بخشی از مقاله
چکیده:
صنعت پتروشیمی، از دیدگاه عموم نقش عمده ای در آلودگیهای زیست محیطی دارد. شرکت پتروشیمی زاگرس بزرگترین تولید کننده متانول جهان با ظرفیت تولید 10000 تن در روز به شمار میرود. ارزیابی ریسک، فرآیند تخمین میزان ریسک و تصمیم گیری در خصوص قابل پذیرش بودن آن می باشد. ارزیابی ریسک زیست محیطی واحد 300 با روش FMEA در بخش فرآیندها و تجهیزات مربوطه انجام پذیرفت. در ابتدا تجهیزات و وظایف آنها لیست شدند، آنگاه مواردی که به بروز خطا و نقص در تجهیزات و کارکرد نادرست فرآیند منتهی می شد به همراه اقدامات کنترلی مشخص گردید. ریسک های زیست محیطی 29 فرآیند واحد 300 با استفاده از این روش شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفت و برای ریسک هایی که RPN آن ها در محدوده ریسک های با عدد RPN بالای 127 و در محدوده HIGH RISK قرار داشتند، راهکارهای کنترلی و پیشنهادات اصلاحی زیست محیطی ارائه گردید.
کلمات کلیدی: محیط زیست، صنعت پتروشیمی، ارزیابی ریسک، FMEA، RPN، واحد تقطیر
مقدمه:
با پیشرفت فناوری و افزایش کاربرد ماشین آلات، روند تولید ریسک و احتمال بروز حوادث در محیط های صنعتی فزونی یافته است.[3] در طی نیم قرن اخیر تغییرات قابل توجهی در مواد، فرآیندها و نوع فعالیت ها در صنایع شیمیایی صورت گرفته است. تعداد مواد و محصولات شیمیایی در جهان رو به فزونی بوده است و هر ساله نیز محصولات جدیدی به بازار معرفی می شود. تعداد کارخانجات شیمیایی بزرگ نیز افزایش یافته و به طبع آن تعداد افراد شاغل در این صنایع و جمعیت های ساکن در اطراف این صنایع که در معرض خطرات آن ها نیز هستند بیشتر شده است.
تعیین دقیق هزینه حوادث واثرات ناشی از فعالیت صنایع شیمیایی کار بسیار دشواری است. هزینه های مستقیم و غیر مستقیم این صنایع بسیار سنگین است. لذا با توجه به این مسائل، تلاش صنایع شیمیایی برای پیشگیری از ضرر و زیان طبیعی است. توجه به ایمنی تاسیسات و مخاطرات ناشی از این صنایع بر محیط زیست و جوامع ساکن تحت تاثیر آن باید در دستور کار قرار گیرد. درگذشته پس از وقوع حوادث و بروز خسارات جبران ناپذیر اقدام به بررسی علل حوادث می شد و نقایص یک سیستم یا فرآیند تعیین می گردید، اما امروزه به دلیل وجود انواع مختلف روشهای ارزیابی ریسک، قبل از وقوع نیزمی توان نقاط حادثه زا و بحرانی را مشخص کرد و نسبت به پیشگیری از وقوع حوادث و کنترل آنها اقدام نمود. .[8]
بروز حوادث در فرآیندهای شیمیایی که به بروز فجایع انسانی و محیطی می انجامد متخصصین را بر این داشته که برای برآورد تواتر و پیامد اینگونه حوادث به رهیافت های احتمال گرا روی آورند بدینوسیله می توان قبل از بروز حادثه جهت کنترل فرکانس و شدت آن برنامه ریزی کرد. این تنها یکی از کاربردهای ارزیابی ریسک و دلایل پرداختن به آن است.علاوه بر این مواردی وجود دارد که مدیریت نیاز به تصمیم گیری دارد، برای مثال باید بین دو گزینه ممکن یکی را برگزیند در چنین مواقعی هم باید به ارزیابی ریسک روی آورد. مدیریت ریسک، فرآیند سیستماتیک شناسایی، آنالیز و پاسخگویی به ریسک پروژه می باشد که در پی افزایش و به حد اکثر رساندن احتمال و پیامد های حوادث مطلوب و به حد اقل رساندن احتمال و عواقب نامطلوب و با اثر منفی بر روی اهداف پروژه است. امروزه استفاده از روش های ارزیابی ریسک در صنایع مختلف رو به گسترش است به طوری که در حال حاضر بیش از 70 نوع مختلفکیفی وکمی روش ارزیابی ریسک در دنیا وجود دارد که این روش ها معمولاً برای شناسایی، کنترل و کاهش پیامدهای خطرات به کار می رود. با توسعه و گسترش سیستم های حساس و بسیار پیچیده منجمله در بخش انرژی این ایده کاملاً جا افتاده است که برای بررسی وضعیت ایمنی سیستم ها دیگر نمی توان به حوادث اجازه وقوع داد، لذا سعی می شود
که با استفاده از متدها و تکنیک های ابداعی برای شناسایی و ارزیابی پتانسیل وقوع خطر و کنترل آنها (ارزیابی و مدریت ریسک) قبل از عملیات سیستم ها، امکان دستیابی به حد قابل قبولی از ایمنی فراهم گردد. این رویکرد بر اساس یک برنامه طرح ریزی شده، دارای نظم، سازماندهی شده و در قالب یک فرایند "قبل از ـ واقعه"می باشد که بر پایه روش "آنالیز ـ کنترل"قرار دارد. عمده روش های موجود ارزیابی ریسک، روش های مناسب جهت ارزیابی خطرات بوده و نتایج آنها را می توان جهت مدیریت وتصمیم گیری در خصوص کنترل و کاهش پیامدهای آن بسته به نیاز هر یک از صنایع به روش های مذکور به کار گرفت.[9]
سازمان ها باید بتوانند با بررسی و مطالعه انواع روش های ارزیابی ریسک، یک یا تلفیقی از چند روش ارزیابی را انتخاب نمایند. در برخی از موارد و جهت پاره ای از فرآیندهای حساس به خصوص در صنایع شیمیایی، تولید محصولات انفجاری و احتراقی بایستی قبل از تعیین نوع روش، کلیه روش ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و بهترین روش با توجه به منابع مالی، نیاز به اطلاعات کیفی یا کمی و یا کیفی و کمی، محدودیت زمان، محدودیت نیروی انسانی کارآزموده، نوع کاربرد روش شناسایی ریسک، مزایا و معایب هر یک از سیستم های مذکور انتخاب نمایند.
