بخشی از مقاله
عنوان : معتاد؛ مجرم یا بیمار؟
١- بیان مسأله:
اعتیاد و به تبع آن معتادان به یکی از معضلات جامعه بدل شده اند. معضلی که به عقیدۀ بعضی از صاحب نظران ریشه کنی آن شبیه آرمان و هدفی دوردست است تا هدفی که بتوان در کوتاه مدت به آن جامۀ واقعیت پوشاند . یکی از وجوه مهم پدیدۀ اعتیاد ، مصرف کنندگان مواد یا معتادان اند. اولین موضوعی که دربارۀ معتادان باید مشخص شود، نحوۀ برخورد با آنهاست . آیا باید معتاد را
مجرم دانست یا بنا را بر بیمار بودن او گذاشت . ما حق داریم این سؤال را حتی اگر هزاران بار مطرح و هر بار نیز پاسخ صریحی بدان داده شده باشد ، به قصد بررسی با نگاهی نو، بار دیگر مطرح کنیم تا شاید پاسخ مناسب تری بیابیم. در بسیاری از کشورهای جهان معتاد بیمار تلقی می شود و
نمی توان وی را مجرم دانست و حتی به مجازات توقف اجباری در محل ویژه ای دور از جامعه و خانواده محکوم کرد. در کشور ما، ایران، معتاد بار اول باید به مراکز بازپروری اعزام شود و معمولاً دو ماه در محیط محدود و دور از خانواده و جامعه برای ترک اعتیاد به سر برد . اگر معتادی که در مراکز بازپروری ترک اعتیاد کرده، دوباره معتاد شود، مظابق قوانین به زندان اعزام میشود و هر چه تعداد ترک وعود بیشتر شود، مجازات توقف اجباری در زندان یا اردوگاهها طولانی تر خواهد شد.
اعتیاد چه جرم باشد و چه بیماری، یک معضل و آسیب اجتماعی است که یا ناشی از آسیبهای اجتماعی دیگر است یا اینکه آسیبهای اجتماعی دیگری را بوجود می آورد . هدف از تحقیق حاضر نیز مخدوش نمودن یا زیر سؤال بردن هیچ یک از دیدگاههای مطرح شده نیست بلکه صرفاً عرضۀ یافته ها و حقایقی در این زمینه است تا امکان تصمیم گیری درست وجود داشته باشد.
٢- بررسی تاریخچۀ موضوع:
٢-١ تاریخچۀ دیدگاههای نظری
«نگاهی دقیق به تاریخچۀ بیماریهای اجتماعی نشان می دهد که هر یک از این بیماریها در طول تاریخ خود سه دیدگاه اجتماعی را تجربه کرده اند . به عبارت دیگر سه نگرش راجع به آنها وجود داشته است:
الف – نگرش انکارگرایانه و جرم نگر
ب- نگرش ساده انگارانه و شخصی گرا
ج- نگرش کل گرایانه یا نظاممند
اعتیاد نیز یک بیماری اجتماعی است، بنابر این برخورد نظام های اجتماعی با آن بر حسب رشد و تکامل دیدگاهها ، به یکی از سه شکل مذکور خواهد بود ».
نگرش نخست، دیدگاهی جرم شناسانه است که معتاد را مجرم و مستحق مجازات میداند؛ این تفکر مأخوذ از جامعه شناسی قضایی است و نجات معتاد را در گوشه ای از زندان می بیند.
نگرش دوم که معمولاً در جامعۀ پزشکی ریشه دارد، معتاد را بیمار تلقی می کند و در صدد است این بیماری را درمان و مهارکند.
نگرش سوم معتادان را نه به چشم مجرمان یا حتی بیماران ، بلکه به چشم قربانیان می نگرد . در این دیدگاه پزشکان اجتماعی و فراگیرشناسان در خط مقدم مبارزه قرار دارند و می کوشند ابعاد گوناگون اعتیاد را بررسی کنند و کاملترین نظریه را ارائه دهند.
٢-٢ دستاوردهای تحقیقاتی پیشین:
گستردگی،تنوع و تعدد تحقیقاتی که پیرامون اعتیاد انجام شده به گستردگی ابعاد و علل وپیامدهای آن است و تاکنون تحقیقات بسیاری را سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی سازمان ملل،صندوق نظارت بینالملل داروهایی که استفادۀ نابجا دارند،سازمان بهزیستی کشورمان و ..
