بخشی از مقاله
– مقدمه:
افیولیتها بقایائی از لیتوسفر اقیانوسی هستند که شامل پوسته اقیانوسی و بخشهاي بالائی گوشـته در زیـر اقیانوسها می باشند. طبق تعریف سمینار " پن رز" (1972) ،یـک مجموعـه افیـولیتی از پـایین بـه بـالا شامل:
-1 تکتونایت ها پریدوتیتهاي گوشته اي شامل دونیت، هارزبورژیت ولرزولیـت میباشـند و بـا سـاخت تکتونیکی و کینگ باندهاي ناشی از حرکات گوشته اي مشخص میشوند.در داخل ایـن سـنگها معمـولا کرومیت مشاهده میشود.
-2 سکانس کومولاها که شامل پریدوتیتهایی مانند: دونیت ، هارزبورژیت ، لرزولیت وهمچنـین انـواع پیروکسنیتها و گابروهاي لایه اي است. تفاوت این بخش با تکتونایتها در ساخت و بافت و لایـه بنـدي آنهاست بطوري که تکتونایتها حرکات گوشته اي را در خود ثبت کرده اند ولی در کومولیـت هـا بافـت تکتونیزه و کینگ باندها مشاهده نمی شود واین سنگها در توالی با پیروکسنیتها و گـابرو هـاي لایـه اي مشاهده می شوند.
-3 گابروهاي ایزوتروپ یا فاقد لایه بندي که معمولا حجم زیادي از مجموعه را به خـود اختصـاص میدهند. درمجاورت این گابروها فازهاي تفریق یافته ترمانند ترونجمیت ،آداملیـت، دیوریـت ، کـوارتز دیوریت یا پلاژیو گرانیت نیز یافت میشود.
-4 دایکهاي صفحه اي که ریشه در گابروهاي ایزوتروپ دارند و بعنوان تغذیه کننده بازا لتهـاي بالشـی در نظرگرفته میشوند.
-5 بازالتهاي بالشی که بالاترین بخش ماگمائی پوسته اقیانوسـی را تشـکیل مـی دهنـد و سـاخت بالشی مهمترین مشخصه آنهاست.
-6 رسوبات پلاژیک که بالاترین بخش سـکانس افیـولیتی هسـتند وعمومـا از چـرت ، رادیولاریـت ، سیلتستون ، شیل و آهک با فسیلهاي پلاژیک تشکیل شده اند.
مجموعه هاي افیولیتی دهشیر- شهر بابک با روند شمالغرب – جنوبشرق در شمالشرق گسله دهشـیر– بافت و درحاشیه شمال شرقی زون ساختاري سنندج- سیرجان رخنمون دارند .
افیولیتهاي دهشیر- شهر بابک جزء افیولیتهاي کمربند داخلی افیولیتهـاي ایـران اسـت کـه ایـن کمربنـد جزئی از افیولیتهاي آلپی محسوب میشود ( اشتوکلین . (1984 این مجموعه تمامی اجزاء یـک افیولیـت کامل را طبق تعریف کنفرانس پن رز(نیکلاس(1989 دارا می باشد.
با توجه به مشاهدات صحرایی ومطالعات آزمایشگاهی ، واحدهاي سـنگی مختلـف مجموعـه افیـولیتی دهشیر -شهربابک از پایین به بالا عبارتند از:
-1 تکتونایتها با الترامافیکهاي گوشته اي که شامل دونیت وهارزبورژیت می باشند و با بافت تکتونیکی و کینگ باندهاي ناشی از حرکات گوشته اي مشخص شده اند. این سنگها محتوي کرومیت هستند. -2 سکانس کومولاها که درمناطق مورد مطالعه، شامل دونیت، هارزبورژیت ، لرزولیـت، ورلیـت، انـواع پیروکسنیت و گابروهاي لایه اي می باشند .
-3 گابروهاي ایزوتروپ، آنورتوزیت ودر ادامه ، فازهاي تفریق یافتـه تـر ماننـد ترونجیـت، دیوریـت، کوارتزدیوریت ویلاژیوگرانیت ( مانند کوه اسماعیلیون ) مشاهده میشود.
493
ارائه یک توالی کامل افیولیتی از مجموعه هاي افیولیتی دهشیر – شهر بابک
-4 دایکهاي صفحه اي که ریشه در گابروهاي ایزوتروپ دارند در منطق مختلف مورد مطالعـه مشـاهده میشوند.
-5 بازالتهاي بالشی وگدازه هاي بازالتی (بعضا به اسپیلیت تبدیل شده اند) کـه بـه وفـور در بخشـهاي مختلف مناطق مورد مطالعه یافت میشود.
-6 بخش رسوبی بالاي مجموعه هاي افیولیتی مورد مطالعه، شامل رسـوبات پلاژیکـی ماننـد : چـرت، رادیولاریت،سیلتستون، شیلهاي سیلیسی و آهک هاي پلاژیک گلوبوترونکانادار هستند.
