـب ایجـاد مـیشـود و شایع ترین تشنج در کودکان کمتر از پـنج سـال بـه شـمار میرود .(9) با شناسایی عوامل ایجادکننده و تشـدیدکننده تشنج در کودکان میتوان دفعات حمله و بروز عـوارض آن را کاهش داد .(10) با توجه به ماهیت بیماریهای تنفسـی و گوارشی باید تدابیر لازم جهت تشخیص زودرس و اقـدام مناسب برای جستجوی درمان سریع بیمار توسط مادر بـه عنوان اصلیترین مراقب کودک انجام گیرد. صلاحیت مادر در ایفای نقش خود، مهـم تـرین عامـل پـیش بینـیکننـده سلامت کودک است .(11)
برای افزایش توانمندیهای مادران در این زمینه، شـناخت عوامل مؤثر در انجام رفتارهای مناسب آنهـا ضـرورت دارد. برنامه هـای ارتقـای سـلامت در جامعـه در صـورتی موفـق خواهند بود که با توجه به آگاهی، نگرش و عملکـرد افـراد طراحی شوند .(12) نظر به اینکه تاکنون در زمینه آگاهی، نگرش و عملکرد مادران ایرانی در خصوص نشانه های خطر در کودکان مطالعات محدودی انجـام شـده اسـت، مطالعـه حاضر به منظور تعیین آگاهی، نگرش و عملکرد مـادران در مورد نشانه های خطر در کودکان کمتر از پنج سال در بین مادران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شـهر اراک انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه توصیفی- تحلیلی در بـین350 نفـر از مـادران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شـهر اراک انجـام شد. حجم نمونه در ایـن مطالعـه بـا ضـریب اطمینـان 95 درصد، دقت 0/05و میزان شناخت (نسـبت 67/6 درصـد) در مطالعــه مشــابه (3) محاســبه گردیـد. معیـار ورود بــه مطالعه داشتن کودک کمتر از پنج سال و سواد خوانـدن و نوشتن و معیار خروج از مطالعـه عـدم تمایـل مـادر بـرای شرکت در پژوهش بود.
ابــزار جمــعآوری اطلاعــات در ایـن مطالعــه پرسشــنامهای
http://jech.umsha.ac.ir
محقق ساخته بود که به روش مصاحبه تکمیل گردید. این پرسشنامه در پنج بخـش تنظـیم شـد: بخـش اول شـامل مشخصــات دموگرافیـک مــادر و کــودک، بخــش دوم: 27 سؤال در مـورد آگـاهی، بخـش سـوم: 36 سـؤال در مـورد نگرش و بخش چهارم: 18 سؤال در مورد عملکرد مـادر در مورد نشانه های خطر در کودکـان (در زمینـه عفونـتهـای تنفسـی 6 ، اســهال 6 و تــب و تشــنج 6 ســؤال) بــود. در قسمت آگاهی به جواب صحیح امتیاز 1 و به جواب غلـط و نمیدانم امتیاز صفر تعلق گرفت. در قسمت نگـرش دامنـه امتیاز هر سؤال بین 1 تا 5 بود، به گونه ای کـه بـه جـواب کاملاً مخالفم امتیاز 1، مخالفم 2، نظری نـدارم 3، مـوافقم
4و کاملاً موافقم 5 امتیاز تعلق گرفت.
در قسمت چک لیست عملکرد نیز بر اساس رفتـار مـادر در مورد نشانه های خطر در کودک امتیاز هر سؤال بـین صـفر تا 4 متغیر بود، به طوری که به پاسخ هیچ گاه امتیـاز صـفر، بندرت 1، گاهی اوقات 2، بیشتر اوقات 3 و همیشه 4 تعلق گرفت. در پایان امتیاز آگاهی، نگرش و عملکرد هر فرد بـر اساس 100 نمره محاسبه گردید.
