دانلود مقاله اولین همایش ملی گردشگری ، جغرافیا و محیط زیست پایدار

بخشی از مقاله

چکیده:

گردشگری روستایی در دنیای امروز یکی از بخشهای مهم فعالیتهای اقتصادی محسوب می گردد. این فعالیت مهم اقتصادی از دیدگاههای مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. بعضی آن رابه عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن راسیاستی برای توسعه روستایی قلمداد می کنند. سؤال این است که گردشگری روستایی چه نقش و اثری در توسعه روستایی و توسعه روستایی پایدار دارد؟در دهه پایانی قرن بیستم بسیاری از برنامه ریزان اجتماعی ـ اقتصادی در کشورهای اروپایی گردشگری راروشی مطمئن با چشم اندازی بسیار روشن برای توسعه روستاها بویژه محرومترین آنها معرفی کرده اند. مطالعات انجام شده در کشورهای فرانسه، اتریش، سوییس، انگلستان، ایرلند، تایلند و ژاپن نشان می دهد که گردشگری روستایی بسرعت در اقتصاد روستایی رشد کرده و مکمل فعالیتهای کشاورزی شده است. ماهیت صنعت گردشگری ایجاد اشتغال و درامد، متنوع سازی اقتصاد، مشارکت اجتماعی و استفاده از منابع محلی است. از آنجا که بخش اعظم مشکلات عقب ماندگی و توسعه نیافتگی روستایی نیز به فقدان این صنعت برمی گردد، گردشگری روستایی با حل مسائل و مشکلات فوق می تواند به توسعه روستایی کمک نماید

واژگان کلیدی : توریسم روستایی , توریسم پایدار , توسعه روستایی , جهانی شدن

مقدمه:

امروزه صنعت گردشگری یکی از اشتغال زاترین و درآمد زاترین صنایع به شمار می رودپیش بینی می شود که در سده ی اخیر این صنعت پیشتاز بوده ، سیر صعودی آن ادامه یابد . غالب کشور های جهان تلاش گسترده ای در جهت تقویت و بهبود وضعیت بهبود آن انجام می دهند . ماشینی شدن زندگی مردم، تمایل آنان را برای گذران اوقات فراغت در محیط های طبیعی و روستایی اطراف شهرها افزایش داده است .

روشن است که نقش ارزنده ی فرهنگی و اجتماعی این صنعت پایدار می تواند فراتر از جوانب اقتصادی آن باشد و کرانه هایش قلمرو فرهنگ ، جامعه ، محیط زیست و حتی سیاست را نیز در می نوردد و می توان ادعا نمود که این صنعت در استحکام پیوند های اجتماعی جوامع و بسط و گسترش روابط بین المللی و بر قراری و استمرار صلح جهانی سهم به سزایی دارد .

با توجه به اهمیت جهانی این صنعت , کشور ما به جهت تنوع چشم اندازهای طبیعی و جاذبه های تاریخی , باستانی , سیاحتی و زیارتی و آثار بی نظیر هنری می تواند به صورت یکی از قطب های توریستی دنیا مطرح شود و هر ساله میلیونها توریست را به سوی خود جلب نماید.

توریسم روستایی :

به برای توریسم روستایی نمی توان آغازی تعیین کرد ،چرا که شروع بازدید از مناطق چندان مشخص نیست و می توان حدس زد که از زمان شکل گیری شهرها و گسترش تمدن بشری ، انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی به انگیزه های مختلف همواره در طول تاریخ، جهانگردی و گردشگری را تجربه کرده

است. تامارا 1حال توریسم را در اروپا در آن واحد پدیده ای ریشه دار و نوین به حساب می آورد و عقیده دارد که در کل می توان گسترش علاقه مندی به تفریح و سرگرمی از مناطق روستایی را به قرن نوزدهم نسبت داد.لین معتقد است که گردشگری روستایی عبارت است از فعالیت های توریستی که در روستا صورت می گیرد.(( Lane ,1994.p 7

آتور بورمان گردشگری را چنین تعریف می کند ((گردشگری مجموعه مسافرت هایی هستند که به منظور استراحت ، تفریح ، تجارت و یا فعالیت های شغلی انجام می گیرد و غیبت شخص گردشگر در طی مسافرت موقتی و گذراست . ( رضوانی ، 1374 ص 28 )گردشگری از دیدگاه جامعه شناسی مجموعه روابطی است که شخص گردشگر در محل اقامت موقت خود با انسان ساکن در آن محل بوجود می آورد .( شهابیان ، 1383 ،ص (13

از میان تعاریف مختلف گردشگری ، اتحادیه بین المللی گردشگری تعریف زیر را بیان می کند "گردشگری عبارت است از مجموع تغییرات مکانی انسانها و فعالیت هایی که از آن منتج می شود؛ این تغییرات خود ناشی از به واقعیت پیوستن خواسته هایی که انسان را به جابه جایی وادار می کند و در هر شخصی به صورت بالقوه با شدت و ضعف متفاوت وجود دارد .( غفاری و مولایی ، 1381 ،ص (219

گروهی از متخصصان، توسعه ی گردشگری روستایی را ناشی از فشارهای زندگی صنعتی , علاقه مردم به آداب و رسوم و فعالیتهای محلی ذکر می کنند، اما در مجموع موارد زیر در توسعه گردشگری موثر است؛

