بخشی از مقاله
چکیده
پژوهشگر در هدف اول به شناسایی مؤلفه های اعتیاد اینترنتی و مجازی و در هدف دوم، به مشخص کردن رتبه اعتیاد به بازی های رایانه ای در بین مؤلفه های مؤثر در اعتیاد اینترنتی و فضای مجازی پرداخت. در مطالعه حاضر از روش تحقیق توصیفی استفاده شد. جامعه آماری کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه دوم شهر داراب می باشد. روش نمونه گیری، طبقه ای نسبی است برای گردآوری دادهها از پرسشنامه اعتیاد به اینترنت، استفاده شد. برای تحلیل دادهها از تحلیل عاملی اکتشافی،تأییدی و میانگین با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس و لیزرل استفاده شد. تحلیل عاملی اکتشافی، به کشف سه خرده مقیاس اعتیاد از نوع روابط سایبر - چت و حضور در شبکه های اجتماعی - ،اعتیاد به انجام وسواسگونه بازیهای اینترنتی و اعتیاد به وبگردی و ذخیره اطلاعات منجر شد و تحلیل عاملی تأییدی قرار گرفتن مؤلفه های مذکور را در زیر سازه های اعتیاد اینترنتی و فضای مجازی تأیید کرد. در رتبه بندی مؤلفه های اعتیاد اینترنتی، اعتیاد به بازی های رایانه ای در رتبه دوم قرار دارد.
کلمات کلیدی: اعتیاد از نوع روابط سایبر، اعتیاد به بازی های رایانه ای، اعتیاد به وبگردی و ذخیره اطلاعات، تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل عاملی تأییدی
-1مقدمه
پیشرفتهای فناوری به ویژه فناوری اطلاعات1 و ارتباطات به سرعت جهان را درنوردیده است و بر بسیاری از ابعاد زندگی بشر و از جمله بازی های رایانه ای تأثیرات چشمگیری گذاشتهاست. بررسی های انجام شده در کلوپ ها و گیم نت های ایران بیانگر آن است که تعداد قابل توجهی از کودکان و نوجوانان و جوانان ایرانی، با بازی های رایانه ای آشنایی دارند چنانکه در مدارس ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان وبعضاً دانشگاه در بحث های گروهی خویش از بازی های مزبور یاد می کنند و در صورتی که یکی از افراد گروه، با بازی های اخیر آشنایی نداشته باشد، دوستان و اطرافیان وی با دیده تحقیر به او می نگرند.
به تعبیر دیگر، در ایران نیز پرداختن به بازی های رایانه ای، در عمل با اعتبار اجتماعی نوجوانان و جوانان گره خورده است و آشنا بودن و نبودن با این بازی ها به اعتبار اجتماعی آنان افزوده یا از آن می کاهد - منطقی،. - 1387 بحث بازیهای رایانه ای از یادگیری مشاهدهای ریشه گرفته است. یادگیری مشاهده ای را در شکل مدون شده اش برای اولین بار بندورا مطرح کرده است .یکی از مهمترین شیوه های یادگیری در کودکان و نوجوانان یادگیری مشاهدهای و سرمشق گیری از دیگران است، چرا که کودکان و نوجوانان بیش از آنکه از طریق تجربه مستقیم یاد بگیرند از راه مشاهده رفتار و اعمال دیگران می آموزند .
به همین دلیل برنامه های تلویزیونی و رایانه ای با ارایه الگوها و سرمشق جذاب و دوست داشتنی یکی از منابع عمده تأثیرگذار بر رفتار کودکان و نوجوانان هستند - جوادی و همکاران، - 1388 اگرچه در زمینه فناوری اطلاعات، مطالعات داخلی نظیر رودکی،1389؛ درانی و رشیدی،1386؛ کارگر فرد،1390 یا خارجی مثل لی و همکاران،2009؛ ساکورا،2012؛ تسلیوس،2011؛ ساده و همکاران،2007 انجام گرفته است و علی رغم جنبه های مثبت از قبیل افزایش کیفیت یادگیری و آموختههای دانشآموزان و دانشجویان، سهولت دسترسی به حجم بسیار بالایی از اطلاعات و دانشهای موجود در جهان، دسترسی سریع و به موقع به اطلاعات در زمان بسیار اندک، کاهش برخی هزینههای آموزشی، بالا بردن کیفیت، دقت و صحت مطالب درسی و علمی و ارتقای علمی دانشآموزان و دانشجویان، ایجاد تجارب یادگیری غیرمستقیم، ایجاد ارتباط دقیق، ایجاد علاقه به یادگیری - آصفی املشی، - 175 :1388، فناوری اطلاعات جنبه های منفی نیز دارد از جمله استفاده کنترل نشده رایانه بویژه وقتی با دیگر فناوری ها از قبیل تلویزیون همراه باشد، دانش آموزان را در معرض خطراتی در زمینه مشکلات بینایی، صدمات سیستم اسکلتی، چاقی، اثر بر مهارتهای اجتماعی، مشکلات ارتباطی در خانواده و اعتیاد اینترنتی و مجازی قرار می دهد.
