بخشی از مقاله
چکیده
آموزش و پرورش، زیر بنای توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه است. بررسی عوامل مؤثربر پیشرفت و ترقی جوامع پیشرفته نشان میدهد که همه این کشورها، آموزش و پرورش توانمند و کارآمدی داشته اند. همچنین در هر نظام آموزشی، عوامل بسیاری با یکدیگر عمل میکنند تا یادگیری و پیشرفت تحصیلی برای دانش آموزان حاصل گردد. با در نظر گرفتن و تجزیه و تحلیل درون دادهایی از قبیل متغیرهای فیزیکی، میتوان با آگاهی بیشتری اقدام به برنامهریزی نمود. البته علاوه بر عوامل فیزیکی، متغیرهای زیاد دیگری نیز وجود دارند که فرآیند یادگیری و پیشرفت تحصیلی را تحت تأثیر قرار میدهند که با انجام پژوهش میتوان میزان تأثیر آنها را تشخیص داد. وقتی که نظامهای آموزشی اطلاعات لازم را در چنین زمینههای اساسی در اختیار نداشته باشند،
نمی توان عملکرد صحیح را در عرصههای مختلف آموزشی و پرورشی انتظار داشت به منظور استفاده از روش های بهینه دست یابی به نور طبیعی و مصنوعی مطلوب در فضاهای آموزشی، ا بتدا کلیه فعالیت های جاری این نوع فضاها را بررسی و سپس روش های کاربرد نور طبیعی و مصنوعی را که ازشاخص های مهم عملکردی در معماری محسوب می شوند، انتخاب می نماییم. در همه عرصه های زندگی و آموزشی ، نور خوب و مناسب ، یک نیاز اصلی است که ما را قادر می سازد تا به وضوح ببینیم، از حس سعادت لذت ببریم، کار بدون خستگی متمرکز شده ای را انجام دهیم و اطلاعات مهم و محیط اطراف خود را بدرستی درک و تفسیر کنیم که خود باعث انتقال راحت تر مهارت ها و مطالب آموزشی از آموزگار به شاگرد خواهد شد که این امر مستلزم طرح روشنایی درست میباشد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی با بررسی مفاهیم روشنایی و زمینه های موثر در فضاهای آموزشی میپردازد.
واژگان کلیدی: روشنای ، نورخیره کننده ، بازتاب نور ، شدت روشنای ، تاثیرات محیطی ، تاثیر آموزشی.
مقدمه :
منظر دارای معنی است. معانی در ذات پدیده ها به ودیعه گذاشته شده اند، واین انسان است که از طریق ادراک و گاه الهام به کشف این معانی نایل میشود. اولین ادراک برای او در آستانه محل تلاقی سکوت و نور رخ می دهد: درسکوت - ظلمت - آرزوی بودن نهفته است و نور بخشنده تمامی حضور هاست، و به چیزها چو نان که باید باشند معنی می بخشد، آنگاه که ن ور در برخورد با سطوحمقام می گیرد، فضا و فرم ها را با هم پیوند می دهد، مرزها را در هم میآمیزد یا از هم جدا می کند، سایه ها بر انگیخته می شوند، و منظر توان سخن گفتن می یابد . نور یکی از استعاره هایی است که در منظر انسان را به فکر وا می دارد و ذهن و جسم انسان را به دنبال خود می کشاند.
بواسطه آن تصاویر عینی و ذهنی از دنیای اطراف در ذهن ما شکل می گیرد، باید توجه داشت که فضای ادراکی غیرازفضای واقعی است. فضای ادراکی از طریق دریافت کیفیات فضای واقعی تصویرمیشود و در نهایت با برانگیختن معانی در ذهن ما تعیین کننده رفتار میشود.در این مقاله برای تبیین سطوح معنی ناشی از نور به نظریه واسطه ای هرشب گراستناد شده است که قایل به دو سطح معنایی کلی "ذهنی" و "واکنشی" است معنی ذهنی را می توان به معانی "عینی" و "استعاره ای"منفک نمود، معنی واکنشی آن را می توان به مفاهیم "احساسی"، "ارزشی" و "حکمی" تقسیم کرد که در این مبحث به تاثیر معنایی ذهنی و واکنشی انسانها با بهره گیری از نور مناسب و بکارگیری علمی آن ، در مراکز آموزشی و مدارس میپردازیم .
از نکات مهم در طراحی معماری ، به خصوص در معماری داخلی و آموزشی ، روشنای - نور - می باشد که متاسفانه با وجود نمونه های موجود آموزشی و ساخت و ساز ه های غیر اصولی مراکز آموزشی با توجه به نیاز فضاها و نوع کاربری و ... با تکیه بر این امر می توان گفت قالبا طراحی ها و نگاره هایمان کامل نیست و برای استفاده کنندگان آن ایجاد مزاحمت می کند و متاسفانه به آن کمتر توجه شده است که خود باعث پائین آمدن سطح آموزش در مدارس ، مراکز علمی تحقیقاتی ، کتابخانه ها و غیره شده است. باید توجه داشت افرادی که به تحصیل تا مقاطع دانشگاهی و مراکز آموزش عالی میشوند ، تقریبا یک پنجم عمر خود را از مقطع ابتدایی تا پایان تحصیلات دانشگاهی درمحیط های آموزشی سپری می کنند. از این رو طراحی مناسب این فضاها و رعایت استانداردها و شاخص های کیفی از عوامل مهم و تاثیرگذار در بالا بردن سطح کیفیت فضاهای آموزشی محسوب می شود.