ارزیابی ریسک یک روش سازمان یافته و سیستماتیک برای شناسایی خطرات و برآورد ریسک برای رتبه بندی تصمیمات، جهت کاهش ریسک به یک سطح قابل قبول است .[7]
بطور کلی میتوان گفت که از نوع روش استفاده شده در ارزیابی ریسک وعمق ارزیابی آن تا حدی میتوان به توانایی سیستم ایمنی موجود و در نتیجه نحوه مدیریت ایمنی در صنعت مذکور پی برد. یکی از روش های ارزیابی ریسک FMEA می باشد که به صورت رسمی در صنایع هوا-فضا در اواسط دهه شصت مورد استفاده قرار گرفت. بعد از کمی، FMEA به ابزاری کلیدی برای بهبود ایمنی به خصوص در فرآیندهای شیمیایی تبدیل شد. FMEA روش استاندارد و یک زبان مشترک را در داخل شرکت به صورت کاربردی ایجاد می کند. عمدتا در تجزیه و تحلیل حالات شکست و اثرات ناشی از آن سه هدف اصلی دنبال می شود.
اهداف اصلی در FMEA
• جلوگیری از رخداد خطا
• کمک در ایجاد و توسعه یک محصول، فرآیند یا خدمت
• ثبت پارامترها و شاخص ها در طراحی و توسعه، فرآیند یا خدمت
FMEA یکی از ابزار های موثر جهت پیش بینی خطا و پیدا کردن کم هزینه ترین راه حل برای جلوگیری از بروز خطا می باشد.
FMEA یک روش پیشگیرانه است، یعنی به کمک این روش می توان خطاهای بالقوه را قبل از اینکه واقعا در محصول نمونه و یا در طول فرآیند بوجود آیند، برطرف نمود. [7]
فرآیند ارزیابی ریسک اولین گام در مجموعه مدیریت ریسک است. مدیریت ریسک، یک فرآیند جامع است که بمنظور تعیین، شناسایی، کنترل و حداقل نمودن تاثیرات و عواقب رویدادهای احتمالی مورد استفاده قرار می گیرد.
فرآیند ارزیابی ریسک به طور کلی شامل:
• شناسایی و تعیین ریسک
• ارزیابی ریسک
• تجزیه و تحلیل ریسک
• واکنش به ریسک
• کنترل واکنش به ریسک
مطالب اصلی
شرکت پتروشیمی زاگرس یکی از مجتمع های بزرگ صنعت پتروشیمی کشور است که در سال 1379 بمنظور اجرای طرح متانول چهارم توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی در زمینی به وسعت 31 هکتار در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس واقع در بندر عسلویه تأسیس گردید.
قرارداد این طرحها بین شرکت پتروشیمی زاگرس از یک طرف و شرکتهای لورگی/پیدک از طرف دیگر در سال 1380 منعقد گردیده و از تکنولوژی و دانش فنی شرکت لورگی آلمان استفاده شده است .انجام مهندسی پایه و خرید تجهیزات خارجی بعهده شرکت لورگی و انجام مهندسی تفضیلی و خرید تجهیزات داخلی ، همچنین مقداری از اقلام خارجی بعهده شرکت ایرانی پیدک که در این قرارداد بعنوان شریک شرکت لورگی است می باشد .
خوراک واحد
گاز مورد نیاز واحد به میزان 189373 Sm3/h توسط شبکه گاز طبیعی پارس جنوبی و هم چنین اکسیژن مورد نیاز واحد به مقدار 84292 Sm3/h توسط شرکت پتروشیمی مبین تامین می شود .