. انجام داده اند که نمونۀ آن طرح پیشگیری (کاهش تقاضا) اکو است . محققان عربی ، انگلیسی و فارسی زبان ، مقالات و کتابها و گزارشهایی نوشته اند که تنها به زبان فارسی تا پایان سال ١٣٧٠ ، ٢٦٧ کتاب، ٥٧٧ پایان نامه، ٢٩٣ جزوه، ١١٧٠ مقاله بوده است . شمار آثاری که دربارۀ مواد مخدر ، اعتیاد ، مبارزه، پیشگیری و درمان آن در کشورمان منتشر می شود روزبروز در حال افزایش است؛ نام برخی از آنها در فهرست منابع ذکر شده است.
٣-اهمیت و ضرورت تحقیق:
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان جدیترین مسألۀ اجتماعی در ایران وجوه مختلف جامعهشناسی، روانشناسی، حقوقی، اقتصادی، سیاسی و...دارد. اعتیاد علاوه بر اینکه معلول آسیب های اجتماعی است، علت بسیاری از آسیب های اجتماعی نیز است. گستردگی، عمق و دامنۀ تخریب این معضل اجتماعی، مطالعۀ همه جانبۀ آن را ضروری می کند.
قانون فعلی مبارزه با مواد مخدر مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام تنها در بعد مجازات معتادان گامهایی برداشته و متأسفانه در بعد پیشگیری، اصلاح و درمان راهکاری ارائه نداده است و به نظر می رسد شیوۀ برخورد قانونگذار با معتادان به مواد مخدر جرم زا باشد . با توجه به اینکه قانونی در اجرا موفق است که در سه بعد مجازات ، پیشگیری، درمان و اصلاح بتواند راهکارهای مناسبی ارائه دهد ، لازم است دربارۀ قوانین فعلی مبارزه با مواد مخدر و نتایج اجرای آن مطالعۀ بیشتری انجام گیرد و در صورت لزوم تجدید نظر شود .
آثار مخربی که اعتیاد به مواد مخدر بر روی سلامت جسمانی و روانی فرد ، خانواده ، جامعه و... دارد بیشمار است . در میان این آثار آنچه جای تأمل دارد تأثیر مواد مخدر بر ارادۀ فرد است .بنابراین، مثلاً به لحاظ حقوقی، بررسی معاملات واقع شده در هر یک از حالات روانی فرد معتاد ضروری به نظر میرسد زیرا نقص ارادۀ فرد می تواند اهلیت او را خدشه دار بکند و صحت معاملات وی را زیر سؤال برد.
٤- اهداف کلی تحقیق:
٤-١ تبیین جایگاه واقعی معتاد با در نظر گرفتن دیدگاههای مطرح شده در این باره و نتایج مثبت و منفی اقدامات پیروان آن دیدگاهها.
٤-٢ شناخت ویژگی های جامعۀ معتاد و ارائۀ راهکارهای مناسب برای مبارزه با معضل اعتیاد.
٤-٣ اتخاذ سیاستی همه جانبه و جامع نگر ( مجازات، پیشگیری، درمان، اصلاح) در برخورد با اعتیاد
.
٥- سؤالات تحقیق
٥-١ آیا معتاد ، مجرمی است که به علت تعرض به حقوق جامعه ، مستحق مجازات است؟
٥-٢ آیا معتاد، بیماری است که قربانی جامعه و سزاوار درمان است؟
٥-٣ آیا معتاد، محجور و فاقد اهلیت استیفا است؟
٥-٤ هر یک از دیدگاههای مطرح شده دربارۀ معتاد (مجرم، بیمار) چه نتایجی به دنبال خود داشته است؟
٦- روش تحقیق:
٦-١ نوع موضوع: موردی زمینه ایی
در این تحقیق کوشیده شده است تا تصویری جامع و منسجم از اعتیاد ارائه شود و با کشف روابط علی و معلولی میان اعتیاد و بیماری ، اعتیاد و بزهکاری و... به فرضیات تحقیق پاسخ داده شود. همچنین به تشریح و تجزیه و تحلیل مسألۀ اعتیاد پرداخته شده است .
