بخشی از مقاله
چکیده :
در این بین توسعه شهری به عنوان یک مفهوم فضایی تغییرات در کاربری زمین و سطوح تراکم، جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا و غیره، می باشد اما جایگاه مهم حمل ونقل ریلی در جابه جایی، توزیع، و مبادلات رو به افزایش مربوط به فعالیتهای مختلف مشخص بوده و سبب شده است تا سهم بیشتر رفت و آمد در سطح شهر و توسعه فیزیکی شهر را به خود اختصاص دهد چرا که اثرات راه آهن منجر به شکل گیری زمینه های توسعه و ساماندهی فعالیتهای پراکنده در سطح شهرخواهد شد. باید گفته که؛ پیچیدگی هر یک از عوامل - اقتصادی،اجتماعی،سیاسی،جغرافیایی،جامعه شناختی - خود موجد پیچیدگی شهر به عنوان تبلور فضائی آنها بوده است .
مطمئناً سازمان دادن و نظم بخشیدن به شهر و چگونگی رشد و تحول آن نیازمند موضوع شناسی شهر و مسائل شهری و سپس برنامه ریزی برای آن می باشد. از نیازهای مهم برای کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در فرایند توسعه پایدار، ایجاد سیستم حمل ونقل کامل ،منظم، گسترده، کارآمد و پیش گیرانه در وارد کردن ضربه به محیط زیست میباشد. در میان ابعاد توسعه پایدار، نقش عامل زیست محیطی، بنا به نداشتن منفعتهای اقتصادی و سودا گرایانه، کمتر مورد توجه بوده است.همچنین علاوه بر عوامل طبیعی، عوامل انسانی بیشترین سهم را در تخریب محیط زیست داراست. ، بنابراین تحقیق حاضر از نوع هدف، کاربردی و براساس ماهیت روش و چگونگی بدست آوردن داده های مورد نیاز توصیفی - پیمایشی ، تحلیلی و بررسی سوابق تحقیق و از روش کتابخانه ای و اسنادی در این پژوهش استفاده شده است.
مقدمه :
مفهوم سیستم حمل و نقل عبارت است از تغییر مکانی اشخاص - حمل و نقل مسافر - حمل و نقل کالا بین دو نقطه جغرافیایی بر این اساس میتوان گفت تصمیمات برنامهریزی حمل و نقل به طور مستقیم تأثیر بر مقدار استفاده از زمین برای تسهیلات و خدمات حمل و نقل، رشد و توسعه فضایی-معماری میگذارد
توسعه سریع شهرنشینی و به دنبال آن گسترش صنعت و عرضه اتومبیل، باعث رشد ناموزون شهری، آلودگی هوا، حجم بالای میزان ترافیک و تصادفات و افزایش زمان سفر شده و عدم بکارگیری شیوه های مناسب حمل و نقل به تشدید این عوامل منجر شده است. در این راستا مهمترین هدف برنامهریزی حمل و نقل شهری، براساس طراحی فضایی شهر میباشد
توسعه شهری مستلزم ایجاد یک نظام یکپارچه از سطوح مختلف برنامه ریزی است که نحوه پیوستگی و هماهنگی میان سیستمهای فرادست و فرودست را نشان دهد. در تمامی جوامع، رشد و توسعه شهری که بدون محدودیت و لجام گسیخته باشد، تبعات منفی به دنبال خواهد داشت .توسعه شهری پایدار پاسخی برای مقابله با این اثرات منفی است توسعه شهری ابعاد گسترده ای دارد و بسیاری از جوانب زندگی بشر را در برمی گیرد .
توجه به حمل ونقل به عنوان یک جزء لاینفک از زندگی انسان و به کنش همه جانبه ای که با ابعاد کلیدی جامعه دارد در ارتباط می باشد، اما پیچیدگی مسایل حوزه حمل و نقل در شهرها، سبب شده است تا تحقیقات و مطالعات کارشناسان و برنامه ریزان ارائه راه حل های در جهت توسعه شهری باشد. - . شهرها از سیستمهای پیچیده حمل و نقل بر خوردارند و این سیستمهای حمل و نقل است که به شهرها قوت می دهند.
در این میان درحمل و نقل ریلی مقادیر زیادی بار و مسافر،انتقال کالا های با حجم بسیار بالا،سفرهای خانوادگی و غیر صورت می گیرد
باید یاد آور شد که حمل و نقل به دو دلیل عمده مورد توجه جغرافی دانان است؛اول اینکه زیر ساختها،ترمینالها،تجهیزات و شبکه حمل و نقل مکان های قابل توجهی را در فضای جغرافیایی اشغال کرده اند و پایه های اصلی سیستم فضای پیچیده را تشکیل داده اند.
