بخشی از مقاله
چکیده
منشور استوانهای کوروش بزرگ، بیشک یک اثر مهم در تاریخ ایران و جهان به شمار میرود. این اثر، یکی از مهمترین اسناد تاریخ ایران و هویت ایرانی است؛ چرا که در آن نمادی از فرهنگ، اندیشه، رفتار و جهانبینی ایرانیان باستان به چشم میخورد. بنابراین معرفی این اثر فرهنگی برای ایرانیان اهمیت بسیار دارد تا این اثر ارزشمند را بهتر شناخته و با اندیشهها و تاریخ نیاکانشان بیشتر آشنا شوند.
بر همین اساس در پژوهش حاضر سعی بر آن است که ضمن مطالعهی متن این اثر تاریخی و تحلیل محتوای آن و کشف شاخصهای حکمرانی کوروش بزرگ و بالاخره تطبیق شاخصهای به دست آمده با شاخصهای حکمرانی خوب، در پی پاسخگویی به این سؤال باشیم که آیا میتوان حکمرانی کوروش دوم را یک معیار تاریخی برای سنجش اعتبار و انتخاب حکمرانی خوب دانست.
نتایج حاصل، حاکی از این است که تعدادی از شاخصها مربوط به حکمرانی خوب از قبیل : مشروعیت، شفافیت، مسئولیت-پذیری، آزادی مذهبی و مدنی، عدم وجود خشونت، فرایند شفاف و آرام در جابجایی قدرت و جبران محرومیتهای پیشین در حکمرانی کوروش کبیر نیز مشاهده میشود، پس میتوان حکمرانی وی را الگویی برای حکمرانی خوب معرفی نمود.
-1 مقدمه
حکمرانی خوب اصطلاحی است که محافل علمی و کشورهای گوناگون بر حسب نوع هدف و گرایش به یک نهاد خاص و شیوهی دستیابی، تعاریف متفاوتی از آن عنوان کردهاند.برخی از سازمانهای جهانی با هدف توسعهی اقتصادی به حکمرانی نگریسته و برخی دیگر آن را با هدف توسعهی سیاسی تعریف نمودهاند
در واقع یکی از شروط لازم حکمرانی خوب، دولت خوب است از طرفی نخستین گزاره در نظریهی حکمرانی این است که تنها مردم یک کشور میتوانند برای توسعه برنامهریزی نمایند و هیچ دستورالعملی بدون در نظر گرفتن شرایط بومی، تاریخی و اجتماعی جامعه مفید نخواهد بود. لذا هر کشوری میتواند شرایط حکمرانی خوب را با فرهنگها، ارزشها و هنجارهای خود بیامیزد و آن را بومی نماید
اغلب صاحب نظران مدیریت معتقدند که حدود 600 سال پیش از میلاد مسیح ، کوروش دوم 1 در سرزمین پارس، دولتی را پایهریزی کرد که تحول عظیمی ایجاد نمود و بر عملکرد مدیران در قرون مختلف تأثیر جهانی گذاشت
آنچه که از کوروش برای نسلهای بعدی برجای مانده است کتیبهای استوانهای شکل است که منشور حقوق بشر نیز نامیده است. در این پژوهش سعی کردهایم که با مطالعهی این سند تاریخی و تحلیل محتوای آن و تطبیق آن با مفهوم جدید حکمرانی خوب، پاسخی برای این سؤال بیابیم که آیا میتوان حکمرانی کوروش دوم پادشاه هخامنشی را به عنوان نمونهای از حکمرانی خوب معرفی نمود؟
-2 تعریف حکمرانی خوب
حکمرانی خوب، مفهومی است که اخیراً در علوم سیاسی، مدیریت دولتی و به ویژه در مدیریت توسعه وارد شده است، و با مفاهیم و عبارتهایی چون دموکراسی، جامعهی مدنی، مشارکت عمومی، حقوق انسانی و توسعهی اجتماعی پایدار معنی میشود
گزارش بانک جهانی اولین مرجعی است که در این زمینه مباحثی را مطرح کرده است، - 1989 - و حکمرانی خوب را ارائهی خدمات عمومی کارآمد، نظام قضایی قابل اعتماد و نظام اداری پاسخ گو تعریف کرده است
تعریف یونسکو در سال 2002 از حکمرانی خوب سازوکارها، فرایندها و نهادهایی است که به کمک آنها شهروندان، گروهها و نهادهای مدنی، منافع اجتماعی خود را دنبال میکنند و حقوق قانونی خود را اجرا میکنند و تعهدات خود را برآورده میسازند
