بخشی از مقاله
امروزه سطح وسیعی از اراضی شهري به کاربري تجاري اختصاصی یافته است. نمود کالبدي این نوع کاربري به صورت بازار، فروشگاه، مرکز خرید، مجتمع تجاري، ابر بازارها ( هایپرمارکت ها ) می باشد. هایپرمارکت که با نامهاي ابر بازار یا فروشگاه چند قسمتی نیز شناخته می شود و به نوعی مادر تمام فروشگاه هاي خرده فروشی به حساب می آید. لذا براي موفقیت یک هایپرمارکت قبل از احداث، باید امکان سنجی اقتصادي، فنی آن و ... مورد بررسی قرار گیرد. هدف از مطالعه امکان سنجی تعیین میزان امکان پذیري و اجرایی بودن یک پروژه و ثمره بخشی آن می باشد. کلانشهر اهواز با دارا بودن جاذبه هاي اقتصادي قوي و واقع شدن در مرکز استان خوزستان نیازمند کاربري هاي تجاري مدرن چون هایپرمارکت ها می باشد. هدف از این تحقیق امکان سنجی هایپرمارکت و شناسایی مطلوب ترین منطقه کلانشهر اهواز براي احداث آن می باشد. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردي است و ترکیبی از روشهاي توصیفی – تحلیلی می باشد. در جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP و نیز از نرم افزار Excel استفاده گردیده است. نهایتا در جمع بندي امتیازها منطقه یک با بیشترین امتیاز ( ( 0.2550 داراي امکانات و زیر ساخت هاي لازم و شرایط مطلوب تر جهت احداث هایپرمارکت می باشد. حداکثر نرخ ناسازگاري کمتر از 0.1 برآورد شد که بیانگر مطلوب بودن میزان سازگاري در قضاوت ها می باشد.
کلیده واژه : امکان سنجی، هایپرمارکت، سوپرمارکت، فروشگاه هاي قسمتی، AHP ، کلانشهر اهواز
- 1 مقدمه
در طول تاریخ، فضاهاي تجاري نیازهاي اقتصادي انسان را از طریق داد و ستد مردم با یکدیگر تسهیل نموده اند ( عبداالله زاده طرف، و از زمان تمدن هاي اولیه تا کنون فروشندگان در مکان هایی که عموم مردم به آن ها دسترسی داشته باشند تجمع نموده تا اجناس و خدمات خود را در معرض فروش قرار دهند ( تقوایی، شیخ بیگلو، .( فضاهاي تجاري- خدماتی از دیر باز از ارکان هر مجموعه ي زیستی بوده و در واقع حکم قلب را براي آن ها ایفا کرده اند( اباذري ،کاظمی ، ( تا آن جا که عده اي از محققان اساس شهرهاي اولیه را در قلمرو تجاري آن ها جستجو کرده و تا آن جا پیش می روند که تمدن انسان را زاده ي غریزه ي تجاري انسان می دانند. در نظریه ي اقتصادي »پیدایش شهرها در نتیجه ي عامل تجاري« شهر کانون برخورد مسیرهاي تجاري به شمار آمده که در بخش بازار این، مسیرها به هم می رسند( شکوئی، .(1383 نظریه هاي اقتصادي مبتنی بر این ایده اند که شهر محصول پیوند تجارت راه دور وکارکردهاي بازارهاي منطقه اي می باشد. شهرها همواره با تولید مازاد رابطه ي تنگاتنگ داشته اند و شهرها بدون محصول مازاد اجتماعی امکان تداوم حیات ندارند ( پاتر، ایونز، .(1384 امروزه سطح وسیعی از اراضی شهري به کاربري تجاري اختصاصی یافته است. نمود کالبدي این نوع کاربري به صورت بازار، فروشگاه، مرکز خرید، مجتمع تجاري،
١
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
ابربازارها ( هایپرمارکت ها ) و سایر موارد مشابه می باشد. توجه به معیارهاي کمی و کیفی در فرایند برنامه ریزي طراحی، احداث و بهره برداري از این مراکز، امري بسیار مهم در فراهم ساختن فضاهاي مناسب جهت ارائه کالا و خدمات به مشتریان است. بازارها اعم از سنتی و مدرن در حکم شناسنامه هاي هویت بخش به یک جامعه ي شهري قرار دارند. حیات شهر و بازار به هم پیوند خورده اند و در بسیاري از موارد شهرها با بازارها معنی و مفهوم پیدا می کنند. در هر صورت بازار تنها عملکرد اقتصادي ندارد. بلکه به موازات نقش اقتصادي داراي کارکرد هاي مذهبی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز است. امروزه شهرهاي جدید ایرانی از عناصر وکارکردهاي پیشین خود جدا شده اند و به همین دلیل فضاها و روابط جدید انسانی در آن ها شکل گرفته است. تحلیل و فهم این فضاهاي شهري جدید می تواند ما را در شناخت تحولات جامعه جدید ایرانی کمک کندمسلماً. پیشرفت مراکز خرید و بازارها بر توسعه و رشد یک شهر هم تاثیر می گذارد. حال این تأثیر در کلان شهر ها به نوعی وجود دارد و در شهرهاي حومه اي هم به گونه اي دیگر.
