بخشی از مقاله
چکيده
استان اصفهان به دليل دارا بودن شرايط ويژه جغرافيايي، مناظر بديع طبيعي، تاريخي و برخورداري از اقليم مناسب و منابع آبي فراوان در رديف يک از مهم ترين مناطق گردشگري کشور مي باشد. در اين پژوهش با استفاده از شاخص زيست اقليمي EET به تعيين محدوده هاي زماني و مکاني مناسب جهت انجام تفريحات و ورزش هاي آبي در طول فصل گرم سال در سطح استان اصفهان پرداخته شده است . نتايج حاصل از شاخص EET نشان داد که شرايط بهينه براي استفاده از منابع آبي رودخانه ها و درياچه ها جهت انجام تفريحات و ورزش هاي آبي در فصل تابستان در بيشتر مناطق استان فراهم مي باشد. بر اين اساس ايستگاه هاي نائين ، اردستان ،نطنز، داران ، گلپايگان ،اصفهان ،کبوتر آباد، اصفهان ، شرق اصفهان و شهر رضا با ١٨٤ روز و ايستگاه خور بيابانک با ٩٢ روز کمترين تعداد روزهاي مطلوب جهت استفاده از تفرجگاه هاي آبي را به خود اختصاص داده اند.مشخص شد که کليه ايستگاه هاي موردمطالعه داراي پيک تابستانه بوده ؛ به طوريکه از ماه آوريل تا مي با يک شيب تندرو به افزايش رفته و ماهه اي ژوئن ، جولاي و اوت در اوج شرايط گردشگري و ورزش هاي آبي بوده و ازآن پس (ماه آگوست ) با شيب آرامي کاهش مييابد.به طوري که با افزايش دما مناطق ارتفاعي نسبت به مناطق پست داراي شرايط مطلوب تري مي باشند.
واژگان کليدي: گردشگري، ورزش هاي آبي، EET ، تقويم گردشگري آبي، IDW ، اصفهان
مقدمه
آب وهوا تأثير شگرفي بر گردشگري دارد؛ در بسياري مناطق بزرگ توريستي جهان اقليم نقش اول را بازي ميکند لذا با توجه به اينکه تغييرات آب و هوايي ميتواند تأثيرات بزرگي بر گردشگري داشته باشد اهميت پرداختن به موضوع را دوچندان ميکند.
به طوريکه توريسم امروزه بخش بزرگي از اقتصاد جهاني را تشکيل ميدهد و در حال تبديل شدن به بزرگ ترين و سودآورترين صنعت جهان است .طبق پيش بينيهاي سازمان جهاني توريسم ،در سال ٢٠٢٠ميلادي جمعيت جهانگردان به 6/1ميليارد نفر و درآمد حاصله از آن نيز به ٢٠٠٠ميليارد خواهد رسيد(ذوالفقاري، ١٣٩٢).آب وهوا گاه به عنوان جاذبه اي مستقل باعث جلب گردشگران يک منطقه ميشود و گاه نقش عامل زمينه اي يا مکمل دارد. برخي از گردشگران اصولا به خاطر آب وهوا به مسافرت ميروند، عده اي گرما و تابش را دوست دارند و برخي سرما و بارش برف ا ترجيح ميدهند و گروهي آب وهواي گرم و مرطوب را ميپسندند لذا معمولا شرايط طبيعي و اقليمي ايجاب ميکند که در هر منطقه و هر فصل نوع خاصي از فعاليت هاي گردشگري انجام گيرد (کاظمي، ١٣٨٦). يکي از اطلاعات موردنياز گردشگران براي سفر شرايط اقليمي شهر و يا مکان مقصد هست و اکثر گردشگران براي انتخاب مقصد گردشگري، ملاحظات اقليمي را موردتوجه قرار ميدهند (ماتزراکيس ، ٢٠٠٤).