تعداد پرسنل شرکت پتروشیمی زاگرس 1120 نفر می باشد که آمار پرسنل رسمی شرکت 398 نفر، مدت معین 227 نفر و پیمانکار 495 بوده و در سه شیفت روزکار، شب کار و Rest در حال فعالیت می باشند(واحد ایمنی و بهداشت شرکت پتروشیمی زاگرس، .(1388 با ارزیابی به روشهای کمی می توان کانون ها و ریسک فاکتورهای موجود را شناسایی نمود و با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه وکنترلی نسبت به حذف یا کنترل آنها اقدام کرد( قراچورلو، .(1384هدف از انجام این تحقیق شناسایی جنبه ها و پیامدهای زیست محیطی متاثر از فعالیت واحدهای شرکت پتروشیمی زاگرس به منظور شناسایی مخاطرات، ارزیابی ریسک و تعیین عدد اولویت ریسک است. [1]
اهمیت موضوع
با توجه به ورود کشور به مرحله ی پنجم فعالیت در صنایع پتروشیمی که از ابتدای برنامه سوم توسعه و در سال 1379 آغاز شده و همچنان ادامه دارد، و با عنایت به اهداف کلان دولت در ادامه ی سیاست های افزایش توان تولید، خصوصی سازی و ورود به بازار های جهانی است، لزوم نظارت بر مخاطرات زیست محیطی طرح های پتروشیمی در کشور بر هیچ کس پوشیده نیست. انجام ارزیابی های زیست محیطی در طول عمر فعالیت شرکت های پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، باعث کاهش اثرات
سوء زیست محیطی و همچنین توجه بیشتر مسئولین به تصمیم گیری در خصوص اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه در زمینه حفاظت از اکوسیستم منحصربه فرد منطقه می گردد. در این میان جایگاه شرکت پتروشیمی زاگرس بعنوان بزرگترین تولیدکننده متانول کشور و جهان با ظرفیت 3000000 تن در سال، قابل تامل می باشد.
روش شناسایی جنبههای زیست محیطی
به منظور شناسایی جنبههای زیست محیطی در خط تولید، بازدید میدانی از واحد تقطیر و نحوه کارکرد آنها انجام گرفت و با استفاده از نقشه های PFD و P&ID و مستندات شرکت، مطابقت فنی صورت پذیرفت. سپس نتایج آنالیز های صورت گرفته در ارتباط با میزان صوت، انتشار آلاینده های هوا و پساب مجتمع بررسی شد. بررسی ها در سطح فرآیند و در سطح تجهیزات برای شناسایی جنبه های زیست محیطی در روش " تجزیه وتحلیل حالات شکست و اثرات آن بر محیط زیست EFMEA" بکار گرفته شد.
روش ارزیابی جنبههای زیست محیطی
پیامدهای حاصل از جنبه های زیست محیطی فرآیند جهت ارزیابی جنبه های زیست محیطی مربوط به این صورت عمل شد:
آلودگی: ورود هر نوع آلاینده و مواد مضر زیست محیطی به محیط زیست می باشد0
( آلودگی آب، آلودگی هوا، آلودگی خاک و آلودگی صوتی)
جهت ارزیابی جنبه های زیست محیطی، از روش EFMEA استفاده شد. بر این اساس، برای هر جنبه، ریسک زیست محیطی آن محاسبه گردید:
احتمال کشف × احتمال وقوع × شدت = ضریب ریسک زیست محیطی
با استفاده از کاربرگ EFMEA و جداول مربوطه که در ادامه ذکر می شود ضریب ریسک زیست محیطی بدست آمد.
کاربرگ ارزیابی ریسک زیست محیطی EFMEA
نام عملکرد تجهیزات حالات جنبه های اثرات وخامت علت احتمال کنترل احتمال RPN
فرآیند مرتبط شکست زیستمحیطی ها وقوع ها کشف
نمونه ای از کاربرگ ارزیابی ریسک زیست محیطی
برای تجهیزات و فرآیندها، کاربرگ EFMEA تکمیل گردید. ستون های فرآیند، عملکرد، تجهیز مربوطه، حالات خطا و جنبه های زیست محیطی و آلودگی ناشی از آن و پیامد آن آلودگی نیز در کاربرگ وارد شد. و ستونهای شدت اثرات، احتمال وقوع و احتمال کشف بر طبق جداول EFMEA تکمیل و RPN آن محاسبه شد .
تجهیز: عنوانی که در سیستم کالا برای تجهیزات مورد نظر تعریف شده است نوشته می شود.
عملکرد: در این ستون کاربرد تجهیز یا همان عملکرد تجهیز وارد می گردد .
حالات خرابی بالقوه(جنبه های زیست محیطی): حالتی است که فرایند تشریح شده در ستون قبل، به طور بالقوه نیازمندیهای مشخص شده زیست محیطی (استانداردها، قوانین، مقررات و غیره) را برآورده نمیکند؛ این حالت در حقیقت، تشریحی است از عدم مطابقت در آن عملیات خاص. در این مرحله میبایست فرض شود احتمال خرابی وجود دارد و نه اینکه حتماً اتفاق خواهد افتاد.[10] در جداول این مورد تحت عنوان حالت شکست بیان گردیده است.
