بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه بین ذهن آگاهی با نشانه های افسردگی پس از زایمان بوده است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مادران وضع حمل شده در بیمارستان امامی علی آمل در نیمه دوم سال 1396 بودند که از این میان 317 نفر به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شد. داده های پژوهش به وسیله پرسش نامه افسردگی پس از زایمان ادینبرگ - کاکس و هولدن، - 1987 و سیاههی مهارت ذهن آگاهی کنتاکی بایر - 2003 - جمع-آوری شدند.
دادههای جمع آوری شده به وسیله آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه و SPSS-20 تجزیه و تحلیل شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد مولفه مشاهده گری، مولفه پذیرش گری و مولفه توصیف گری به میزان 19/3 درصد قادر به پیش بینی افسردگی پس از زایمان بوده اند . - P<0/05 - همین طور ذهن آگاهی - مولفه های مشاهده گری، توصیف گری، تمرکزگری، پذیرش گری - با افسردگی پس از زایمان مادران رابطه منفی و معناداری داشته است . - P<0/05 - با توجه به نتایج پژوهش میتوان نتیجه گرفت که ذهنآگاهی در افسردگی پس از زایمان مادران نقش دارد.
مقدمه
حاملگی و دوره پس از آن با تغییرات روان شناختی و فیزیولوژیک بسیار مهمی همراه است که گاهی منجر به تغییرات پاتولوژیک و بروز اختلالات روانی می گردد. اختلالات روانی پس از زایمان به سه دسته طبقه بندی می گردند: اندوه پس از زایمان، افسردگی پس از زایمان1 و سایکوز پس از زایمان. اغلب مطالعات نشان می دهند که افسردگی پس از زایمان در دومین و سومین ماه پس از زایمان ایجاد می شود. اما یافته های معدودی وقوع آن را در روزهای اولیه ی پس از زایمان مطرح کرده اند.
به رغم اینکه بعضی از زنان شروع حاد علایم افسردگی را گزارش نموده اند اما افسردگی در این گروه بیشتر به شکل آرام، تدریجی و در طول شش ماه اول پس از زایمان ظاهر می شود - غفارزاده خویی، لمیعیان، لطفی و منتظری، . - 1396 افسردگی پس از زایمان اختلالی است که طی دو الی شش هفته بعد از زایمان در برخی از زنان دیده میشود و علائم آن به صورت گریه کردن، دلسردی، خلق ناپایدار، احساس عدم کفایت و ناتوانی در نقش مادری می باشد. تغییرات شدید هورمونی پس از زایمان پیامدهای روحی شدیدی را به همراه دارد که از یک کاهش خلق خفیف تا افسردگی شدید پس از زایمان متغیر است.
بر اساس تعریف انجمن روانپزشکی آمریکا2013 - 1؛ ترجمه سیدمحمدی، - 1394 افسردگی بعد از زایمان شامل دوره های افسردگی با بروز در دوران حاملگی و یا 4 هفته بعد از زایمان تعریف شده است. علایم این اختلال، شامل خلق افسرده، فقدان علاقه به نوزاد و احساس عدم توانایی و صلاحیت در مراقبت از او، افکار خودکشی، کاهش روابط بین اعضای خانواده و اعتماد به نفس است. افسردگی پس از زایمان، شای ع ترین اختلال خلقی پس از زایمان می باشد - مجدالاسلامی، دولتیان، شمس و قاسمی، . - 1396 شیوع این اختلال در تحقیقات سایر کشورها حدود 30 درصد و در مطالعات داخل ایران نیز بین 20 تا 30 درصد گزارش شده است - پارسا، آهنگ پور، شبیری، سلطانیان و رحیمی، . - 1396 افسردگی بعد از زایمان، جایگاه ناشناخته ای در امر بالینی دارد و ماماها و متخصصین، معمولاً مادران را در این زمینه پیگیری نمی کنند. بنابراین، در بسیاری از موارد، افسردگی تشخیص داده نمی شود و درمانی هم صورت نمی گیرد.
در صورتیکه اگر مادران در معرض خطر افسردگی، شناسائی شوند، می توان اقدام به پیشگیری ثانویه کرد. عواملی از قبیل تحصیلات پایین، وضعیت اقتصادی و اجتماعی ضعیف، تاریخچه خانوادگی و شخصی، سابقه سوء مصرف مواد، تعداد حاملگی های قبلی، بارداری ناخواسته، سابقه ی سندروم پیش از قاعدگی کمبود حمایت اجتماعی نقش دارد. افسردگی پس از زایمان علاوه بر اثرات زیانبخش در روابط مادر و کودک، ارتباط با همسر را نیز مختل می کند و همسران زنان افسرده، اغلب علائمی از افسردگی از جمله اضطراب، کمبود انرژی و حتی افکار آسیب به خود یا نوزاد را نشان می دهند.