تقاضا براي گردشگري در حال افزايش است ؛ در سال ١٩٩٠، بيش از 5/493 ميليون گردشگر بين المللي ثبت شده است ؛ در سال ٢٠٠٠، اين رقم افزايش يافته است به 3/687 ميليون نفر رسيده است که به طور متوسط رشد سالانه 6/4 درصد را نشان ميدهد. (UNWTO، ٢٠٠٨).با توجه به اهميت گردشگري و جذب و گردشگر، تحقيقات زيادي براي تعيين شرايط اقليمي مناسب براي جذب گردشگران صورت گرفته است ؛ که به برخي از اين تحقيقات اشاره ميکنيم :(املونگ و وينر، ٢٠٠٢). در پژوهشي به آينده گردشگري منطقه مديترانه با استفاده از سناريوهاي تغيير اقليم پرداختند. نامبردگان در اين پژوهش از شاخص TCI براي امکان سنجي مناطق مستعد گردشگر پذير منطقه مديترانه استفاده کردند. نتايج نشان داد که در آينده با گرم تر شدن درياي مديترانه اين منطقه به يک قسمت لذت بخش تر در بهار و پاييز براي گردشگري تبديل خواهد شد. (گيرتکورتيوا و فستيو، ٢٠٠٧) ايالت خودمختار يهودينشين واقع در جنوب شرق روسيه را با استفاده از شاخص هاي EET و RET موردمطالعه قرار داده و محدوده هاي زماني را جهت ورزش هاي تابستاني در اين ايالت را مشخص نمودند.(لين و ماتزراکيس ، ٢٠٠٢) به مطالعه آسايش حرارتي درياچه سان مون تايوان پرداختند.در ايران نيز مطالعاتي بر روي شاخص هاي آسايش اقليم صورت پذيرفته است که به چند مورداشاره خواهيم کرد: وارثي و فتحي (١٣٨٧) چشمه هاي آب گرم معدني استان اصفهان را بر اساس دوازده شاخص جهت توسعه توريسم درماني رتبه بندي کرده اند. که بر اين اساس چشمه هايي که ازلحاظ دارا بوده شرايط اقليمي، امکانات رفاهي، و تفريحي در موقعيت مناسب تري بودند، در سطوح بالاتري قرارگرفته اند. ابويساني(١٣٨٩) در پايان نامه کارشناسي ارشد خود به بررسي پتانسيل هاي اقليمي توسعه توريسم در استان خراسان شمالي پرداخت ، وي براي امکان سنجي مناطق مستعد اقليم گردشگري از اکثر شاخص هاي مهم اقليم گردشگري بهره برده است ؛ از شاخص کارشده ميتوان به pet،PMV و EET نام برد.نتايج شاخص هاي زيست اقليمي نشان داد که به طورکلي محدوده آسايشي استان خراسان شمالي از ماه مي شروع ميشود و تا اويل نوامبر ادامه مييابد.داداشي و باعقيده (١٣٩٢) با استفاده شاخص اقليم توريستي ميکزکوفسکي (TCI)، به ارزيابي اقليم توريستي شهرستان نوشهر در استان مازندران پرداختند، نتايج نشان داد که اقليم گردشگري شهرستان نوشهر داراي تنوع زيادي ميباشد. به طوريکه ماه هاي فروردين ، ارديبهشت ، تير، مرداد، شهريور، مهر بهترين شرايط ازنظر آسايش اقليمي گردشگران دارا ميباشند و ماه هاي آذر، دي، بهمن ، اسفند از اين نظر چندان مناسب نيستند.
