بخشی از مقاله
چکیده:
نور یکی از مهمترین عواملی محیطی میباشد که در ادراکات بصري و احساسی انسان و درنتیجه در کیفیت امر یادگیري بسیار حائز اهمیت است.
در این مقاله باتوجه به اهمیت نور طبیعی به عنوان با ارزشترین منبع نوري، ابتدا به توضیحاتی در رابطه با تأثیر نور طبیعی بر انسان و در نتیجه تأثیر آن در یادگیري پرداخته و در ادامه، راههاي دریافت نور طبیعی از طریق نورگیرها را براي کنترل و اثربخشی بیشتر جهت کیفیت بخشی فضاهاي محیطهاي آموزشی بهطور گرافیکی و کاربردي مورد بررسی قرار دادهایم. نتایج نشان می دهد که با بهرهگیري صحیح از انرژي و نور خورشید میتوان در هر اقلیم و مکانی نور مناسب و متناسبی را در فضاها هدایت نمود، که مزایاي آن مشروح شده است.
واژههاي کلیدي :
نور، روشنایی طبیعی، فضاي آموزشی، یادگیري، نورگیرها
مقدمه:
نور زندگیست. رابطه بین نور و زندگی را نمیتوان بهسادگی بیان نمود.
یکی از مهمترین نیازهاي یادگیري بشر در تمام طول عمر، محیط آموزشی میباشد. حال میدانیم که کیفیت فضاي آموزشی، خود از عوامل اصلی میباشد که باعث یادگیري بهتر دانشآموزان در این فضا میشود. بیشتر اطلاعاتی که ما از محیط اطرافمان دریافت میکنیم، توسط چشمها ارائه میشوند. ما در یک جهان بصري زندگی میکنیم. چشم مهمترین عضو حسی در بدن انسان میباشد، بهطوري که در حدود 80 درصد اطلاعات وارد شده را کنترل میکند. عملکرد آن بدون نور غیرممکن است بهطوري که نور واسطهاي است که درك بصري را ممکن میسازد. بنابراین نور نهتنها مارا بهدیدن قادر میسازد، بلکه بر حالت روحی، حس تندرستی و درك ما از اطراف نیز تاثیر میگذارد.زیرا علاوه بر اینکه باعث ارتقاي کیفیت نور محیط میشود، باعث کارایی و صرفه جویی بیشتر نیز میگردد. با روشنایی خوب ادراك بصري بهبود مییابد، میتوان از مزاحمتهاي نوري جلوگیري کرد و درنتیجه ارتباط بین معلم و شاگرد قويتر میگردد. جداي از این روشنایی خوب باعث افزایش تمرکز دانشآموزان و درنتیجه پیشرفت علمی میگردد.
1. مقاله حاضر مستخرج از پایاننامهي کارشناسی ارشد با عنوان طراحی دبستان پسرانه در یزد(براساس عوامل محیطی مؤثر در ارتقاء کیفیت فضاهاي آموزشی) میباشد.
نور و روشنایی
اکثر ادراکات ما از محیط اطراف توسط چشم است و اولین شرط براي هر نوع ادارك بینایی نور است. نور یکی از عناصر شگفت انگیز طبیعت است که تاثیر این شگفتی در هنر و معماري بسیار گسترده است. نور میتواند نقش مستقیمی در تکامل یک اثر معماري داشته باشد و حتی نور ناکافی شاید باعث شود که ما احساس نا امنی کنیم.
نور و سلامتی
نور مانند کلیدي در ادراکات بصري و احساسات انسانی است و براي بدن ما حیاتی میباشد. تأثیر نور و روشنایی بر بدن انسان اغلب هنوز هم دست کم گرفته میشود. نور براي بسیاري از فرآیندهاي فیزیولوژیکی و روانی ضروري است. جدا از نقش اصلیاش در بینایی، میتواند کارکردهاي بیولوژیکی را فعال کند و روحیه و تمرکز را نیز افزایش دهد. نور تعادل هرمونی ما را تحت تاثیر قرار میدهد، ریتم خواب و بیداري ما را تنظیم میکند و در تولید پروتوئینهاي مهم دخالت دارد. نور میتواند در ایجاد احساس سلامتی کمک کند و بر روي حال ما متأثر واقع میشود، سلامتی را ترویج میدهد، بر کارکردهاي بدنی اثر میگذارد و ذهن را شکل میدهد. نور عاملی در سبک زندگی سالم است که به بهترین شکل از طریق فعالیتهاي خارجی، جاییکه در معرض روشنایی طبیعی روز قرار میگیریم بهره برده میشود. اما محافظت در برابر تابش بیش از حد نیز الزامی است، چون مقدار زیاد آن میتواند اثر منفی داشته باشد.