٦-٢ روش گردآوری اطلاعات : بررسی و مطالعۀ کتابخانه ایی
چناچه پیش از این گفته شد، آثار منتشر شده پیرامون اعتیاد و توابع آن بسیار متعدد و متنوع است . برای پاسخ دادن به سؤالات تحقیق برخی از آن آثار، شامل کتاب، مقاله، گزارش و... مطالعه و کوشیده شده پس از پایان تحقیق ، دور از هرگونه گرایش خاص یا پیش داوری نتیجهگیری شود.
داده های آماری ارائه شده در تحقیق ، حاصل تحقیقات میدانی مستقل نیست بلکه یافتههای تحقیقات پیشین است .
٧- تعریف واژه ها و اصطلاحات:
٧-١ اعتیاد: از نظر لغوی، اسم مصدر عربی از ریشۀ عاد است که در فرهنگ لغت معین به مفهوم عادت کردن و خو گرفتن است. در فرهنگ لغت دهخدا ، اعتیاد به مفهوم پیاپی خواستن چیزی آمده است.
سازمان بهداشت جهانی اعتیاد را اینگونه تعریف می کند: اعتیاد به مواد مخدر، مسمومیت حاد یا مزمنی است که مضر به حال شخص و اجتماع است و زاییدۀ مصرف دارویی طبیعی یا صنعتی به شمار می رود و خصوصیات این حالت عبارتند از:
١- وجود تمنا و احتیاج به ادامۀ استعمال دارو و بدست آوردن آن به هر طریق ممکن.
٢- وجود علاقۀ مفرط وشدید یا گرایش به ازدیاد میزان مصرف دارو، که به فزون طلبی مشهور است.
٣- وابستگی روانی و جسمی به آثار داروهای اعتیاد آور ، بدین نحو که وقتی دارو به معتاد نرسد اثر روانی و جسمی، که به آثار قطع دارو موسوم است، در وی ظاهر می گردد .
٧-٢ عادت : عبارت است از عمل اکتسابی یا آموخته شده ای که به طور منظم و بدون کمترین کنترل ]هدایت[ ارادی تکرار می شود.
٧-٣ وابستگی: سازمان بهداشت جهانی در تعریف وابستگی می گوید : وابستگی عبارت است از حالت روانی و گاهی جسمی که در نتیجۀ اثرات متقابل دارو و یا مواد مخدر موجود زنده بر یکدیگر ایجاد گردیده و به توسط واکنشهای رفتاری و امثال آن مشخص می گردد.
٧-٤ معتاد: فردی است که از راههای گوناگون، نظیر خوردن ، تزریق ، دود کردن یا استنشاق، یک یا چند مادۀ مخدر را با هم و به صورت مداوم مصرف می کند و در صورت قطع آن با مسائل جسمانی، رفتاری یا هر دو مواجه می شود.
معتادان به مواد مخدر در یک تقسیم بندی به دو گروه معتادان تفننی و دائم تقسیم می شوند؛ معتادتفننی فردی است که وابستگی عمیق به مواد مخدر ندارد و فقط در برخی مواقع ، آن را مصرف می کند . میانگین مصرف این افراد در هر ماه حداکثر ٤ بار و هر نوبت ١ تا ٣ گرم ( معمولاً تریاک) می باشد .
معتاد دائمی فردی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم مواد، دچار وابستگی به مواد است ، که به دو صورت فکری ، یا روانی و جسمی ایجاد می شود؛ وابستگی فکری ایجاد حالتی است که شخص پس از مصرف مادۀ مورد نظر ، احساس رضایت و اقناع می کند . در این حالت میل فراوانی نسبت به مصرف مجدد مواد در شخص بوجود می آید . وابستگی جسمی نیز حالتی است که پس از مصرف مکرر مواد در فرد ایجاد می شود و در صورت عدم مصرف یا خنثی شدن اثر آن ماده ، وی دچار اختلالات شدید جسمی نظیر پا درد، آب ریزش بینی، بی قراری، دل پیچه و... می شود .
٧-٥ مواد مخدر: شامل ترکیباتی است که موجب تغییر در کارکرد مغز به صورت ایجاد حالات هیجانی ، رفتارهای نابهنجار، عصبانیت یا اختلال در داوری و شعور فرد می شود. در یک دسته بندی کلی می توان مواد مخدر را به توان افزا یا محرک زا ، سستی زا و توهم زا تقسیم کرد که هر کدام به دو دستۀ طبیعی و مصنوعی طبقه بندی می شوند .