استفاده از شاخص های عملکردی و اصول و مبانی زیباشناسی در طراحی فضاهای کالبدی آموزشی، علاوه بر پاسخ گویی به نیازهای روحی و جسمی دانش آموزان و دانشجویان، موجب پرورش استعدادها و شکوفایی خلاقیت های آنان خواهد شد. شناخت امتیازات روشنایی طبیعی و همچنین استفاده بهینه از روشنایی مصنوعی در فضاهای آموزشی به همراه توصیه های طراحی معماری که در تامین نور مناسب فضاهای آموزشی موثرند ، برای طراحان و برنامه ریزان این نوع فضاها کمک شایانی محسوب می شود.
مفهوم :
نور عبارت است از جریان ذراتی بی نهایت ریز به نام فرتون که با سرعتی معادل 300 هزار کیلومتر بر ثانیه از منبع نور تشعشع میکنند. نورهایی که در فضاهای مورد استفاده قرار میگیرند، دو نوع هستند : . نور طبیعی که برای رشد گیاهان ضروری است و روشنایی محل در طول روز را تامین می کند و باعث ایجاد سایه روشنهای کم و زیاد میشود و نور مصنوعی ، برای روشنایی محوطه در شب و در برخی اوقات برای تاکید و تشدید خصوصیات برخی مکانها یا عناصر ساخته شده یا ایجاد سایه و روشن مورد استفاده قرار میگیرد
در حالت کلی نور از نظر اثر روانی به دو دسته سرد و گرم تقسیم میشود نور سرد ، نورهای مهتابی هستند که سرمای فیزیکی را تداعی میکنند و موجب افسردگی روانی میشوند. لامپ های مهتابی که گرایش آفتابی نداشته باشند، از این نوع هستند. نور گرم نورهایی با طیف متنوع هفت رنگ، نورهای گرم هستند. مثل نور خورشید، آتش، نورهای سوختنی، نور جنوب و نورهایی با گرایش رنگهای قرمز و نارنجی و زرد. کروم رنگ پوست صورت در نورهای گرم اضافه و در نورهای سرد کم میشود. - مرتضوی، 1367، - 22
روشنای و نیاز های انسان
برای طراحی روشنایی کاربردی ابتدا می بایست برخی از فاکتور های کلیدی در این زمینه را شناخت که این عوامل به شرح ذیل می باشند - مرتضوی، 1367، . - 23
روشنایی
در روز روشن ، نور یک سطح روشن بین - 10ʼ000 lux آسمان ابری - و - 100ʼ000lux آفتاب تابان - است. در محیط های داخلی ما باید با روشنایی کمتری کار کنیم. برای خواندن و نوشتن، اگر نور مصنوعی ، روشنایی 500 lux را فراهم کند، به طور کلی این مقدار کافی است؛ برای نقاشی یا کارهای به لحاظ دیداری مشکل، روشنایی باید حداقل باشد.
انتشار روشنایی
وقتی ما در اتاق هستیم نگاه خیره ما پیوسته از نزدیک - دسکتاپ - تا دور - دیوار ها - تغییر می کند، جایی که تفاوت های چشم گیری در روشنایی بین این دو ناحیه وجود دارند ، چشمان ما که به چیز ثابتی معطوف می شوند باید دورباه سازگار شوند و بنابراین سریع تر خسته می شوند. عملکرد دیداری و حس راحتی و رفاه کاهش می یابند. با وجود این، جایی که تفاوت ها در روشنایی بقد کافی مشخص نیستند، اتاق حالت خسته کننده ای را ایجاد می کند. در این جا توصیه می شود که نور دسکتاپ نمی بایست کمتر از 1/3 روشنایی در محیط های نزدیک باشد. برای بخش های دورتر اتاق، اختلاف روشنایی می بایست 1/5 و حداکثر 1/10 باشد. - DIN EN 12464-1 Light and lighting - Lighting of work places DIN -
نورخیره کننده
نور خیره کننده یکی از ناراحت کننده ترین تاثیرات جانبی روشنایی است. نور خیره کننده مستقیم که توسط تفاوت های کنتراست بین سطوح خیلی روشن و خیلی تیره یا به خاطر لامپ های بدون حفاظ در مسری دید ما ایجاد می شود، چشمان ما را ناراحت می کند و به خستگی و اشتباهات ناشی از به هم ریختن تمرکر حواس، منجر می شود. برای اجتناب از نور خیره کننده مستقیم لامپ، می بایست در انتخاب چراق های روشن دقت شود
