بخشی از مقاله
چکیده
افراد مبتلا به ایدز طیفی را تشکیل می دهند به آنان نسبت هاي نارواي اجتماعی تحت عنوان افراد آلوده یا غیر اخلاقی داده می شود لذا از منزلتی که شایسته انسان است محروم می مانند. هدف در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی و کتابخانه اي، نشان دادن نقش حقوق جزا و میزان کارایی آن در مقابله با معضل ایدز می باشد این بررسی نشان می دهد که از نظر کیفري در موردي که ناقل با علم و قصد از طریق تماس جنسی ،شریک جنسی خود را بدون اطلاع وي مبتلا می سازد حکم به قتل عمد و قصاص بعنوان عامل بازدارنده و اقتضاي مصالح اجتماعی سازگارتر است اما در مواردي که قصد قتل یا علم به کشنده بودن و یا انتقال مرض نباشد با توجه به اصول حاکم بردادرسی از قبیل قانونی بودن جرم و مجازات،تفسیر مضیق به نفع متهم و قاعده ي درء ،حکم به قتل شبه عمد منطقی تر است.
کلید واژه: مسئولیت کیفري ،ایدز،انتقال بیماري آمیزشی،قتل عمد،جرم انگاري
مقدمه
اچ آي وي ، ویروسی است که ابتلاي به آن منجر به ضعف سیستم ایمنی بدن انسان ،متعاقب آن ابتلاي به ایدز بیماریها ودر نهایت مرگ می گردد. بنابراین برخی کشورها انتقال این ویروس را درصورت تحقق برخی شرایط روانی جرم تلقی کرده وتحت قانون خاص مورد حمایت قرار داده اند .انتقال اچ آي وي ،دراکثر مواقع با علم وآگاهی همراه نمی باشد لذا اقدامات درمانی وپیشگیرانه ضروري به نظر می رسد.شیوع بیماري ایدز در سال هاي اخیر از یک سو و فقدان قانونی خاص جهت جرم انگاري و مجازات رفتارهاي انتقال دهنده ي آن سبب شده است تا در این راستا توسل به نهادهاي کیفري موجود مورد توجه قرار گیرد.در ایران عناوینی چون انتقال بیماري هاي آمیزشی،قتل عمد و غیر عمد،شروع به قتل،وادار کردن ضرب و جرح عمدي و محاربه در این مورد قابل اعمال به نظر می رسد.
حال آنکه عناوینی چون تهدیدعلیه بهداشت عمومی چندان مناسب نخواهد بود.یکی از اهداف مشترك مسئولیت هاي کیفري و مدنی جلوگیري از وقوع جرم،تنبه و اقدامات احتیاطی است و آنکه انسان متعادل باید رفتارهاي محتاطانه داشته باشد.از سوي دیگر در بسیاري از موارد کار ناشایستی که سبب ایجاد مسئولیت کیفري و مدنی می شود مشترك است. به عبارت دیگر یک تقصیر باعث ایجادهر دو مسئولیت است. - کاتوزیان، - 42:1378در این پژوهش مسئولیت کسانی که سلامت دیگران را با علم و عمد یا از روي بی احتیاطی و بی مبالاتی در تماس جنسی به خطر می افکنند،مورد بررسی قرار می گیرد.
آنچه که ایدز را از سایر امراض مشابه واگیردار متمایز می نماید.طرق خاص انتقال آن است ویروس عامل این بیماري جهت ادامه حیات خود راهی جز انتقال به بدن قربانی خویش ندارد و این جز از راه تماس خونی و یا ترشحات جنسی امکان پذیر نمی باشد و دقیقاً به همین خاطر است که پیشگیري از این بیماري را امکان پذیر می نماید.در مجموع شیوع بالا،مرگ و میر زیاد ،عدم درمان پذیري و امکان پیشگیري از خصوصیات بارز این بیماري بوده و به همین دلیل است که اهتمام هر چه بیشتر سیاست هاي کیفري را در این زمینه توجیه بردار می نماید.علی رغم تلاش هاي وسیعی که در کشورهاي اروپایی در این راستا،متأسفانه در کشور ما هیچ گونه تحرکی در این زمینه به چشم نمی آید.