مواد توان افزا به افزایش فعالیت فکری و بدنی و هیجانی در فرد می انجامد؛ برگ کوکا، کوکائین و خات از نوع طبیعی و آمفتامین ها از نوع مصنوعی مواد توان افزایند.
مواد سستی زا روی اعصاب مصرف کننده اثر می گذارد و در نتیجه به کاهش فعالیت های فکری و واکنشهای عاطفی فرد می انجامد. تریاک و مرفین از نوع طبیعی و هرویین، متادون و کدئین از نوع مصنوعی مواد سستی زایند.
مواد توهم زا موجب اوهام حسی و بصری فرد معتاد می شوند .استحصالات گیاهان چون حشیش، مکالین و برخی قارچها ، دانه های نیلوفر وحشی از نوع طبیعی و مادۀ ال. اس. دی. و اکستازی از انواع مصنوعی محسوب می شود .
٧-٦ بیماریهای اجتماعی: « بیماریهایی که ابعاد اجتماعی دارند ، از نابسامانیهای جامعه ناشی شده اند و خود، این نابسامانی ها را تشدید می کنند» .
٧-٧ محجور: کسی که به علت صغر سن یا نقص یا اختلال قوای دماغی نمی تواند در اموال و حقوق مالی خود آزادانه تصرف کند و اعمال حقوقی را انجام دهد . از این رو او به حمایتهای قانونگذار احتیاج دارد.
٧-٨ جرم: « پدیدۀ جزایی یا جرم، مبتنی بر رفتاری است که از طرفی مخالف نظم اجتماعی است و از طرفی دیگر ، باید این رفتار در قانون جزا پیش بینی و مستوجب کیفر قانونی باشد ». به موجب مادۀ ٢ قانون مجازات اسلامی
، هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود .
٧-٩ مجرم: کسی که با علم ، اراده و ادراک، اعمال مادی تشکیل دهندۀ جرم را مرتکب شده است و در نتیجه قابل مجازات باشد
٧- سفیه : « غیر رشید با سفیه مترادف است . سفیه در لغت به معنی جاهل و احمق است و در فقه و حقوق به کسی گویند که عادت او اسراف و تبذیر در خرج است و تصرفات مالی او عاقلانه نیست» .
واژگان کلیدی:
اعتیاد، مواد مخدر، آسیب اجتماعی، اختلالات روانی، بزهکاری، مجازات، مجرم، محجور، سفیه، معتاد، بیمار
عنوان:
اعتیاد چیست؟
١- شناخت جامعۀ معتاد
جامعه ای را دچار بیماری اعتیاد می دانیم که بخش مهمی از نیروی فعال آن (حداقل ١٠ درصد کل جمعیت فعال) به مواد مخدر معتاد باشند و این اعتیاد، سبب،کاهش رشد اقتصادی و اجتماعی آن جامعه شود. بیماری اعتیاد درجامعه نشانههایی قابل تشخیصدارد.
١-١ افزایش تعداد افراد معتاد در جامعه
این ویژگی تنها نشانۀ اختصاصی و تشخیصی برای این بیماری است و وجود آن درجامعهای بیمار، کاملاً بدیهی به نظر میرسد؛ ولی خصوصیت چنین جوامعی این است که اغلب معتادان آن از جوانان و گروه اجتماعی بالقوه فعالاند. در این جوامع، اعتیاد به مدارس و دانشگاهها راه می یابد و در کوچه و خیابان بروشنی نمایان است. اگر به طورتصادفی در یکی از ادارات از تمامی کارمندان آزمایش اعتیاد انجام گیرد، پاسخ درصد چشمگیری از کارمندان مثبت خواهد بود.
١-٢ رواج فقر و بزهکاری در جامعه
این از ویژگیهای تمامی جوامعی است که به بیماری اعتیاد دچارند. فحشا و فقر افراد را به اعتیاد میکشانند و از سوی دیگر، خود از اعتیاد ناشی میشوند؛ زیرا اعتیاد پایههای اعتقادی افراد را سست میکند و از کراهت فحشا و بزهکاری نزد آنها میکاهد. بنابراین بیماری اعتیاد با خود عوارضی را همچون فقر، فحشا، دزدی، کلاهبرداری، جنایت، خودکشی، ارتشا، طلاق و اختلافات خانوادگی خواهد آورد. البته هیچکدام از این ویژگیها برای جوامع معتاد اختصاصی نیستند .
١-٣ رواج فرهنگ بی عاری
اعتیاد به همراه خود، بیعاری و تنبلی و امرار معاش را از راههای آسان ( همچون قاچاق و خرده فروشی مواد مخدر) وارد جامعه می کند؛ بنابراین، حمیت و غیرت از جامعه رخت می بندد و اهمال، سهل انگاری، بی بند و باری رواج می یابند. این خصوصیات را در مناطق محروم و جوامع کوچکتر که درصد ابتلا به اعتیاد بزرگتر است، با وضوحی بیشتر میتوان دید باری این ها عمدهترین ویژگیهای جامعۀ بیمار از نظر اعتیادند . شناسایی این ویژگیها در اجتماع و مقایسۀ آنها در گذشته و حال میتواند به ما در تشخیص این بیماری یاری دهد و نیز از سویی به عنوان ملاکهایی برای مهار و درمان بیماری باشد.
٢- علل گرایش به اعتیاد
در بسیاری از جوامع، اعتیاد به اشکال و علل گوناگون بروز کرده است، عوامل بسیاری که دست به دست یکدیگر میدهند و فرد را به سمت اعتیاد میکشانند. اگر علت اعتیاد را فقر بدانیم، معتادان متمول را نادیده گرفتهایم و اگر بیسوادی را مطرح کنیم، معتادان تحصیلکرده را نادیده گرفتهایم . پس نمیتوان یک عامل را علت اعتیاد دانست. در حقیقت، امروزه اعتقاد بر این است که اعتیاد معلول مجموعهای از مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی است.
٢-١ عوامل فردی
اگر همۀ عوامل بوجود آورندۀ اعتیاد مهیا باشد، باز هم در نهایت، این خود فرد است که برای مصرف مواد یا عدم مصرف آنها تصمیم میگیرد؛ لذا پیش از هر چیز تواناییهای فردی را باید تقویت کرد تا شخص در موقع خطر بتواند خود را از چنگال اعتیاد دور سازد:
الف- فشارهای روحی و بیماریهای روانی
در حال حاضر پیوند میان اعتیاد و بعضی از بیماریهای روانی مشخص شده است. به طور مثال فردی که از افسردگی شدید رنج میبرد یا شخصی که رفتار ضد اجتماعی دارد، در معرض خطر اعتیاد است.
ب- سن بحرانی
١٦ تا ٢٤ سالگی ، سنین بحرانی شناخته شده اند. والدین در این دوره باید با دقت بسیار از فرزندان خود مراقبت کنند و تصور نکنند که آنها رشد کافی یافته و از همۀ خطرات مصونند.
ج- مشاغل سخت
مشاغل نیازمند تحمل فشار جسمانی زیاد، مانند کارهای شبانه، نگهبانی به مدت زمان طولانی و رانندگی بین شهری، بیش از سایر شغلها افراد را در معرض گرایش به مواد مخدر قرار میدهند.
د- شخصیت
بعد از تربیت خانواده ، این شخصیت کودک است که آیندۀ او را میسازد. اگر کودک ترسو، خجالتی، سرخورده، یا بدون اعتماد به نفس باشد، احتمال گرایش او به اعتیاد نیز بیشتر خواهد شد. کنجکاوی و کسب لذت دو عامل عمدۀ شروع اعتیاد در جوانان است. تحقیقات نشان داده است که جوانها، برای ارضای حس کنجکاوی خود، لذت جویی، تفریح و تفنن، مصرف مواد اعتیاد آور را تجربه میکنند.
٢-٢ عوامل خانوادگی
الف- خانوادههای پرتنش
آمار افراد معتاد در خانواده های پر تنش که همیشه درگیر بحث و جدالند، بیشتر از سایر خانوادههاست. وجود تنش های عاطفی در خانواده به محرومیت عاطفی می انجامد و محرومیت عاطفی از علل مهم گرایش فرد به اعتیاد محسوب می گردد.
ب- خانواده های بد سرپرست، بی سرپرست، و تک سرپرست
در این خانواده ها به سبب فقدان یکی از والدین یا عدم صلاحیت آنان در تربیت فرزندان، احتمال بروز اعتیاد افزایش می یابد.
ج- پیوند کم رنگ عاطفی
وجود پیوند ها و مناسبات عمیق خانوادگی در پیشگیری از اعتیاد ، سهم بسزایی دارد و هر قدر این مناسبات به سردی بگرایند ، خطر اعتیاد در محیط خانواده نیز افزایش خواهد یافت.
د- مهارت والدین در ترغیب فرزندان
اگر والدین به مهارتهای لازم در تربیت فرزندان خود تسلط نداشته باشند ، هرگونه ضعف در تربیت، شکل گیری شخصیت آنان را دچار اختلال خواهد کرد و این احتمال وجود دارد که روزی به مواد اعتیاد آور گرایش پیدا کنند.
و- وجود فرد معتاد در خانواده
حضور فرد معتاد در خانواده خطر بزرگی به شمار می رود که تمام اعضای آن را تهدید میکند و لذا وظیفۀ والدین در این خانوادهها بسیار سنگینتر از سایر خانواده هاست.
هـ - سهل انگاری در توجه به زنگهای خطر
مصرف سیگار زنگ خطری بزرگ برای مصرف مواد مخدر است که در صورت سهل انگاری و عدم برخورد قاطع، زمینۀ اعتیاد رافراهم می کند .
ی- عدم گفتگو پیرامون اعتیاد در خانواده
متأسفانه برخی خانوادهها برای جلوگیری از تحریک حس کنجکاوی در فرزندان خود، از مطرح کردن بعضی مسائل و ارائۀ اطلاعات صحیح به آنها خودداری می کنند . اگر والدین اطلاعات صحیح را به فرزندان خود ندهند، ممکن است آنها اطلاعات غلط را از دوستان خود کسب کنند. برخی والدین شنوندههای خوبی نیستند . این امر باعث می شود تا فرزندان حرفهای خود را به دیگران بزنند و در نتیجه توصیههای آنان را به راهنماییهای والدین خود ترجیح دهند .
٢-٣ عوامل اجتماعی
الف- در دسترس بودن مواد
زندگی کردن نزدیک مکانهای تجمع معتادان یا محلهای خرید و فروش مواد می تواند، بویژه برای فرزندان، بسیار خطر آفرین باشد .
ب- فقر و بیکاری
نداشتن تمکن مالی، منجر به افزایش فشارهای روحی و روانی می شود و در نتیجه خطر اعتیاد را افزایش میدهد. بیکاری نیز یکی از علل گرایش به مواد مخدر است. با نداشتن مشغولیت ذهنی مفید و سازنده، شخص بیشتر به مواد مخدر تمایل پیدا میکند .
ج- عدم اطلاع رسانی جامع و کامل
عدم آگاهی جامع جوانان و والدین از عوارض جسمی، روحی و اجتماعی اعتیاد، همچنین نا آشنا بودن با راههای پیشگیری، از عوامل افزایش دهندۀ آلودگی افراد به مواد مخدر است. والدین وظیفه دارند اطلاعات کاملی را کسب کنند و در اختیار جوانان خود قرار دهند.
د- باورهای نادرست اجتماعی
متأسفانه برخی اقوام مصرف مواد مخدر را ناپسند نمی دانند و در نتیجه گرایش به مصرف مواد در میان آنها بیشتر است.
٣- پیامدهای اعتیاد
٣-١ پیامدهای فردی
الف- عوارض جسمی
معتاد دائمی به عوارض جسمی چون ناراحتی های عصبی، اضطراب و بی قراری، عطسه، ریزش مکرر آب از بینی و چشم ها، استفراغ مکرر، سوء هاضمه، سوء تغذیه، اختلالات گوارشی، اختلالات قلبی و عروقی، اختلالات مغزی، تنفسی و ریوی، عفونت های خطرناک، تأثیر بر غدد جنسی و ضعف آنها، تأثیر بر هورمونها و تغییر آنها، خارش بدن، تیره شدن رنگ چهره و لب ها و... دچار میشود. آسیب های جسمی ناشی از مصرف مواد مخدر و سیگار در صورت استعمال در خانه، میتواند به اطرافیان(زن و فرزندان) نیز منتقل شود و آنها را جزو قربانیان پنهان این ماجرا کند، که معتادان دست دوم خوانده میشوند.