روش تحقيق
منطقه موردمطالعه استان اصفهان ، شکل (١)؛ در مرکز ايران با مساحتي حدود ١٠٧٠٤٤ کيلومترمربع ، بين ٣٠ درجه و ٤٣ دقيقه تا ٣٤ درجه و ٢٧ دقيقه عرض شمالي خط استوا و ٤٩ درجه ٣٦دقيقه تا ٥٥ درجه و ٣١ دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد. در اين پژوهش از متغيرهاي هواشناسي طولانيمدت با دوره آماري ٢٠ ساله (٢٠١٢-١٩٩٢)ايستگاه هاي هواشناسي سينوپتيک استان اصفهان استفاده شده است .با توجه به اينکه برخي از ايستگاه هاي موردمطالعه تازه تأسيس بوده يا فاقد آمار بوده از مطالعه حذف ؛ و تنها ايستگاه هاي داراي طول دوره آماري بلندمدت مورداستفاده قرار گرفتند جدول (١).
جدول ١ –ايستگاه هاي موردمطالعه
شاخص EET
شاخص Equivalent effective temperature EET يکي از شاخص هاي زيست اقليمي است که به وسيله (آيزنشت ٦، ١٩٦٤ ) مطرح شد. EET از طريق رابطه (١) قابل محاسبه است :
T (1-0.003 (100-F))-0.365V^0.59 ((36.6-T) +0.622 (V-1)) + ((0.0015V+0.008) (36.6-T)-0.0167)
رابطه (١) (F-١٠٠)
T= دماي هوا (درجه سلسيوس ) ، V= سرعت باد متر بر ثانيه ، F = رطوبت نسبي به درصد
از آنجايکه که يکي از مهم ترين جاذبه ها براي توريسم استفاده از تفرجگاه هاي آبي(سال دريا، رودخانه ، درياچه ها و چشمه هاي آب گرم )ميباشد. تعيين محدوده زماني مناسب جهت استفاده مطلوب از اين جاذبه ها از اهميت بسياري برخوردار است .
با استفاده از اين شاخص ميتوان دوره ي مطلوب ، جهت تفريح و ورزش هاي آبي را در طول سال مشخص نمود.جهت دسته بندي شرايط محيطي از طبقه بنديکولتوا، ١٩٩٨استفاده شده است که مخصوص دوره گرم سال ميباشد جدول (٢).
جدول ٢- طبقه بندي شرايط محيطي شاخص EET
بر اين اساس زماني که مقدار EET از ٢٣ بيشتر باشد محيطي خيلي داغ بر منطقه حاکم خواهد شد و شرايط ملايم و مطلوب زماني که مقادير شاخص بين ١٧ تا ٢٢ قرار ميگيرد حاصل ميشود. در شرايطي که مقدار شاخص بين ٨ تا ١٦ واقع ميشود شرايطي محيطي خنک بر منطقه حاکم ميشود. و زماني که شاخص کمتر از ٨ باشد شرايط محيطي سرد حاکم ميشود. بعد از محاسبه شاخص EET ايستگاه ها براي تک تک ماه هاي سال به منظور تعميم نتايج نقطه اي براي پهنه بندي شرايط آسايش اقليم سطح کل استان از روش درون يابي وزن دهي عکس فاصله IDW در محيط نرم افزاري ArcGis استفاده شده است ،که اطلاعات نقطه اي تبديل به اطلاعات سطحي شده و نقشه EET براي کل استان به دست آمده است .
شکل ١- منطقه موردمطالعه
نتايج و بحث
نتايج حاصل از محاسبه و ارزيابي شاخص EET در استان اصفهان ؛ جدول (٢)، نشان ميدهد که دوره مطلوب ، جهت ، انجام تفريحات و ورزش هاي آبي در کل استان تقريبا منطبق بر فصل تابستان مي باشد.
جدول ٢- نتايج حاصل از شاخص EET در ايستگاه هاي منتخب استان اصفهان
نقشه هاي پراکندگي مقادير EET در شش ماهه گرم سال از آوريل تا سپتامبر و استثنا ماه اکتبر در شکل هاي شماره ٢ تا ٨ ترسيم شده اند.
شکل ٢- پراکندگي مقادير EET در ماه آوريل