رایانه ها دارای قابلیت ها و امکانات متعدد و متنوع می باشند و در دسترس بودن این وسیله برای همگان این امکان را فراهم می آورد که کودکان و نوجوانان هم به نحوی با این وسیله تعامل داشته باشند و خواه ناخواه تحت تأثیر پیامدهای مثبت و منفی این وسیله قرارگیرند یکی از قابلیت های این فناوری پیشرفته، توانایی انجام بازی هایی برای گذراندن اوقات و سرگرم نمودن افراد می باشد. با گذشت زمان و افزایش جذابیت این بازی ها، دانش آموزان که آیند ه سازان فردای این جامعه می باشند نیز به انجام این گونه بازی ها و سرگرمی ها که هم حاوی مطالب علمی و هم حاوی مطالب غیراخلاقی مبادرت می ورزند. در پژوهشی که توسط جنتایل و همکاران - 2004 - انجام شد حاکی آن بود که دختران نوجوان به طور متوسط پنج ساعت در هفته بازیهای ویدیویی انجام می دهند، درحالی که پسران به طور متوسط سیزده ساعت در هفته بازی می کنند.
پژوهشگران هم چنین ، اظهار کردند که نوجوانانی که بازی های ویدیویی خشن را در مدت زمان های طولانی انجام می دهند، تمایل دارند که پرخاشگرتر باشند، بیشتر در معرض مقابله با معلم هایشان قرار دارند، بادوستانشان دعوا می کنند و دچار افت تحصیلی می شونداعتیاد اینترنتی و مجازی پدیده ای است که از دسترسی آسان به رایانه و اطلاعات آنلاین ناشی می شود. به گفته کارشناسان، خطرات ومشکلات اعتیاد اینترنتی بیش از خطرات ناشی از اعتیاد به مواد مخدر است، چرا که در اعتیاد به مواد مخدر این جسم آدمی است که بیش از بیش دچار آسیب می شود ولی در اعتیاد اینترنتی روح و روان افراد دچار آسیب شده و شرایط طبیعی و سلامت روانی انسان ها را از آن ها می گیرد. مراکز روانشناسی و سایبرولوژی غرب، وسواس و استفاده عقده وار از اینترنت را سبب دور شدن توده مردم از فضای اجتماعی و عمومی جامعه دانسته و نسبت به تأثیرات مخرب آن در دراز مدت روی جسم و روان مردم اجتماع بشری هشدار داده اند.
در برخی تحقیقات، افراد علل گرایش به اینترنت را، احساس راحتی با آن و برقراری روابط آسان با دیگران ذکر کرده اند، ولی باید توجه داشت که صرف وقت زیاد و سرگرمی با فعالیت های بیهوده، دارای عواقب و پیامدهای منفی بسیاری است لفظ اعتیاد بیشتر تداعیگر اعتیادهای سنتی هم چون اعتیاد به الکل، نیکوتین، مواد مخدر و قمار است. اما اعتیاد از طریق اینترنت با وجه ی جدیدی روبرو شده است. گسترش رایانههای شخصی و افزایش اتصال به اینترنت در خانه و محل کار منجر به ظهور معضلی به نام اعتیاد اینترنتی شده است. اعتیاد به اینترنت شامل اعتیاد به اتاقهای گپ زنی، هرزه نگاری، قمار آنلاین و خریدهای اینترنتی میشود. همچون دیگر اعتیادها این نوع اعتیاد نیز فرد معتاد را از خانواده و اطرافیانش منزوی میسازد. اعتیادهای رفتاری، همچون اعتیاد به شبکه اینترنت میتواند موجب تخریب سلامت، روابط، احساسات و نهایتاً روح و روان فرد شود - گرینفیلد، . - 1384
"اعتیاد اینترنتی و مجازی به گستره وسیعی از مشکلات رفتاری وکنترل انگیزه استفاده از اینترنت و فضای مجازی اشاره دارد. اعتیاد اینترنتی به عنوان یک رفتاروسواسی یا آرزوی برقراری پیوند، یا شاید حتی نمودی از انتقال و یا بازتاب روابط وبژه و یا رفع نیاز قلمداد می شود". افرادی چون یانگ و سایر روانشناسان معتقدند که زیاده روی دراستفاده از اینترنت،می تواند برای سلامتی فکری وفیزیکی شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت کارکردانطباقی شخص را مختل می کند. گروهی دیگر از روان شناسان معتقدند که لذتی که به خاطراستفاده ازاینترنت به فرد دست می دهد به هیچ وجه قابل مقایسه با لذت حاصل ازکوکائین ویا هر نوع ماده مخدردیگری نیست. اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بینظمی وسواسی است که برخی ویژگیهای آن مشابه شرایط آسیب شناسانه است. در واقع زمانی می توان گفت که فرد دچار اعتیاد به اینترنت شده است که دارای علایم خستگی زودرس، تنهایی و افسردگی و غیره باشد. اعتیاد اینترنتی و مجازی نوعی مشکل رفتاری است.