1 – 1 بیان مسئله
در اقتصاد هاي پیشرفته امروزي نهادهاي نوین توزیع، جزء مولفه هاي اصلی چرخه فعالیتهاي اقتصادي محسوب می شوند. در این ارتباط توسعه و تقویت هایپر مارکت ها از جمله ابزارهاي موثر موضوع یاد شده می باشد. که توجه بسیاري مدیران شهري را به خود معطوف کرده است. فروشگاه هایپرمارکت که با نام هاي ابر بازار یا چند قسمتی نیز شناخته می شود و به نوعی مادر تمام فروشگاه هاي خرده فروشی به حساب می آید. شکلی از سوپر استور است که ترکیبی از سوپر مارکت و فروشگاه چند قسمتی محسوب می شود ( مانند مارکز اند اسپنسر ). این مراکز خرید وسعت سطح فروشی معادل 3000 الی 70000 مترمربع را دارا می باشد. این نوع فروشگاه ها معمولا در کنار اتوبان ها یا مداخل خروجی شهر و یا ورودي شهر احداث می شود( ثنائی، .(1392 بارزترین مشخصه هایپرمارکت ها تنوع بالاي سبد محصولات و گستردگی فیزیکی می باشد. لزوما براي موفقیت یک هایپرمارکت باید قبل از احداث، باید امکان سنجی اقتصادي و فنی آن .... مورد بررسی قرار گیرد و مشخص گردد که امکان احداث هایپرمارکت موفق در آن مکان مشخص وجود دارد یا خیر ؟ که روش امکان سنجی ابزاري است براي رسیدن به این هدف. امکان سنجی به معناي بررسی و تجزیه و تحلیل شناسی موقعیت یک پروژه یا کسب و کار است و هدف از مطالعه امکان سنجی تعیین میزان امکان پذیري و اجرایی بودن یک پروژه و ثمره بخشی آن می باشد. شهر اهواز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود به عنوان یکی از کلانشهرهاي کشور و بزرگترین و جذاب ترین شهر جنوب غرب در طی سال هاي اخیر با رشد سریع جمعیت و بالطبع توسعه روبرو بوده است. مهمترین عنصر جذابیت شهر اهواز براي شهروندان آن مبحث تجاري و اقتصادي است. این شهر با جمعیتی 1112021 نفر و نیز حوزه نفوذ گسترده، مکان مناسبی براي فعالیت هاي تجاري متعددي در سطح شهر به وجود آمده و فعالیت می کنند. اما کلانشهر اهواز به دلیل داشتن مشکلاتی از قبیل: شلوغی مراکز خرید در مرکز شهر، نامناسب بودن بازارچه هاي محلی در سطح شهر، ترافیک و آلودگی، عدم دسترسی یکسان ساکنین به مراکز تجاري و فروشگاه ها، مدیران شهري را به طراحی و احداث هایپرمارکت ها در نقاط مختلف شهر ترغیب نموده است. در این تحقیق سعی شده است امکان سنجی ایجاد هایپرمارکت در کلانشهر اهواز با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی مدل AHP مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
2- 1 اهمیت و ضرورت تحقیق
از آنجا که موضوع اصلی برنامه ریزي شهري، ساماندهی کالبدي شهر بر اساس عدالت اجتماعی، کارایی و کیفیت محیطی است. بنابراین امکان سنجی مناسب فعالیت ها اهمیت ویژه اي می یابد. امکان سنجی هایپرمارکت ها نیز یکی از مسائل مهم برنامه ریزي شهري را تشکیل می دهد. زیرا قرار گرفتن بازار، فروشگاه هاي تجاري، امور خدماتی و رفاهی وحتی بهداشتی و درمانی در هسته مرکزي شهر موجب ازدحام جمعیت و ایجاد ترافیک و اتلاف وقت و هزینه براي شهروندان خواهد شد. در حالی که با روش هاي صحیح و کارآمد می توان هسته ي مرکزي شهر را از زیر فشار خارج کرد تا ابعاد زیبا شناختی خود را پیدا کند. یکی از این روشها احداث هایپر مارکت ها در مکان هاي دور از مرکز خرید یا حومه شهري می باشد. به منظور تصمیم گیري نهایی درباره سرمایهگذاري جهت احداث هایپر مارکت وجود مطالعات بازار و امکان سنجی فنی اقتصادي ضروري میباشد. رویکرد کلی در تدوین این مطالعات استفاده از آخرین تکنیکهاي علمی و همچنین شرایط محیطی اقتصاد ایران و ظرفیت تجاري کلانشهر اهواز میباشد. لذا در این تحقیق علاوه بر رویکردهاي شناخته شده علمی از دانش تجربی مدیران شهري و نیز واقعیت هاي اقتصادي استفاده میگردد تا تمامی ابعاد بازاري و اقتصادي طرح مشخص گردد. اگر امکان سنجی هایپرمارکت ها در شهر متناسب با معیارهاي کمی و کیفی در فرایند برنامه ریزي، طراحی، احداث و
٢
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
بهره برداري صورت گیرد می توان به مزایاي زیر دست یافت: ایجاد فضاي تجاري مدرن، جذب توریسم، ارتقاء کیفیت زندگی، صرفه جویی در وقت و هزینه هاي مصرف کنندگان، کاهش ترافیک، تقسیم عادلانه امکانات و رفاه عمومی شهروندان.
3– 1 اهداف تحقیق
هدف از مطالعه امکان سنجی تعیین میزان امکان پذیري و اجرایی بودن یک پروژه و ثمره بخشی آن می باشد. کلانشهر اهواز با دارا بودن جاذبه هاي اقتصادي قوي و واقع شدن در مرکز استان خوزستان نیازمند کاربري هاي تجاري مدرن چون هایپرمارکت ها می باشد. هدف از این تحقیق امکان سنجی هایپرمارکت و شناسایی مطلوب ترین منطقه کلانشهر اهواز براي احداث آن می باشد.