ب- عوارض روانی
وابستگی روانی معتاد به مواد مخدر از پیامدهایی است که در استمرار اعتیاد فرد، سهم عمده ای دارد و موجب کشش فرد به مصرف مداوم و مجدد مواد مخدر می شود . شخص معتاد تعادل خود را تا رسیدن به دارو از دست می دهد و در نهایت دچار ضعف هوشیاری و کاهش تیز بینی، تنبلی، بی تفاوتی، بی ارادگی، افسردگی، اضطراب ، غم و ناامیدی و.. می شود.
ج- اختلالات رفتاری
فرد معتاد، دچار دگرگونی های خلقی و شخصیتی به صورت بروز رفتارهایی نظیر دروغگویی، پرخاشگری، شب نشینی های مکرر، حرکات مشکوک، پنهان کاری در منزل و محل کار، گوشه گیری و انزوا، خروج از منزل مخصوصاً بعد از ظهرها، دوستی با افراد مشکوک، سرقت، عدم تمایل به مسافرتهای دور، قرض گرفتن پول و... میگردد. افراد معتاد غالباً دچار کمبود اعتماد به نفس،
افسردگی، اضطراب، بی خوابی، پرخاشگری هستند. آنها به دلیل ناتوانی در برقراری پیوند عاطفی، قادر به برقراری مناسبات سالم اجتماعی نیستند و احساس بی کفایتی میکنند و در مواجهه با مشکلات روزمره زندگی ناتوانند؛ استعمال مواد مخدر، فرد را از جامعه و انسانیت بیزار و دور میکند و سعادت و سلامت فردی آنان را به خطر می اندازد و مصرف مواد موجب عزلت و فرار آنان از اجتماع و پیدایش حاشیه نشینی اجتماعی میشود که خود از عوامل رفتارهای ضد اجتماعی است.
٣-٢ پیامدهای خانوادگی
« بر اساس گزارش های آماری، بیشتر معتادان مردان متأهل اند که ٨٦ درصد آنها یک تا شش اولاد دارند. مطالعات نشان می دهد که خانوادههای معتادان، تفاوت چشمگیری با خانوادهای عادی دارند، به گونه ای که مناسبات زوجین، مناسبات پدر معتاد با فرزندان و مناسبات اجتماعی خانواده و نیز کارکردهای مختلف خانواده نظیر کارکرد جنسی، اقتصادی، آموزشی و ... مختل می شود »
الف- نابسامانی و فروپاشی خانواده
«شواهد آماری حاکی از آن است که ٣٤ درصد از طلاقهای کشور ناشی از اعتیاد و مسائل وابسته به مواد مخدر است و ٦٠ درصد علل درخواست طلاق از سوی زنان، اعتیاد همسر و عدم دریافت نفقه است، در حالی که در ٢٥ سال گذشته فقط ٢ درصد علل درخواست طلاق اعتیاد بوده است »؛ بنابر این تعداد بسیاری از خانواده ها تحت تأثیر عوارض شوم اعتیادند. طلاق یکی از پیامدهای عمدۀ اعتیاد است که به نوبۀ خود میتواند دلیلی نیز بر شیوع و گسترش اعتیاد باشد. زنان در خانواده هایی با همسر معتاد، به فرض مقاومت، باید بیشترین فشارها را از هر سو تحمل کنند و بتنهایی مسؤولیت خانوادۀ نابسامان را بدوش بکشند؛ آنها هم با سرپرستی فرد معتاد و هم با خطر ابتلای خود و فرزندان به اعتیاد مواجهند.
ب- اختلال در مناسبات عاطفی و جنسی زوجین
عمده ترین آسیب خانوادگی اعتیاد به مواد مخدر، بر مناسبات عاطفی، جنسی و روانی زن و شوهر در خانواده است . اعتیاد شوهر به انزوا و دوری از همسر، عدم تعلق عاطفی، جر و بحث و نزاع بین زن و شوهر میانجامد. این وضع تأثیر نامطلوبی بر شخصیت فرزندان می گذارد. از دیگر تبعات اعتیاد مردان، تضعیف قوای جنسی است. اختلال روابط زناشویی، علاوه بر مشکلات جسمی و روانی برای زنان، بسیاری از آنان را به علت بیتوجهی و بیغیرتی همسر به سوی برقراری مراودات نامشروع سوق میدهد.