کاربر اینترنت در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا دوستانش دروغ گفته و آن را کتمان می کند و نهایتاً شخص با وجود هزین بالای استفاده از اینترنت مکرراً از آن استفاده میکند - معیدفر و همکاران، . - 1384 به عبارت دیگر اعتیاد اینترنتی و مجازی نوعی اختلال و بی نظمی روانی اجتماعی با مشخصه هایی چون عمل - نیاز به افزایش زمان لازم برای کسب مطلوبیت برابر با زمان های اولیه استفاده - ، علایم کناره گیری - به ویژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بی حوصلگی - ، اختلالات عاطفی - افسردگی، تند خویی، بد خلقی - و از گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی - کاهش و یا فقدان روابط اجتماعی به لحاظ کمی یا کیفی - است. علایم اختلال به اینترنت عبارتند از: مشکلات میان فردی و یا مشکلات در هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت هایی مربوط به دوستان، خانواده، کار و یا مسئولیت های فردی، تغییر در سبک زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی و بی توجهی به سلامت شخصی و بی خوابی - طالبی،. - 1392
یکی از تهدیدهای فناوری اطلاعات در آموزش متوسطه، اعتیاد اینترنتی و مجازی است. اعتیاد اینترنتی و مجازی نوعی مشکل رفتاری و پدیده ای است که از دسترسی آسان به رایانه و اطلاعات آنلاین ناشی می شود. در اعتیاد اینترنتی، دانش آموز در مورد میزان استفاده از اینترنت، به اعضای خانواده و یادوستانش دروغ گفته و مکرراً از آن استفاده میکند - معیدفر و همکاران، . - 1384 به گفته کارشناسان، خطرات ومشکلات اعتیاد اینترنتی و مجازی، بیش از خطرات ناشی از اعتیاد به مواد مخدر است، زیرا از یکسو در اعتیاد به مواد مخدر، جسم شخص ولی در اعتیاد اینترنتی روح دچار آسیب می شود و از سوی دیگر، لذتی که به خاطراستفاده از اینترنت به فرد دست می دهد به هیچ وجه قابل مقایسه با لذت حاصل از ماده مخدر نیست. طالبی - - 1392 و غمامی - - 1384 انواع اعتیادهای اینترنتی و فضای مجازی را در پنج دسته تقسیم بندی می کند:
- اعتیاد به سایبرانحرافات جنسی
امروزه مطالب زیادی راجع به شیوع هرزه نگاری و انحرافات جنسی سایبر در اینترنت در اتاقهای چت شنیده و یا خوانده میشود. اما، چیزی که برخی درک نمیکنند، این است که هرزه اینترنتی، کسبوکار و تجارت بزرگی است. سایتهای هرزه نگاری، بزرگترین بخش از فروشهای تجارت الکترونیکی را تشکیل میدهند. در این نوع اعتیاد، افراد معتاد تمایل شدیدی به مشاهده، دریافت و یا حتی تجارت موارد محرک جنسی و صحبت در این رابطه در اتاقهای گفت وگوی خاص دارند. همانند سایر انواع اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به انحرافات جنسی سایبر و یا روابط سایبر نیز به موضوع رهاشدن از واقعیت اشاره میکند، که طی آن زمان، پول، عواطف و انرژی به گونهای صرف اینترنت میشود که روز به روز از کنترل فرد خارج میشود. »اینترنت تنها چیزی را فراهم میکند که معتادان به اینترنت دنبال آن هستند: انزوا، گمنامی، و ابزار مخفی نگهداشتن هزینههایی که بارها صرف خرید هیجان انحرافات جنسی میشود. از نمونههای فعالیتهای انحرافات جنسی سایبر میتوان به مواردی چون کپی کردن و یا نگاهکردن عکسهای هرزه ، ارسال نامه الکترونیکی و یا قراردادن آگهی با هدف برقراری ملاقاتهای شخصی با کسی و پرداختن به فعالیتهای آنلاین تعاملی اشاره کرد.
- اعتیاد از نوع روابط سایبر