دوم اینکه از انجایی که جغرافی دانان به دنبال تشریح و تبیین روابط فضایی هستند،زیرا این شبکه ها هستند که روابط متقابل فضایی را ممکن می سازد. یک مدل حمل و نقل ایده ال مدلی است که لحظه ای بوده،ظرفیت نامحدود داشته باشد و همیشه نیز دردسترس باشد که با دید جغرافیایی هدف اصلی حمل و نقل غلبه بر فضاست.فضایی که بوسیله انواع مختلفی از محدودیتهای طبیعی و انسانی مانند فاصله،زمان،تقسیمات مدیریتی و توپوگرافی شکل یافته است
پیشینه تحقیق:
محسن صادقی،بهنام غفاری فارسانی. در سال 1390 به بررسی مغایرتهای مقررارت حمل و نقل ریلی ایران با اصول سازمان تجارت جهانی - - WOT و ارائه راهکارها اشار داشته و مغایرتهای حمل و نقل ریلی در ایران را با اصول سازمان تجارت جهانی و فرایندهای تاثیر گذار بر حمل و نقل ریلی و پیامدهای آن را در کشور مشخص نموده اند.
محسن اقدس وطنخواه فریدون قریب در سال 1388 به بررسی اثرات کاربری زمین و توسعه شهری بر حمل و نقل سریع همگانی پرداخته اند و نقش سریع حمل و نقل همگانی در توسعه کاربری و افزایش قیمت زمین را مورد بررسی قرار داده اند.
مبانی نظری تحقیق :
توسعه شهری و توسعه پایدار شهری
توسعه شهری به عنوان یک مفهوم فضایی، را میتوان به معنی تغییرات در کاربری زمین و سطوح تراکم، جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا و غیره، تعریف کرد .چنین توسعه ای زمانی پایدار خواهد بود که، در طول زمان، شهری از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی هوای پاک، آب آشامیدنی سالم، اراضی و آبهای سطحی و زیرزمینی بدون آلودگی و غیره، از نظر اقتصادی بادوام و اقتصادی شهری باید بتوان با تغییرات فنی و صنعتی جهت حفظ مشاغل پایه ای اش هماهنگ شود و مسکن مناسب و در حد استطاعت ساکنانش را با یک بار مالیاتی سرانه عادلانه تأمین نماید - و از نظر اجتماعی همبسته - الگوهای کاربری زمین، همبستگی اجتماعی و احساس شهروندی باشد که انسان بتواند در آمدی عادلانه به دست آورد، سرپناه مناسب تهیه کند، احساس راحتی کند و تلاش و وقت خود را وقف حفاظت از تصویر شهر نماید .
ساخت یک اقتصاد شهری قوی و شهری قابل زندگی از نظر زیست محیطی، باید با تلاشهایی به هدف حفظ گروههای اجتماعی موجود و ارائه اشکال نوین اداره شهر و کنترل آن، دست در دست هم داده تا بتوانند همبستگی و انسجام اجتماعی را حفظ کنند.دیدگاه مبتنی بر بعد اجتماعی یا لایه برابری، مساوات و عدالت اجتماعی توسعه پایدار در حوزه اکولوژی اجتماعی و شاخه فرعی آن اکولوژی شهری مورد بحث قرار می گیرد که معتقد است بازیگر اصلی در توسعه انسان و اجتماعات او هستند .
با وجود پذیرش اصول توسعه پایدار، یعنی رفع نیازهای کنونی بدون محرومیت نسلهای آینده در توسعه شهری و زمینه های مربوط به آن، ضرورت کاهش نابرابریهای عصر حاضر به همان میزان و احتمالا بیشتر ازآن نگرانی پیرامون وضع نسلهای آینده است .در بطن شهرهای جهان سوم و در حال توسعه، مقیاس و دوام نابرابریها، آسیب پذیری و فقر اقشار کم درآمد،هر چه بیشتر بر اهمیت این نگرش به توسعه پایدار می افزاید.
اگر توسعه شهری را به عنوان یک مفهوم فضایی که به تغییراتی در کاربری اراضی برای تأمین نیازهای بشری و یا به افزایش تراکم ها می انجامد در نظر بگیریم، از نظر اجتماعی توسعه ای پایدار خواهد بود که جوامعی همگن و همبسته را ایجاد نمایدو در آن ساکنان شهر احساس شهروندی و وجود عدالت و برابری داشته باشند و شکافهای اجتماعی ترمیم گردد .
این کاردر صورتی محقق خواهد شد که اراضی و تخصیص منافع و امکانات میان واحدهای فضایی و اجتماعی برابر و حداقل همراه با مساوات نسبی صورت بگیرد.توسعه و برنامه ریزی شهرها در گذشته بیشتر به زیر ساختهای فیزیکی نظیر آب، برق، فاضلاب، راهها و حمل و نقل، انرژی،سلابهای شهری و غیره که شکل جامع یا کالبد آن را تشکیل می دهند، توجه نشان میداده است .