–2 توالی افیولیتی:
مجموعه هاي افیولیتی دهشیر – شهر بابک در امتداد گسل دهشیر بافت رخنمون دارند و عملکرد این گسل و فعالیتهاي تکتونیکی قبلی باعث قطعه قطعه شدن ، تراست شدگی و ساختهاي مختلف تکتونیکی از قبیل کلیپ و هورس شده است. علیرغم تمام این بهم ریختگیها می توان یک توالی کامل افیولیتی را طبق تعریف کنفرانس پن رز از این مجموعه ها ارائه نمود. در این مجموعه ها از پایین به سمت بالا، پی دگرگونی ، پریدوتیتهاي گوشته اي دگرگون شده (تکتونایتها) که فابریکهاي گوشته اي مانند خمش رخها ، دسته شکستگی هاي کانژیوگیت و ماکلهاي مکانیکی را نشان می دهند، توالی کومولیتها که در واقع یک زون انتقال از پریدوتیتهاي گوشته اي در گابروهاي لایه اي هستند، گابروهاي لایه اي و ایزوتروپ ، دایکهاي صفحه اي تقریبا قائم ، گدازه هاي بالشی و لوله اي ، سکانس رسوبات پلاژیک حاوي فسیلهاي پلاژیک گلوبوترونکانا و رادیولر ، وجود کرومیت با بافتهاي مختلف از جمله لایه اي ، عدسی و پوست پلنگی در داخل پریدوتیتها را مشاهده می نمائیم.
در ادامه هر یک از توالی هاي فوق الذکر را مورد بررسی قرار می دهیم.
-2-1 پی دگرگونی:
این پی با افت سریع درجه دگرگونی در ضخامت حدود100 متر و با دگرشکلیهاي شدید در زیر پریدوتیتهاي گوشته اي قا بل مشاهده است. در رخنمونهائی که از پی دگرگونی مشاهده میشود مانند جنوبشرق مسجد ابوالفضل در جاده مروست- مهریز ضخامت این پی حدودا 100 متر است و از فیلیت تا رخساره آمفیبولیت درجات مختلف دگرگونی را شاهد هستیم .
وجود پلاژیوگرانیتهائی که در داخل اولترابازیک نفوذ نموده اند احتمالا مربوط به ذوب بخشی در این پی دگرگونی است و لذا شدید ترین رخساره پی دگرگونی افیولیتهاي دهشیر- شهر بابک رخساره آناتکسیت و ذوب بخشی است(شکل.(1
494
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
شکل- 1 نمونه اي از پی دگرگونی چین خورده درمنطقه چاه سبزکه به داخل ان پلاژیوگرانیت نفوذ نموده است . احتمالا این پلاژیوگرانیت حاصل ذوب بخشی درپی دگرگونی افیولیتهاست. دید به سمت جنوب .
-2-2 پریدوتیتهاي تکتونیزه (تکتونایتها)
بالا تر از پی دگرگونی در مجموعه هاي افیولیتی مورد مطالعه و در کنتاکت بلافصل آنها ، پریدوتیتهایی رخنمون دارند که داراي فابریک تکتونیکی بوده و کانی هاي الیـوین ، ارتوپیروکسـن و کلینوپیروکسـن آنها سـاختهائی ماننـد کینـگ بانـد ، کشـیدگی ماکـل ، کوتـاه شـدگی ماکـل ، دسـته شکسـتگی هـاي کونجیوگیت ، خاموشی موجی و بافت میلونیتی را نشان می دهند. این پریدوتیتهاي گوشته اي در اکثـر افیولیتهاي مطالعه شده جهـان ماننـدجنوب کرمـان،خوي و عمـان هـم گـزارش شـده اسـت. (آرویـن ورابینسون1994 ،آروین وشکري 1997 وحسنی پاك . ( 1999 ضخامت ایـن سـنگها حـدود 5 الـی 7
کیلومتر است که در مناطقی مانند شمال مروست ، غرب خبر و جنوبشرق مسجد ابوالفضل رخنمونهائی با ضخامت زیاد دارند و معمولا در سرتاسر مناطق مورد مطالعه توده هاي کوچـک و بـزرگ آنهـا قابـل مشاهده است. در این توالی بخش اعظم برونزد ها را هارزبورژیتها تشکیل می دهند و دونیتها بصـورت عدسی هائی در داخـل هارزبورژیتهـا قـرار دارنـد. برونـزد هـاي کـوچکی از لرزولیـت نیـز در داخـل هارزبورژیت در مناطقی مانند چاه سبز ، خبر ، هنجرك و برسـاهون مشـاهده مـی شـود. کرومیتهـا بـه صورت لایه اي ، عدسی و پوسـت پلنگـی در داخـل هارزبورژیتهـا و دونیتهـاي داخـل هارزبورژیتهـا مشاهده می شوند(خبر ،شمال مروست ،چاه سبز،جنوب مسجد ابوالفضل).