همزمان با روند روبه رشد ایدز در جوامع ،این سؤال در بین حقوقدانان مطرح شده است که آیا جهت پیشگیري و یا کنترل این بیماري نیازي به اتخاذ تدابیر و سیاستهاي کیفري بوده با آنکه نباید داخل در حریم خصوصی افراد شده و بر آزادي هاي شخصی آنان خدشه اي وارد نمود؟ نظرات موافق و مخالف بسیاري در این زمینه ابراز گردیده است:برخی معتقدند که جرم انگاري رفتارهاي انتقال دهنده ي ایدز سبب می شود که مبتلایان به این بیماري نسبت به رفتارهاي خود با احتیاط بیشتري عمل کرده و احیاناً با مسامحه وتقصیر خود موجبات به خطر انداختن حیات و سلامت دیگران را فراهم ننمایند. - - Elliot,1997,P:33
مسئولیت کیفري ناشی از انتقال بیماري ایدز
مجرمیت ومسئولیت کیفري در شرع اسلام عبارت است از آن است که،انسان نتایج آن دسته از اعمال ممنوعه اي را که با اختیار و آگاهی از محتوا و نتایج آن مرتکب می شود،راتحمل نماید. - عوده،1405، : - 392
انتقال بیماري از روي علم وعمد
در بین نظریات وفتاواي فقهاءگروهی این عمل رااز نوع قتل عمدي تلقی و آن را موجب قصاص دانسته اند و گروه دیگري این نوع قتل را شبه عمد وموجب دیه می دانند.بنابر نظر صاحب جواهر اگر کسی به دیگري غذاي مسموم بدهد تا او بخورد و سم به گونه اي باشد که نوعاً و غالباً کشنده باشد یا قصد قتل او را بدین وسیله داشته یا رضی را براي او بهدنبال آورد و خورنده به واسطه آن فوت نماید.در صورتی که خورنده علم به حال نداشته است براي ولی، حق قصاص وجود دارد. - نجفی، - 36-35 : 1367 امام خمینی - ره - وآیت االله تبریزي نیز معتقدند:اگر کسی طعام مسمومی را در جلوي کسی بگذارد و سم به گونه اي باشد که مثل او را می کشد و یا قصد قتل وي را از این طریق داشته باشد و خورنده علم به حال نداشته باشد پس بخورد و بمیرد،قصاص بر او ثابت است. - امام خمینی،461 :1365؛تبریزي، - 27:1361
»آیت االله منتظري« در مورد انتقال بیماري بر این عقیده اند:»اگر مجنی علیه به بیماري شخص انتقال دهنده ي ویروس،علم نداشتهباشد و انتقال دهنده ي آن با قصد کشتن او یا با علم به این که ویروس،کشنده اوست اقدام به چنین عملی کند و در اثر آن مجنی علیه کشته شود قتل عمدي بود و مجوز قصاص است و در غیر این دو صورتعمد نیست و احکام شبه عمد یا خطا مترتب است در فرض مذکور در صورت کشته نشدن مجنی علیه انتقال دهنده ي ویروس ضامن خسارت ناشی از عمل خود است. - «منتظري ، - 480:1364مقنن هنگام نگارش قانون چنین بیماري وخیمی را در نظر نداشته و بیماري هاي آمیزشی را محدود به سوزاك و امثال آن دانسته اند. مجلس شوراي ملی در تاریخ 1320/3/11مصوبه اي تحت عنوان »قانون طرز جلوگیري از بیماري هاي آمیزشی و واگیر دار« تصویب نمودکه هنوز توسط قانون مؤخر التصویبی به طور صریح یا ضمنی نسخ نشده است.
به موجب ماده 9 قانون مزبور »هر کس بداند که مبتلا به بیماري آمیزشی واگیر دار بوده و یا آن که اوضاع و احوال شخصی او طوري باشد که بایستی حدس بزند که بیماري او واگیر دار است و به واسطه آمیزش او طرف مقابل مبتلا شود و به قضایی شکایت کند مبتلا کننده به حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال محکوم می شود.تعقیب فقط در موردي انجام می گیرد که خواهان خصوصی در میان باشد و در صورتی که خواهان خصوصی شکایت خود را مسترد دارد،تعقیب و یا هم چنین اجراي کیفر موقوف خواهد شد.«در بیان مقصود و هدف ماده فوق باید اذعان داشتکه انتقال بیماري هاي آمیزشی طبق این ماده،جرمی قابل گذشت به شمار می آید و مجازاتی که طبق این ماده براي مبتلا کننده در نظر گرفته شده است حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال است.
نقدي که در استناد به این ماده در رابطه با بیماري هاي کشنده جنسی وارد است این که عدم تطابق شدت فعل مجرمانه و شدت مقرر در ماده فوق،عدالت کیفري را تحقق نخواهد بخشید.زیرا برخی بیماري هاي جنسی به میزانی خطرناکند که نهایتاً منجر به مرگ قربانی می گردد و تا زمان فرا رسیدن مرگ نیز شخص را از بسیاري از تمتعات زندگی محروم می نماید و چنین عملی را نمی بایست با مجازات خفیفی عقوبت نمود.البته مسلّم است که در زمان تصویب این قانون بیماري وخیمی چون ایدز یا هپاتیت کمتر در نظر جلوه گر بوده و بیماري هاي آمیزشی را محدود به همان سوزاك و امثال آن می دانستند.بابررسی قانون مجازات اسلامی تحت عناوین کیفري زیر را می توان ناقل بیماري ایدز را مورد تعقیب قرار داد.
-1شروع به قتل
به زعم برخی ،از آن جا که بیماري ایدز پس از انتقال ،به سرعت کشنده نیست،فلذا عمل مرتکب اگر عمداً صورت گرفته باشدمشمول ماده 613 ق مجازات اسلامی می گردد. - نظریه اقلیت اعضا،کمیسیون دادسراي انتظامی قضات: - WWW.dadgostary.comاین ماده بیان می دارد:
