بخشی از مقاله
خلاصه
آلودگی هوا، بارانهاي اسیدي، تخلیه گاز اوزون و اثرات گلخانهاي از عوارض غیرمطلوب حمل و نقل در شهرهاي بزرگ بشمار میروند که محیط زیست را آلوده میسازند. مصرف انرژي و ایجاد آلودگی ناشی از سیستم حمل و نقل در دهه اخیر بطور مستمر افزایش یافته است. افزایش تعداد وسایل نقلیه، نگهداري ضعیف وسایل نقلیه و عدم توجه به قوانین و مقررات کنترل کیفیت هوا میتواند به بحران بیشتر آلودگی هوا منجر شود. در این مقاله به ارزیابی اثرات آلودگی هوا ناشی از وسایل نقلیه، انواع آلاینده ها و عوامل مؤثر بر آنها پرداخته و سپس تحلیل وضعیت آلودگی هواي شهر تهران ناشی از ترافیک وسایل نقلیه انجام و راهکارهاي بهبود آن نیز ارائه گردیده است.
کلمات کلیدي: آلودگی هوا، آلاینده محیط زیست، حمل و نقل.
مقدمه
امروزه استفاده از حمل و نقل در بیشتر کشورهاي جهان با توجه به توسعه شهرها در حال افزایش می باشد. این افزایش باعث ایجاد برخـی اثـرات منفـی همچون تصادفات، تراکم ترافیک، مصرف انرژي و ایجاد آلودگی هوا و صوت شده است. افزایش سریع استفاده از وسایل نقلیه باعث شده است که سیستم حمل و نقل امروزه یکی از مهمترین منابع آلودگی محیط زیست شهرها باشد. وسایل نقلیه بطور طبیعی در اطـراف مراکـز جمعیتـی و منـاطق صـنعتی تمرکز یافتهاند مکرراًو به محیط زیست آسیب میرسانند. آلودگی هوا بعنوان مهمترین مشکلات ناشی از حمل و نقل شناخته شده است. در بخشهـاي آتی به بررسی اثرات آلودگی هوا ناشی از سیستم حمل و نقل پرداخته می شود.
عوارض ناشی از سیستم حمل و نقل
با افزایش استفاده از وسایل نقلیه در شهرها، امروزه سیستم حمل و نقل یکی از مهمترین منابع آلودگی هوا میباشد. افزایش آلودگی هوا بدلیل افـزایش شدید مجموع کیلومتراژ مسافت طی شده بوده و در حالی صورت میگیرد که انتشار گازهاي سمی حاصل از وسایل نقلیه بازاي هر کیلومتر سفر کـاهش یافته است. احتراق سوخت در موتور وسایل نقلیه بر کیفیت هوا تأثیر میگذارد و بزرگترین منبع از اثرات غیرمطلوب وابسته به وسایل نقلیـه مربـوط بـه نحوه احتراق سوخت در موتور میباشد. شکل 1، افزایش نرخ استفاده از وسایل نقلیه را در شمال آمریکا، انگلستان و کشورهاي عضو همکـاري اقتصـادي اروپا٣ نشان میدهد.[1] گازها و سایر مواد منتشره از وسایل نقلیه شامل مونوکسیدکربن (CO)، اکسیدهاي نیتروژن ( (NO X، سرب (Pb)، ترکیبـات آلی سبک ( (VOS S و ذرات معلق میباشد.[2] براي مثالتقریباً، 85 درصد اثرات مونوکسیدکربن، 40 درصد اثرات اکسیدهاي نیتـروژن و 25 درصـد اثرات ترکیبات آلی سبک در انگلستان ناشی از سیستم حمل و نقل میباشد و اثرات مذکور در ایالات متحدهتقریباً به ترتیب برابر 66 درصد، 43 درصـد و 48 درصد می باشند. جدول 1 سهم اثرات آلایندههاي هوا ناشی از سیستم حمل و نقل در برخی کشورهاي پیشرفته صنعتی را نشان می دهد.[3]
-1 دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه علم و صنعت ایران
-2 دانشجوي دکتري مهندسی و برنامهریزي حمل و نقل از دانشگاه علم و صنعت ایران
3- EEC
1
2500
300
آمریکا
250
2000
200 همکاري اقتصادي اروپا
1500
150
انگلستان 1000
100
500
50
1987 1985 1980 1975 1970
شکل -1 حجم ترافیک اتومبیل هاي شخصی در جاده هاي کشورهاي پیشرفته صنعتی
جدول -1 اطلاعات برگزیده اثرات حمل و نقل در کشورهاي پیشرفته صنعتی
کشور شمال آمریکا کشورهاي عضو همکاري اقتصادي اروپا ( ( EEC ژاپن OECD
نوع آلوده کننده
اکسیدهاي نیتروژن %47 %51 %39 %48
مونوکسیدکربن %71 %81 NA %75
اکسیدهاي گوگرد %4 %3 %9 %3
ذرات معلق %14 %8 NA %13
هیدروکربن %39 %45 NA %40
٭: NA اطلاعات قابل توجهی در دسترس نیست. ٭ ٭ مجموع اثرات حمل و نقل بصورت درصدي از مجموع اثرات نشان داده شده است.
عوارض ناشی از سیستم حمل و نقل ممکنست بصورت مستقیم یا غیر مستقیم بر روي محیط زیست تأثیر بگـذارد کـه مهمتـرین آنهـا سـلامتی مـردم میباشد. جدول 2 سهم نسبی انواع مختلف ایجاد کننده آلودگی در کشور کانادا بر حسب کیلو – تن را نشان می دهد.