پایداری اجتماعی شهرها به آسانی با طراحی فیزیکی به دست نمی آید .افراد جامعه به عنوان سرمایه های انسانی و اجتماعی نقش اصلی را در توسعه پایدار داشته و دارند .خصوصیات اجتماعی و اقتصادی آنها و تحلیل فضایی مؤلفه ها یا نماگرهای اجتماعی-اقتصادی که از داده های جمعیتی در مناطق و حوزه های شهری به دست می آید، می تواند میزان تحقق اصل برابری جغرافیایی و تأمین نیازهای اساسی را در طرحهاو برنامه های توسعه شهری، ارزیابی و آزمون نماید
راه آهن های بزرگ جهان:
❖ ایالات متحده امریکا اول با 400 هزار کیلومتر
❖ اتحاد جماهیر شوروی - روسیه - دوم با 120 هزار کیلومتر
❖ آلمان سوم با 60 هزارکیلومتر
❖ فرانسه چهارم با 54 هزار کیلومتر
❖ طولانی ترین راه آهن جهان راه آهن ماوراء سیبری در اتحاد جماهیر شوروی است که ده هزار کیلومتر درازی آن است ، و بعد از آن راه آهن سانتافی پاسیفیک امریکاست که از شمال به جنوب کشیده شده و با طول 7400 کیلومتر دو شهر فیلادلفیا و لوس آنجلس را به هم مربوط می سازد.
تاریخچه راه آهن در ایران
راه آهن در ایران : اولین خط راه آهن که در ایران احداث گردید در سال 1886 میلادی راه آهن تهران به ری به طول 8700 متر بود.از آن تاریخ تا سال 1304 شمسی که مقدمات راه آهن سراسری فراهم گردید چند رشته خطوط کوتاه در ایران کشیده شد مانند راه آهن آمل به محمود آباد و راه آهن زاهدان به میرجاوه ، راه آهن تبریز و بندر شرف خانه و راه آهن بوشهر به برازجان.
احداث راه آهن از جمله آرزوهای مردم و بازرگانان ایرانی بود ولی بعللی نقشه و هدف آنها به نتیجه ای نمی رسید.زمانیکه رضا شاه حکومت را بدست گرفت برای اجرای این هدف و به منظور توسعه امور بازرگانی و اجرای سیاست استعماری مصمم شدند به وسیله یک رشته راه آهن سراسری از دریای مازندران تا خلیج فارس شهرهای بزرگ و مراکز پر جمعیت و نواحی کشاورزی ایران را به یکدیگر متل می سازند و برای تأمین هزینه آن در تاریخ 9 خرداد سال 1304 شمسی قانون انحصار قند و شکر و چای از تصویب مجلس گذشت که به موجب آن مقرر شد از هر سه کیلو قند و شکر که به ایران وارد می شد دو ریال و از هر سه کیلو چای شش ریال جهت هزینه ساختمان راه آهن سراسری دریافت گردد .
پس از دو سال که مقدمات امر فراهم گردید عملیات ساختمانی از شمال و جنوب شروع و 11 سال بعد یعنی در سال 1317 خط شمال و جنوب به یکدیگر اتصال یافت . راه آهن سراسری ایران از شمال بندر گز واقع در جنوب شرقی دریای خزر شروع شده و پس از عبور از شهرهای ساری و قائم شهر وارد مناطق کوهستانی البرز گردید و از گردنه مرتفع فیروزکوه به وسیله تونل ها و پلهای متعدد گذشته و از طریق جلگه ورامین به تهران متصل می شود . سپس از زمین های هموار قم و اراک گذشته و از ایستگاه درود به بعد وارد مناطق کوهستانی لرستان می گردد و پس از گذشت از تونلها و پلهای متعدد در اندیمشک به جلگه هموار خوزستان می رسد و از کنار دزفول و شهر اهواز و پل عظیم کارون گذشته از یک سمت به خرمشهر و از طرف دیگر به بندر امام خمینی در خلیج فارس منتهی می شود طول راه آهن سراسری 1394 کیلو متر و عرض آن 1435 میلی متر و در طول آن 90 ایستگاه دائر است .
مرتفعترین نقطه راه آهن در شمال تونل کدوک است که 2112 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . بزرگترین پل فلزی راه آهن پل کارون در اهواز است که 100 متر وطول و 51 چشمه دارد و مهمترین پلهای شمال پل ورسک است که یکی از شاهکارهای صنعت پل سازی است که در ابتدا و انتها خط آهن سراسری بندرگز و بندر امام ساخته شده است