ماری رابینسون،کمیسر ارشد حقوق بشر، حکمرانی خوب را فرایندی میداند که از طریق آن نهادهای دولتی به مسائل عمومی میپردازند، منافع خود را مدیریت نموده و تحقق حقوق بشر را تضمین میکنند. حکمرانی خوب بر اساس این تعریف، فعالیتهای فوق را به شکل صحیح و به دور از خطا با محوریت قانون انجام میدهد. از این رو بعضی، حکمرانی خوب را مترادف با حکومت قانون میدانند
به طور کلی می توان گفت که حکمرانی خوب تمرین مدیریت - اعم از سیاسی، اقتصادی، اجرایی و منابع یک کشور و ... - برای رسیدن به اهداف تعیین شده است. این تمرین در برگیرندهی راهکارها و نهادهایی است که افراد و گروههای اجتماعی از طریق آنها توانایی دنبال کردن علایق و حقوق قانونی خود را با توجه به محدودیتها داشته باشند
-3 شاخصهای حکمرانی خوب
شاخص، سازوکار مناسبی برای معرفی و سنجش یک پدیده است. در این راستا عدهای در تعریف و شناسایی حکمرانی خوب به بیان شاخصهای آن پرداختهاند تا ضمن شناسایی حکمرانی خوب با استفاده از شاخصها به اندازهگیری و سنجش آن در جوامع مختلف بپردازند.
ارسطو نخستین کسی بود که از حکومت خوب و بد – که امروزه با عنوان حکمرانی خوب و بد از آن یاد میشود – سخن گفت. از نظر وی معیار مهم حکمرانی یا حکومت خوب همانا قانونمندی و رعایت مصالح عمومی بود، نه مصالح فردی و گروهی - کالدر5، . - 2003 برنامهی توسعهی ملل نیز شاخصهای هشت گانهای را برای حکمرانی خوب مطرح کرده است
شکل .1 شاخصهای حکمرانی خوب از منظر UNDP
همچنین از نظر بانک جهانی حکمرانی خوب مشتمل بر سه مؤلفهی زیر است: 3-1 فرایندی که از طریق آن صاحبان قدرت انتخاب، نظارت و تعویض می-شوند و شاخصهای حق اظهار نظر، پاسخگویی، همین طور ثبات سیاسی - فرایند شفاف و آرام در جابجایی قدرت - و عدم خشونت ذیل این مؤلفه قرار میگیرند.
3-2 ظرفیت و توانایی دولت برای ادارهی کارآمد منابع و اجرای سیاستهای درست، مؤلفهی دوم است که دو شاخص اثربخشی دولت و کیفیت قوانین و مقررات را نیز در بر میگیرد.
3-3 احترام شهروندان و دولت به نهادهایی که تعاملات اجتماعی و اقتصادی را اداره می کنند، مؤلفهی دیگری است که شاخص حاکمیت قانون و کنترل فساد را نیز شامل می شود
اما بررسی تحقیقات داخلی و خارجی شاخصهای حکمرانی خوب را به شرح جدول شماره1 نشان میدهد:
جدول.1 شاخصهای حکمرانی خوب
-4 معرفی منشور کوروش دوم و اهمیت تاریخی آن
کوروش دوم، بنیانگذار عظیمترین تمدن فرهنگی و سیاسی ایران باستان بود که دامنه متصرفاتش، ایران را به پهناورترین گسترهی جغرافیایی آن زمان تبدیل کرده بود. کوروش پایه گذار مبانی فکری و عقیدتی مترقی بود که تا آن زمان نظیری نداشت و نیز ویژگیهای اخلاقی و انسانی ، وی را به شخصیتی اسطورهای و افسانهای تبدیل کرده است
کوروش دوم برای اولین بار در تاریخ جهان سنن دیرینهی سنگدلی و خشونت را که به منظور ایجاد رعب و حس اطاعت در مردم از طرف پادشاهان اعمال میشد و اندک اندک نیز جزو رسوم و عادات رایج همهی مردم شده بود، نقض کرد و خواست حکومت و فرمانروایی او برای همه، صورت حمایت و نه مفهوم قدرت قاهره داشته باشد
جدول .2 متن منشور کوروش
ایدئولوژی آشور مبتنی بر جهاد و جنگجویی بود. وقتی ملتی مغلوب می شد و تن به انقیاد آشور میداد، دیگر حق ایفای هیچ نقش سیاسی را نداشت
شاهان کلدانی، تعداد زیادی از مردم کشورهای تابعهی خود را در قلمروی امپراتوری خود جا به جا کرده بودند که در نتیجهی این سیاست ده ها هزار تن از ملیتهای گوناگون و نیز یهودیان در بابل به حالت تبعید زندگی می-کردند
کوروش بزرگ پس از فتح لیدی به بابل روی آورد تا دوران حکومت بابل را که مایهی وحشت و هراس همهی سرزمینها بود، پایان بخشد بنا بر سالنامهی بابل، شهر بدون جنگ، تسلیم نیروهای پارسی شده است. داده های باستان شناسی این ادعا را تأیید میکند؛ زیرا دریکی از حفاریها لایهای منطبق با زمان سقوط شهر به دست پارسیان، نشانی از آتش سوزی یا تخریب گستردهی خانهها نیافته-اند
کوروش بزرگ پس از فتح بابل، رفتاری دوستانه با مردم شکست خورده در پیش گرفت. او برای همهی مردم یک فرمان بخشایش یا امان نامه صادر کرد. سپس به امور مذهبی رسیدگی کرد. خدایان و معبودهای آواره شدهی بابلیان را به معابد خود برگرداند . او به یهودیان اجازهی بازگشت به فلسطین را داد. این حسن رفتار کوروش نسبت به خدایان بابلی و یهودیان، سبب شد کاهنان بزرگ قدرت وی را به رسمیت بشناسند
کوروش معبدهای مخروبهی بابل، ایلام و شهرهای قلمرو امپراتوری قدیم آشور را بازسازی کرد. همچنین دستور بازسازی معبد اورشلیم را که توسط نبوکد نصر دوم ویران شده بود، صادر نمود
کوروش نمیخواست تبعیدیان را مجبور به بازگشت کند، لذا اعلام کرد که امپراتوری وی واحدی یکپارچه است و اتباع شاه بزرگ، هر جا که دوست داشته باشند، میتوانند سکونت کنند
کوروش به کاتبان دستور داد بر لوحههای سفالین، اصول سیاست مذهبی مد نظر اورا بنویسند. همچنین دستور داد اعضای روحانیت رویدادنامههای خاص شاه بابل را بنویسند و در آن به ذکر گناهان و جنایاتی بپردازند که وی نسبت به تکالیف مذهبی خود مرتکب شده بود
استوانهای که در سال 1878 در کاوشهای باستان شناسان در گوشهای از بابل آن روزگار به دست آمده، همان استوانهی فرمان پادشاه ایران در سال 539 ق.م.است؛ زمانی که کوروش بدون جنگ و خونریزی وارد بابل شد. در این استوانه از زبان کوروش میخوانیم که چگونه پس از چیرگی بر شهر با مردم آن سامان رفتار انسانی داشته است. این استوانه اکنون نخستین اعلامیهی حقوق بشر شناخته میشود
حقوقی که انسان-های قرن حاضر پس از 2500 سال در اندیشهی ایجاد و فراهم سازی مجدد آن افتاده است و آرزوی گسترش آن را در سر میپروراند
سازمان ملل متحد برای بزرگداشت این دستاورد، اعلامیهی حقوق بشر کوروش را به همهی زبانهای رسمی دنیا ترجمه کرده است خلاصه ی مطالب موجود در متن منشور کوروش در جدول شماره 2 آورده شده است.
چه چیز باعث شده است تا فرمان کوروش به این پایه از شهرت برسد؟ پاسخ این پرسش زمانی به دست میآید که فرمان کوروش را با نوشتههای دیگر فرمانروایان همزمان او و حکمرانان امروزی بسنجیم و بین آنها داوری کنیم
اهمیت چنین استوانهای هنگامی معلوم میشود که اوضاع ایران آن زمان را بررسی کنیم. پیش از کوروش، هنگامی که پادشاهان آشور به سرزمین ایران میآمدند، حتی خاک ایران را در کیسه می-کردند و میبردند و قتل و کشتار خود را در سالنامه های خود مینوشتند و به خونریزیهای خود مباهات میکردند