از طرفی ذهن آگاهی متغیری است که آسیب شناسی روانی در چند سال اخیر مطرح شده است. ذهن آگاهی ریشه در تمرین های مراقبه2 بودیسم3 دارد و به عنوان توجه هدفمند، غیرقضاوتی و لحظه به لحظه به تجارب فعلی تعریف شده است. ااکنون بیش از دو دهه است که پیش بینی او با علاقه ی روزافزون به یکپارچه سازی روانشناسی غربی و معنویت شرقی به وقوع پیوسته است و روان شناسان بسیاری به دنبال آموزه های بودایی و تکنیک هایی برای آموزش ذهن آگاهی4 هستند - موحدی، . - 1394 افزون بر آن، شواهد روزافزون از اثربخشی درمانگری های مبتنی بر ذهن آگاهی در درمان گستره ای از اختلال ها مانند اضطراب، افسردگی، تنیدگی، درد مزمن، بهبود سلامت و بهزیستی کلی حمایت می کنند.
اگرچه تعاریف متعددی از ذهن آگاهی وجود دارد، ذهن آگاهی عموماً به عنوان راهی از پرداختن توجه در زمان حال تعریف شده است که بر احساس بدون قضاوت و متعادلی از آگاهی است که به واضح دیدن و پذیرش هیجان ها و پدیده های فیزیکی، همانطور که اتفاق می افتند، کمک می کند. این توجه، توجهی است هدفمند، به همراه پذیرش بدون داوری در مورد تجربه های در حال وقوع در لحظه کنونی - جعفری، امیدی و فهیمی، . - 1396 ذهن آگاهی به عنوان توجه هدفمند، غیرقضاوتی و لحظه به لحظه به تجارب فعلی تعریف شده است.
بدین سان می توان عنوان داشت که توانایی ذهن آگاهی در مادران باردار می تواند به ایشان یاری نماید که تا از افکار منفی که در دوره بارداری دامن گیر این زنان می شود، بهتر رهایی جسته و کمتر تحت تاثیر این افکار قرار گیرند و پذیرش بیشتری نسبت به مشکلات و استرس های این دوره داشته و بدین سان می توانند افسردگی کمتری را تجربه نمایند. مرور پژوهش ها نشان می دهد که پژوهشگران پیشین بر نقش ذهن آگاهی در افسردگی تاکید داشته اند - بادان، مکوند و محمدی فر، 1396؛ نریمانی و غفاری، - 1395، اما کمتر پژوهشی نقش این متغیرها را در افسردگی پس از زایمان بررسی نموده اند که بدین سان در این پژوهش به این پرسش پاسخ داده می شود که آیا ذهن آگاهی با نشانه های افسردگی پس از زایمان رابطه دارد؟
روش پژوهش
روش پژوهش با توجه روش گردآوری داده ها از نوع توصیفی- گذشته نگر با طرح همبستگی و با توجه به هدف، کاربردی می-باشد. جامعه پژوهش شامل کلیه مادرانی می باشد که در بیمارستان امام علی شهر آمل در نیمه دوم سال 1396 وضع حمل کرده اند که حجم جامعه براساس استعلام از بیمارستان امام علی شهر آمل،تقریباً برابر با 1845 نفر بودند. شرکت کنندهها در پژوهش بر اساس جدول مورگان و با توجه به حجم جامعه، تعداد 317 نفر محاسبه شده که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی گزینش شدند. بدین صورت که با حضور در بیمارستان امام علی آمل، به طور تصادفی از بین لیست زنانی که جهت زایمان در این دوره زمانی به این بیمارستان مراجعه نموده اند، نمونه های مورد نظر انتخاب شدند. سپس پرسش نامه ها در اختیار ایشان قرار گرفت. روند نمونه گیری به این صورت بوده است:
-1 اخذ مجوز از دانشگاه
-2 مراجعه به بیمارستان امام علی و دریافت مجوز
-3 تعیین حجم جامعه و برآورد نمونه
-4 مراجعه به واحدهای مربوطه
-5 انتخاب زنانی که وضع حمل نموده و ارائه توضیحات در رابطه با پژوهش
-6 اجرای پرسش نامه ها
در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از دو پرسش نامه استفاده شده است. پرسش نامه افسردگی پس از زایمان ادینبرگ1 - کاکس و هولدن، : - 1987 این پرسش نامه دارای 10 سئوال در مقیاس 4 درجه ای است که وضعیت روانی افراد را در طی 7 روز گذشته بررسی می کند. امتیاز هر سئوال بین 3 تا 0 می باشد . پرسش نامه ادینبرگ برای شناسایی زنان با افسردگی پس از زایمان به کار گرفته می شود. این پرسش نامه برای اولین بار توسط کاکس و هولدن در سال 1987 تنظیم گردیده است.
از مطالعات انجام شده در ادینبرگ، حساسیت 0/86 و ویژگی 0/78 با نقطه برش 12/13 به دست آمد. در ایران حساسیت 0/95 و ویژگی 0/93 به دست آمده است. پایایی ثبات درونی گزارش شده در ادینبرگ 0/87 و ضرایب پایایی به روش دو نیمه کردن 0/88 می باشد. در پژوهش انجام شده توسط عظیمی لولتی و دیگران 1381 - ؛ به نقل از قاسمی و هادیان فرد، - 1393، پایایی ابزار با روش بازآزمون 0/88 و با کمک آلفای کرونباخ 0/90 گزارش شده است.
