بخشی از مقاله
چکیده
موضوع حکمرانی دارای سابقهای به قدمت بشر است و انسانها همواره برای به دست آوردن قدرت، با هم در حال نزاع بودند. با پیشرفت فرهنگ و تمدن، حکمرانی نیـز مانند سایر مقولههای آکادمیک مورد بررسی و بازبینی قرار گرفت و اصولی به عنوان اصول حکمرانی خوب مطرح شد. اصول دیگری نیز وجود دارد که از نظر ما کامل-
ترین اصول را میتوان در سیره حضرت رسول (ص)، حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) و سایر ائمه دید و استخراج کرد. در این مقاله سعی بر آن شده است تا نحوه رهبـری و حکمرانی کورش بزرگ (که از پادشاهان ایران بوده و به عدالت نیز مشهور بود) را با اصول حکمرانی خوب به صورت تطبیقی بررسی کند. البته لازم است ذکـر شـود که دلیل انتخاب حکومت کوروش از آن جهت بوده است که به بررسی اصول این پادشاه با توجه به اینکه نیمی از جهان را زیر سلطه خود داشته است، اما همـواره مـردم حامی وی بودند و هیچ گاه در حق مردمش و نیز کشورهایی را که فتح میکرد ظلم روا نداشت، بپردازیم. بنابراین در ایـن مقالـه ابتـدا بـه تعریـف حکومـت، حاکمیـت، حکمرانی و سیر تکامل این مفاهیم پرداخته شده است. در ادامه اهداف و شاخصهای حکمرانی خوب نیز مورد بررسی قرار گرفت. سپس به بررسی فرهنگ و تمـدن در دوره زمامداری کورش پرداخته شده است. درنهایت به بررسی تطبیقی اصول حکمرانی خوب با حکومتداری کـوروش در اصـول مشـارکتجـویی، اجمـاع، شـفافیت، قانونگرایی، اثربخشی و کارایی، عدالتجویی، پاسخگویی و مسئولیتپذیری پرداخته شده است.
واژگان کلیدی :حکمرانی، اصول حکمرانی خوب، کوروش کبیر.
مقدمه
حکمرانی مناسب، الگویی است که در پی ناکارآمدی سازوکارهای توسعه کشـورهای توسـعهیافتـه در مجـامع بـینالمللـی ارائـه شـده اسـت. بـه ویـژه در کشورهای درحال توسعه به منظور بهبود و استقرار و نهادینهسازی سازوکارهای حکمرانی از جایگاه ویژهای برخوردار است و گفتوگوهـای بسـیاری از آموزههای مدیریت و رهبری کوروش به زبانهای مختلف دنیا ترجمه شده است. از کشورگشاییهایش و سرزمین پهناورش، مطالب زیادی نگاشـته شـده است، ولی کمتر از چگونگی مدیریت و رهبریاش سخن به میان آورده شده و به گفته ویل دورانت: »کوروش یکی از خوشادارهترین دولـتهـای مهـم دورههای تاریخی« را بر دوش داشته است. پیتر دراکر نحوه مدیریت کوروش را نخستین و هنوز بهترین کتاب مـیدانـد کـه در زمینـه مـدیریت و رهبـری نگاشته شده است.
1
تعریف حکومت
در دانشنامه سیاسی، واژه حکومت بدین گونه آمده است. مفهوم حکومت از واژه انگلیسی Government به معنای فرمانروایی، حکمرانی و اداره است که در سیاست به معنای دستگاه فرمانروایی در کشور اشاره دارد و در برخی متون نیز واژه »دولت« به عنوان همردیف یـا بـه جـای آن بـه کـار بـرده شـده است (آشوری، .(141 :1370 البته میتوان از تعریف ارگانهایی که عملاً حکومت را در یک دولت - کشور به عهده دارند، به ویژه ارگانهایی کـه قـوه اجرا را اعمال میکنند نیز در تعریف واژه دولت سود بود (قاضی، .(315 :1375
تعریف حاکمیت
مفهوم حاکمیت از واژه انگلیسی Sovereignty گرفته شده است. در لغت به معنی قدرت مطلق و فرمانروایی ترجمه شده است و در اصطلاح به قـدرت عالی دولت اطلاق میشود که قانونگذار و اجراکننده قانون است و بالاتر از آن قدرتی نیست. البته میتوان حاکمیت را بـه دو نـوع حاکمیـت خـارجی و حاکمیت داخلی تقسیم کرد (قلیپور، .(128 :1383
تعریف حکمرانی
از واژه حکمرانی نیز تعاریف زیاد صورت گردیده است که در اینجا به برخی از آنها اشـاره خواهـد شـد. واژه حکمرانـی از واژه لاتـین Governance
اقتباس شده و به معنای حکومت، فرمانروایی و رهبری تعریف شده است (حقشناس، .(689 :1387
سیر مفاهیم حکومت، حاکمیت، حکمرانی
واژه دولت، حکومت و حاکمیت با تعریفی که از آنها گذشته، مفاهیم جدیدی نیستند و قدمتی به اندازه تمام بشریت دارند و دانشمندان و فلاسـفه زیـادی در طول تاریخ به بحث و تبادلنظر در مفاهیم یاد شده پرداختهاند. هرکدام از زاویه و دیدگاههای مختلف بـه بحـث در ایـن زمینـه پرداختـهانـد (قلـیپـور، .(45 :1383 به طور خلاصه در جدول یک به بیان هرگام از نظریههای ارائه شده در دوره زمانی آن پرداخته شده است.
جدول شماره :1 سیر مفاهیم و نظریههای ارائه شده در مورد حکمرانی (قلیپور، .(47 :1383
نظریهپرداز دوره تاریخی نظریه
افلاطون 347-427 ق. م دولت مبتنی بر عدالت، ترکیب قدرت سیاسی و عقل فلسفی
ارسطو 322-385 ق. م دولــت مبتنــی بــر مصــالح همگــان و مبتنــی بــر عــدالت، قــانونمحــوری و
شهروندمداری
آگوستین 430-345 دولت مبتنی بر عدالت، قانون و احکام دینی
دو دیدگاه واقعنگر و حقیقتنگر به دولت؛ رفتار دولت براساس مصـلحت
ماکیاول 1527-1469 با تکیه بـر آزادی در نگـاه واقعیـتنگـر و توجـه بـه دیـن و قـانون در نگـاه
حقیقتنگر
ژان بودن 1596-1530 دولت مبتنی بر قانون و عدالت؛ بهترین شکل حکومت نیـز سـلطنت شـاهانه
2