نور و یادگیري
در بین تمام عناصري که میتوانند باعث افزایش کارایی مدرسه شوند، هیچکدام بهاندازه نور متأثر واقع نمیشوند. تأمین نور طبیعی در کلاسهاي درس قدرت یادگیري و بازدهی تحصیلی دانشآموزان را بالامیبرد. نور نامناسب، دانش آموزان را ناراحت کرده و می تواند باعث بی توجهی و حتی ابتلاي ایشان به افسردگی گردد. به طور کلی در فرآیند یادگیري، 83 درصد یادگیري به وسیله حس بینایی صورت میگیرد. پس میتوان گفت که اگر در دیدن اختلالی بهوجود آید، عمل یادگیري با مشکل مواجه میشود. هدف تأمین روشنایی در مدرسه، عبارت از به وجود آوردن محیطی است که در آن، عمل دیدن به بهترین وجه و با حداقل زحمت و کوشش انجام گیرد تا نیروي دانش آموزان، صرف جذب اطلاعات و فرآیند یادگیري شود، نه این که این نیرو براي مبارزه با اشکالات دیدن که در محیط کم نور وجود دارد صرف شود. البته باید یاد آوري کنیم که هنگام انجام هر فعالیتی، میزان نور مورد نیاز متفاوت است .روشنایی کلاس از طریق نور طبیعی(پنجره ها،دریچه ها و...) یانور مصنوعی (لامپ ها و انواع چراغها) تأمین میگردد که در هر صورت باید به میزان نور، جهت و کیفیت آن توجه گردد. در تحقیقی، اثر نور کلاس را بر هورمون هاي استرس، عملکرد کلاس، رشد بدن و سلامتی 88 دانش آموز هشت تا نه ساله، به مدت یکسال مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که هورمونهاي استرس در تابستان افزایش می یابد و کمبود نور طبیعی و مصنوعی، سبب تأخیر قابل توجهی در افزایش هورمونهاي استرس می شود (معینپور، .(1383
روشنایی طبیعی
یکی از عناصر بسیار مهم جهت کیفیت دهی فضاي آموزشی روشنایی طبیعی میباشد، زیرا تأثیر بهسزایی در حافظه هوشیار و غیر هوشیاري افراد دارد. مطالعات انجام شده در زمینه روشنایی طبیعی گویاي این هستند که محصلینی که در محیطهاي آموزشی از نور طبیعی بهره میگیرند، کارایی بالاتري دارند.
نکتهاي که طراحان باید مدنظر داشته باشند این است که نور طبیعی بهعنوان منبع اصلی نور و روشنایی در این مکانها میباشد. مگر اینکه روشنایی براي اتاقها و فضاهایی با فعالیتهاي مخصوص انجام گیرد. نور طبیعی از طریق نورگیرها، پنجرهها و روزنهها وارد فضا میشود. پس عوامل اصلی که در نورپردازي طبیعی نقش دارند عبارتند از؛ نوع استفاده اتاق، جهت اتاق، موانع خارجی، نورگیرها، پنجرهها و روزنهها(معیرينیا، .(1388 روشنایی روز مهمترن و بهداشتیترین منبع نور است که پیوسته در حال تلف شدن میباشد.
نگاره -1 وروديهاي نور طبیعی بهداخل ساختمان
مأخذ: معیرينیا، 1388،ص 27
معیار طراحی در نورپردازي طبیعی
معیاري که در طراحی روشنایی طبیعی بهکار میرود، ضریب نور طبیعی((DF خوانده میشود و عبارت است از درصد روشنایی پراکنده افقی فضاي خارجی که یک نقطه در داخل فضا از یک آسمان صاف در یافت میدارد. در این تعریف سه قسمت وجود دارد: -1دریافت نور از آسمان -2بازتابش سطوح خارجی -3بازتابش سطوح داخلی، البته این ضریب در داخل فضا متغییر است و به پارامترهاي مختلفی شامل
اندازه و جهت قرارگیري سطوح سیقلی، میزان بازتابش از روي سطوح داخلی و میزان مقاومت سطوح خارجی (معیرينیا، .(1388
1 Ѳ %
=Tضریب گسل انرژي تابش از روي سطوح صیقلی بهعلاوه سطوح آلوده
=Wمساحت سطوح براق هر پنجره (M2)
=Ѳزاویه بین آن قسمت از آسمان که از وسط پنجره دیده میشود با انتهاي ساختمان
=Aکل سطوح داخلی بعلاوه پنجرهها (M2)
=Rضریب متوسط بازتابش از روي سطوح داخلی و پنجرهها
جدول -1 ضرایب بازتابش تقریبی براي سطوح متفاوت
رنگ سطوح ضریب بازتابش مصالح داخلی ضریب بازتابش
سفید 0/85 کاغذ دیواري 0/8
سفید
کرم مات 0/8 فرش 0/45-0/1
خاکستري روشن 0/7 آجر 0/3-0/2
خاکستري 0/45 کاشی با سنگ 0/1
معدن
خاکستري تیره 0/15 شیشه پنجره 0/1
قهوهاي تیره 0/1
سیاه 0/05
مأخذ: معیرينیا، 1388،ص 40
نگاره-2عوامل موثر در نور طبیعی
مأخذ: معیرينیا، 1388،ص 38
