بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق با هدف شناسایی و ارزیابی ریسک های زیست محیطی واحد بهره برداری نفت با استفاده از تلفیق روش های تحلیل شبکه ای فازی و تاپسیس انجام شده است. به این منظور پس ازتعیین محدوده مطالعاتی، شناسایی محیط زیست محدوده مورد مطالعه و شناخت فعالیت ها و فرایند واحد و مصاحبه با کارشناسان، عوامل مولد ریسک شناسایی شدند. پس از شناسایی، ریسک ها از طریق روش دلفی غربالگری شدند و ریسک های بارز باقی ماندند.
در این تحقیق مدلی بر اساس روش تصمیم گیری چند معیاره ساخته شد که شامل ترکیب فرایند تحلیل شبکه ای فازی برای به دست آوردن وزن معیارها و تاپسیس جهت ارزیابی و اولویت بندی ریسک ها است. از 9 معیار تعداد وقوع، ضریب کشف، نحوه کنترل پس از وقوع، مقدار آلودگی، نحوه انتشار، تأثیر بر سازمان، تداوم اثر، سمی بودن، تأثیر بر طرف های ذینفع به عنوان معیار های ارزیابی استفاده شد.
نتایج حاصل از اولویت بندی تاپسیس نشان داد که در واحد بهره برداری،انتشار آلاینده های گازی به محیط در اثر هدایت گاز به فلر در حالت غیر عادی عملیاتی، نشت مایعات پایه نفتی در اثر سوراخ شدن خطوط لوله بالاترین ریسک را دارا می باشد. نشت هوای صنعتی در اثر تعمیرات اساسی مخازن هوا و مخازن خشک کننده کمترین ریسک را دارا می باشد.
همچنین سوراخ شدن خطوط لوله و سپس تعمیرات اساسی فراوان ترین عوامل مولد ریسک در واحد بهره برداری می باشد. و بیشترین ریسک محیط زیستی که توسط فعالیت های این واحد ایجاد می شود نیز نشت گاز به محیط و پسماند صنعتی است.
مقدمه:
مجتمع بهره برداری نفت شماره 3 کارون اهواز یکی از واحدهای شرکت بهره برداری نفت و گاز کارون با ظرفیت اسمی حدود 150 هزار بشکه در روز است که از این مقدار حدود 120 هزار بشکه نفت آسماری و 30 هزار بشکه نفت بنگستان از 75 حلقه چاه 45 - حلقه چاه آسماری و30 حلقه چاه بنگستان - متعلق به این واحد تولید می شود که در زمینی به وسعت پنج هکتار در شمال شهر اهواز قرار گرفته است - nioc.ir،. - 93 نفت خام استخراج شده از زمین مخلوطی از گاز وآب را همراه خود دارد .
در کارخانه بهره برداری، گاز همراه با نفت طی چندین مرحله از آن جدا می شود - عادل زاده،. - 1386 به دلیل وسعت و حجم بالای عملیات در مجتمع بهره برداری نفت، ریسک های بالقوه و بالفعل زیست محیطی، همواره محیط زیست را با خطرات بسیاری مواجه می کند. به منظور شناسایی این خطرات و پیش بینی بروز آنها و نیز پیشگیری از وقوع آنها ارزیابی ومدیریت ریسک بکار گرفته می شود. عملیات ارزیابی ریسک به منظور تعیین اولویت ها و تصمیم گیری روش های مورد نیاز برای حذف خطرات و کاهش ریسک ها انجام می شود . - حجارتبار،. - 1390 به علاوه، هر زمان مدیران با فعالیت هایی از قبیل شناسایی، دسته بندی و انتخاب و اولویت بندی سروکار داشته باشند با یک مسئله تصمیم گیری روبرو هستند استفاده ار روش های تصمیم گیری چند شاخصه - MADM - می تواند روش مناسب برای پاسخ گویی به این مسئله باشد
روش تحلیل شبکه ای - - ANP یک روش تصمیم گیری چند معیاره است این روش مکمل و شکل گسترش یافته ای از روش سلسله مراتبی - AHP - است و بیشتر توسط ساعتی توسعه یافته است - بونانو و همکاران، - 2000 که قادر است همبستگی ها و بازخورهای موجود بین عناصر موثر در یک تصمیم گیری را مدلسازی نموده و تمامی تأثیرات درونی اجزای مؤثر در تصمیم گیری را منظور و وارد محاسبات نماید. تئوری مجموعه های فازی یکی از رویکردهای نوین برای مواجه با حالات غیر دقیق می باشد
عدم قطعیت ممکن است به دلیل کمبود اطلاعات، کامل و دقیق نبودن اندازه گیری ها باشد - یاکوئینگ و همکاران،. - 2010 با استفاده از این روش می توان حالات غیر قطعی را به راحتی وارد مسئله کرده و بهترین تصمیم را اخذ نمود
در این پروژه روش تحلیل شبکه ای با استفاده از تئوری فازی توسعه داده شده است تا بتواند حالات غیرقطعی را مدلسازی نماید. همچنین مدل شباهت به گزینه ایده ال - - TOPSIS یکی از بهترین مدلهای تصمیم گیری چندشاخصه می باشد. در حقیقت TOPSIS یک روش کاربردی است که آلترناتیوها را با توجه به مقادیر داده های آنها در هر معیار و وزن معیارها مورد مقایسه قرار می دهد
تحقیقاتی که در زمینه ارزیابی و مدیریت ریسک انجام شده است برای نمونه فروزش و همکاران - 1391 - ارزیابی ریسک زیست محیطی کارخانه نمکزدائی قلعه نار را انجام دادند. رودشتی و همکاران - 1391 - ارزیابی و مدیریت ریسک های زیست محیطی کارخانه نمکزدائی در یکی از مجتمع های بهره برداری نفت و گاز انجام دادند.
حمزه ای و همکاران - - 1389 از روش ANP برای بررسی تعیین استراتژی پاسخ به ریسک در مدیریت ریسک در پروژه توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی استفاده کردند.
لاواسانی و همکاران - - 2011 برای ارزیابی ریسک چاه های فراساحلی نفت و گاز از AHP فازی استفاده کردند.
یانگ و همکاران - 2011 - برای اولویت بندی مسائل محیط زیستی در عملیات های نفت و گاز فلات قاره از یک روش ترکیبی با استفاده از سیستم استنتاج فازی و تحلیل سلسله مراتبی فازی استفاده کردند.همچنین منابع کتابخانه ای که در آن از تلفیق روش های AHP، ANP، TOPSIS و تئوری فازی استفاده شده است می توان به مواردی مانند جودهاری و شانکار - - 2012 از تلفیق روش AHP و TOPSIS فازی برای ارزیابی و انتخاب نیروگاه حرارتی در هند استفاده کردند.
پاکدین - 2012 - از AHP و FUZZY TOPSIS برای انتخاب پروژه های توسعه میادین نفتی استفاده کرد. ثابتی صالح - 1388 - از روش های ANP و TOPSIS و منطق فازی برای رتبه بندی شرکت های متقاضی تامین مالی بانک ها استفاده کرد.
مواد و روش بررسی:
پس از بررسی پیشینه و مروری بر ادبیات تحقیق، به منظور جمع آوری اطلاعات پایه، به اداره بهداشت، ایمنی و محیط زیست - HSE - شرکت بهره برداری نفت و گاز کارون اهواز و سازمان محیط زیست خوزستان مراجعه شد. همچنین با انجام بازدید میدانی از پروژه تحت بررسی و مصاحبه با کارشناسان، لیستی از فعالیت ها و عواملی که احتمال ایجاد ریسک در آنها وجود داشت تهیه گردید. سپس جهت شناسایی نهایی و غربالگری این عوامل و فعالیتهای مربوط به آنها، پرسشنامه دلفی با مقیاس لیکرت تنظیم شد.
پس از تنظیم پرسشنامه و اصلاح نهایی آن، یک گروه دلفی 10 نفره که شامل متخصصان و کارشناسان واحد مهندسی، و بخش HSE بودند شکل گرفت. سپس پرسشنامه بین آنها توزیع شد و از آنها خواسته شد تا بر اساس طیف امتیازدهی لیکرت به عوامل بوجود آورنده ریسک امتیاز بدهند و درجه اهمیت را در صورت موافق بودن در مورد عوامل ریسک از 1 تا 5 نمرهدهی کنند. حاصل این مرحله شناسایی، 70 عامل بود. سپس جهت تجزیه و تحلیل و اولویت بندی ریسک های شناسایی شده از روش های تصمیم گیری چند شاخصه - شامل روش های FANPو - TOPSIS به عنوان رویکرد کمی در ارزیابی ریسک های واحد بهره برداری نفت استفاده شد.
در این تحقیق از فرآیند تحلیل شبکه ای به دلیل توانمندی آن در پردازش وابستگی بین معیارها، استفاده شده است و از تکنیک TOPSIS به دلیل کاهش حجم محاسبات در ارزیابی تعداد زیادی گزینه بهره گرفته شده است.
روش تحلیل شبکه ای فازی
در این مقاله پیشنهاد شده است از فرایند تحلیل شبکه ای فازی برای بدست آوردن وزن معیارها استفاده شود
از آنجا که ANP تنها می تواند با مقادیر عددی کار کند بردار اولویت عددی، باید به بردار اولویت فازی تبدیل شود. روش های مختلفی برای این کار پیشنهاد شده است، اما تجزیه و تحلیل توسعه ای فازی که توسط چانگ - - 1996 پیشنهاد شده کاملا ساده و به آسانی قابل اجرا است