برای سنجش روایی پرسشـنامه از شـیوه روایـی محتـوایی استفاده شد به این صورت که پرسشنامه با توجه به منـابع و کتب معتبر 4)،13، (2 تهیه و پس از آن توسط ده نفر از افراد صاحب نظر بررسی شد و نظـرات آنـان در پرسشـنامه اعمــال گردیـده و نهاتــاًی روایــی آن تائیـد گردیـد. پایـایی پرسشنامه مذکور نیز از طریق محاسبه آلفا کرونباخ مربوط به پرسشنامه تکمیل شده توسط 40 نفر از مـادرانی کـه از لحاظ مشخصات دموگرافیک مشابه جمعیـت موردمطالعـه بودند سنجیده شد. مقدار آلفا برای کل پرسشنامه 0/96 به دست آمد.
بــرای انجــام نمونــهگیـری، ابتــدا بــر اســاس جهــتهــای جغرافیایی شهر اراک به چهار قسمت تقسیم شده و از هـر قسمت دو مرکز بهداشتی درمانی بهصورت تصادفی انتخاب گردید(مجموعاً 8 مرکز). سپس در هر مرکـز، بـر اسـاس شماره پرونده های بهداشـتی موجـود در مراکـز بـه صـورت تصادفی ساده 350 نمونه انتخاب گردید. گـروه تحقیـق بـا رعایت نکات اخلاقی، ارائه معرفینامه به مراکـز، بـا معرفـی
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 4، زمستان 1393 45
خود و اهداف مطالعه و اخذ رضایت از نمونـه هـا اقـدام بـه تکمیل پرسشنامهها نمود.
اطلاعات این پژوهش با استفاده از نرم افـزار SPSS نسـخه 19 در ســطح معنـیدار کمتــر از 0/05، بــا شــاخصهــای مرکزی و پراکندگی و جداول توزیع فراوانـی توصـیف و بـا آزمون های همبستگی پیرسون، تیمستقل و آنالیز واریانس یکطرفه تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها
بر اساس نتایج مطالعه حاضر میانگین و انحراف معیار سـن مادران 28/82 5/39 سال، سن کودکـان 17/97 17/54 ماه و رتبـه تولـد کـودک 1/58 0/77 بـود. اکثـر مـادران خانه دار 86) درصـد)، بـا سـطح تحصـیلات متوسـطه 40) درصد) و سـطح اقتصـادی متوسـط 69/1) درصـد) بودنـد (جدول شماره.(1
جدول شماره :1 مشخصات دموگرافیک مادران و کودکان مورد مطالعه
مشخصات دموگرافیک تعداد درصد
اشتغال مادران خانهدار 301 86
شاغل 49 14
تحصیلات مادران ابتدایی 49 14
راهنمایی 58 16/6
متوسطه 140 40
دانشگاهی 103 29/4
وضعیت اقتصادی پایین (کمتر از 500 هزار تومان) 100 28/6
خانواده بر اساس متوسط (از 500 هزارتا یک و 242 69/1
درآمد ماهیانه نیم میلیون)
بالا (بیشتر از یک و نیم میلیون) 8 2/3
جنس کودک دختر 171 48/9
پسر 179 51/1
سابقه بیماری خاص دارد 19 5/6
ندارد 331 94/6
مشاهده نشانه خطر بله 47 13/4
در کودک توسط مادر خیر 303 86/6
میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی 60/71 13/7، نگرش 77/45 5/29 و عملکرد مادران در مورد نشانه هـای خطـر کودکان در زمینه عفونت های تنفسی 49/5 41/5، اسهال 49/25 41/42 و تب و تشنج 52/1 42/91 بود (جـدول شماره.(2
ارتباط بین مشخصات دموگرافیک و میانگین نمره آگـاهی،
http://jech.umsha.ac.ir
46 آگاهی، نگرش و عملکرد مادران در خصوص نشانههای خطر عفونتهای تنفسی و اسهال طاهره رضی و همکاران
نگـرش و عملکــرد مــادران در مـورد نشــانههــای خطــر در کودکان با استفاده از آزمون های تی مستقل، آنالیز واریانس یک طرفه و پیرسون در جداول شـماره3، 4، 5 ارائـه شـده است.