ج- معتاد نمودن همسر
معمولاً شوهر معتاد مواد مخدر را در اختیار همسرش میگذارد و او را در دو راهی اعتماد و عدم اعتماد به شریک زندگی قرار می دهد. او سعی می کند به این دلایل همسرش را نیز معتاد کند :
سوء استفاده از همسر برای تهیۀ مواد مخدر، پوشاندن خصوصیات غیر قابل قبول خود و انتقام جویی و تلافی از همسر، جلوگیری از متارکه و جدایی همسر، جلوگیری از نزاع و سرزنش های همسر، داشتن شریک و همدم برای مواقع استعمال و نشئگی، علاقه به همسر برای رهایی او از دردهایی چون درد زایمان، سرطان و... .
د- روسپیگری همسر
اعتیاد یکی از عوامل گرایش زنان به روسپیگری است. « نتایج یک تحقیق پیرامون زنان روسپی نشان میدهد که اغلب آنان از خانوادههای نابسامان بودهاند که به علت اعتیاد و بیکاری همسر طلاق گرفتهاند. همچنین تعداد زیادی از زنان مورد مطالعه، چه قبل از آغاز روسپیگری و چه بعد از آن دارای پدر و همسر معتاد یا قاچاقچی بودهاند ».
در برخی موارد نیز مردان معتاد همسر خود را مجبور به خودفروشی برای تأمین مواد مخدر می کنند.
هـ خشونت علیه زن
کارشناسان، بروز خشونت علیه زنان و افزایش آن را علاوه بر فشارهای اقتصادی، مشکلات روحی و روانی ناشی از مصرف الکل و مواد مخدر می دانند. نتایج یک تحقیق نشان می دهد که بین اعتیاد مردان و خشونت زناشویی تناسب وجود دارد و مواد مخدر به علت تغییراتی که در جهاز عصبی بوجود میآورد زمینۀ انواع خشونت ها و تعرضات را فراهم میآورد. معتادان در حالت احتیاج و
خماری از ارتکاب هیچ عملی حتی خشن خودداری نمیکنند. اغلب مردانی که به همسران خود آسیب می رسانند، قبل از آسیب رسانی ، مواد مخدر مصرف کرده اند. همچنین بیشترمردانی که از کودکان سوء استفاده جنسی میکنند دارای سابقۀ مصرف مواد مخدر بودهاند. نتایج تحقیقات نشان میدهد که وابستگی مثبت بین اعتیاد مردان و خشونت خانگی حدود ٤٤ درصد است .
و- انتقال ایدز
« بر اساس برآوردها، حدود ٢٠٦٥٠ مورد ابتلا به ایدز در کشور وجود دارد که حدود ٦٤ درصد این افراد از طریق تزریق مواد مخدر و استفاده از سرنگ های آلوده مبتلا شده اند. مطابق آمار، مردان معتاد اکثریت مبتلایان به ایدز را تشکیل میدهند لذا احتمال انتقال ایدز از سوی مردان به همسر و فرزندان آنها وجود دارد. اغلب مردان معتاد به دلیل داشتن روابط جنسی با روسپیان و افراد هم جنس به بیماریهای جنسی و ایدز مبتلا هستند ».
ز- اختلال در کارکردهای اساسی و مناسبات اجتماعی خانواده
اعتیاد والدین ، کلیۀ کارکردهای اساسی خانواده را دربارۀ فرزندان ، آموزش مذهب به کودکان و نوجوانان ، حمایت معنوی و عاطفی فرزندان، مناسبات اجتماعی خانواده، نگهداری کودکان، کاریابی و ایجاد پایگاه اجتماعی فرزندان و ... دچار اختلال می کند . فرزندان در چنین خانواده هایی با مشکلات مواجهند:
«ارزش های اجتماعی را بدرستی پذیرا نمیشوند، با همسالان عادی خود سازگاری ندارند، به نظافت و لباس پوشیدن خود توجه کافی ندارند، معمولاً ترک تحصیل یا افت تحصیل دارند، اوقات خود را بیهوده هدر میدهند، معمولاً جذب همسالان بزهکار می شوند ».
در مناسبات اجتماعی اعضای خانواده، به جای مهر و عطوفت، خشونت حاکم میشود، اعضای خانوادۀ معتاد، با بستگان و آشنایان مراودۀ بسیار کمی دارند و در معاشرتها به جای احساس راحتی و غرور، احساس شرم و خجلت میکنند.