جدول شماره:2 میانگین نمره آگاهی، نگرش و عملکرد مادران در خصوص نشانههای خطر کودکان کمتر از پنج سال
متغیر میانگین انحراف حداقل حداکثر
معیار
آگاهی 60/71 13/7 6/90 100
نگرش 77/45 5/29 37/22 96/11
عملکرد *1 49/5 41/5 0 1000
عملکرد 2 49/25 41/42 0 100
عملکرد 3 52/1 42/91 0 100
1*، 2، :3 عملکرد در زمینه عفونتهای تنفسی، اسهال و تب و تشنج
بر اساس این جداول بین شغل مادر بـا عملکـرد در زمینـه
عفونت های تنفسی، اسهال و تب و تشنج رابطه معنیداری وجود داشت. بـین وضـعیت اقتصـادی خـانواده بـر اسـاس درآمد ماهیانه با آگاهی و عملکـرد در زمینـه عفونـت هـای تنفسی، اسهال و تب و تشنج رابطه معنیدار وجود داشـت، همچنین بین سطح تحصیلات مادر بـا عملکـرد در زمینـه عفونت های تنفسی، اسهال و تب و تشـنج رابطـه معنـیدار مشاهده گردید.
بین نگرش مادر با آگاهی و عملکرد در زمینه عفونـت هـای تنفسی، اسهال و تب و تشنج رابطه معنیدار وجود داشـت، بین سن مادر با آگاهی و عملکـرد در زمینـه عفونـت هـای تنفسی و اسهال رابطه معنیداری وجود داشت، همچنـین بین رتبه تولد کودک بـا عملکـرد در زمینـه عفونـت هـای تنفسی و اسهال رابطه معنیدار وجود داشت.
جدول شماره :3 ارتباط مشخصات دموگرافیک کیفی مادران و کودکان با آگاهی، نگرش و عملکرد در خصوص نشانههای خطر کودکان
متغیر وضعیت اشتغال مادران سطح جنس کودک سطح سابقه بیماری کودک سطح
میانگین و انحراف معیار میانگین و انحراف معیار میانگین و انحراف معیار
معنیداری معنیداری معنیداری
خانهدار شاغل دختر پسر ندارد دارد
آگاهی 13/02 60/56 17/42 61/64 0/61 12/35 61/68 14/85 59/79 0/197 13/87 60/69 10/52 61/16 0/885
نگرش 4/57 77/24 8/45 78/69 0/247 4/72 77/78 5/78 77/13 0/257 5/38 77/46 3/62 77/22 0/846
عملکرد *1 41/59 45/48 31/43 74/14 0/001 41/6 48/56 41/49 50/39 0/680 41/46 49/32 43/21 51/63 0/736
عملکرد 2 41/19 44/9 32/08 75/93 0/001 41/57 47/92 41/36 50/51 0/561 41/33 48/99 43/96 53/72 0/629
عملکرد 3 43/47 48/32 30/65 75/34 0/001 42/74 50/73 43/15 53/42 0/558 42/89 51/97 44/38 54/38 0/812
1 *، 2، :3 عملکرد در زمینه عفونتهای تنفسی، اسهال و تب و تشنج
جدول شماره: 4 ارتباط مشخصات دموگرافیک کیفی مادران و کودکان با آگاهی، نگرش و عملکرد در خصوص نشانههای خطر کودکان
وضعیت اقتصادی خانواده سطح تحصیلات مادران سطح
متغیر
میانگین و انحراف معیار میانگین و انحراف معیار
معنیداری معنیداری
پایین متوسط بالا ابتدایی راهنمایی دبیرستانی دانشگاهی
آگاهی 13/01 57/44 13/85 61/89 11/12 65/94 0/013 14/58 59/93 12/17 58/79 12/58 61/45 15/17 62/6 0/064
نگرش 4/16 77/26 5/74 77/54 3/91 77/08 0/892 4/45 76/45 4/45 76/78 5/07 77/32 5/29 77/45 0/082
عملکرد *1 39/38 30/83 40/1 56/88 39/94 59/37 0/001 40/96 37/84 40/82 34/26 41/25 46/3 36/02 67/96 0/001
عملکرد 2 38/93 30/5 40/16 56/76 39/52 56/25 0/001 42/21 39/03 38/46 32/25 40/92 45/98 36/54 68/12 0/001
عملکرد 3 43/41 34/62 40/78 58/91 41/96 64/58 0/001 44/16 41/58 42/71 36/06 42/66 48/92 36/45 70/46 0/001