- توسعه مناطق ایجاد شده برای فعالیت های گردشگری روستایی؛

- افزایش ارزشمندی اوقات فراغت؛

- توسعه و گسترش خطوط حمل و نقل و حذف موانع اقتصادی و سیاسی برای سفر به داخلروستا؛

- افزایش تمایل گردشگران برای سفر به روستا؛

- توسعه ی فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی ؛

- توسعه ی و تنوع فعالیتهای ورزشی , گردشگری و فرهنگی (؛(Maf , 1994

هر حال آنچه که می توان با قاطعیت بیان کرد این است که شکل گیری نهادها و سازمان هایی با آیین نامه هایی و حیطه ی کاری مشخص که برای ارایه خدمات به گردشگران و گسترش فعالیت های مربوط ، خصوصأدر جوامع روستایی شکل گرفته اند، نمی تواند سابقه ای طولانی داشته باشد.در حال حاضرانسان متمدن امروزی که از فشارهای گوناگون شهرنشینی صنعتی و ماشینی شدن زندگی رنج می برد ،تمایل فزاینده ای برای روی آوردن به آرامش طبیعی و ظرافت های فرهنگی جوامع روستایی دارد. گسترش خطوط حمل و نقل دریایی ،زمینی و هوایی ما بین مناطق مختلف روستایی و شهری جهان و همچنین شکل گیری و گسترش زمان های ارایه خدمات به گردشگران از عوامل عمده برای رونق گرفتن گردشگری روستایی به شمار می آیند. در توریسم روستایی می توان به پتانسیل های پیاده روی در روستاها اشاره کرد که می تواند راهکاری جهت کاهش واصلاح اثرات منفی توریسم روستایی باشد. استفاده از پتانسیل های منطقه و ایجاد شغل در این زمینه نیازمند مطالعه ی همه جانبه است .

انواع گردشگری روستایی :

گردشگری بومی :

شکلی از گردشگری در طبیعت روستاست که فرصت های منحصربه فردی را برای یکپارچه ساختن توسعه روستایی ، گردشگری ، مدیریت منابع و مدیریت مناطق حفاظت شده در بسیاری از نقاط دنیا ارایه می دهد. این گردشگری فعالانه مروج بقای محیط زیست است ومستقیماًبرای جوامع محلی سودمند است و برای گردشگران تجربه ای مثبت و آموزنده است و عملا؛ شکلی از گردشگری پایدار است که به محیط روستایی وابسته است.توریسم در هر دو شکل بومی وجهانی نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشورها دارد بطوری که می تواند در توسعه ی طبیعی و فرهنگی و همچنین در ایجاد تغییرات منابع بحرانی تأثیر به سزایی داشته باشدو سبب افزایش بهینه ی استعداد های کشور شود (Williams ,1997,p221)

شکرافت 1 با اتخاذ یک رهیافت سنتی می گوید((گردشگری مهم،دیداری , فنی و سبز به یک مفهوم وجود دارند .این مفهوم به منظور نشان دادن این دید که چگونه جهانگردی می تواند یک خصیصه ی مثبت و خوشایند در روستا باشد و از مشکلات گردشگری انبوه جلوگیری کند و کاملا با محیط روستایی رابطه برقرارمی کند گسترش یافته است.(Ashcroft , 1991, ) » (p2

گردشگری کوچ :

یکی از بخش های اکوتوریسم در جهان است که همچون دیگر بخش های اکوتوریسم در کشور ما پنهان مانده و برنامه ریزی خاصی برای معرفی آن صورت نگرفته است . همه ساله با فصل بهار که کوچ عشایر آغاز می شود ، علاقه مندان به قطب های مردم شناسی ، برای آشنا شدن با فرهنگ بومی و روستایی در دل قطبهای طبیعی ایران به سفر می پردازند به نظر می رسد که در برنامه ریزی های کلان در صنعت توریسم ( باید به توریسم کوچ و روستاگردی توجه بیشتر نمود .(روزنامه همشهری ، 21 اسفند ، (1380

گردشگری زمینی :

اغلب برای توصیف فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی به کار می رود؛ هر چند اصطلاحات آن شامل دسته ای از محصولات زمینی یا اقامت گاه های زمینی می شود. به عبارت دیگر گردشگری زمینی مربوط به کشاورزی است که برای شرح تمام فعالیت های گردشگری در نواحی روستایی به کار می رود، ولی اغلب شامل آن دسته از فرآورده های گردشگری است کهمستقیماً در رابطه با محیط و اقامت های کشاورزی ویا محصولات کشاورزی است ومی تواند شامل جشن ها ، موزه ها ، نمایشگاه های صنایع دستی و دیگر رویدادهای و جاذبه های فرهنگی شودکهغالباًبهمفهوم عام "روستا گردی" به کار می رود.

گردشگری سبز :

اگر چه در بعضی از کشورها به طور اختصاصی به گردشگری در مناطق روستایی اطلاق می شود اما اغلب برای توصیف اشکالی از گردشگری است که نسبت به گردشگری سنتی با محیط زیست بیشتر در ارتباط است . گردشگری سبز رویکردی برای

توسعه یگردشگری است که جویای توسعه روابط همزیستی با محیط فیزیکی و اجتماعی بستر خود است ؛ به عبارت دیگر ، افزایش نگرانی از اثرات زیان آور گردشگری انبوه به مطالعه اشکال پایدارتر توسعه گردشگری راه برده است ( شهابیان ، 1383 ، ص ( 30

گردشگری بوم زیستی:

شکلی از گردشگری در طبیعت است که فعالانه مروج بقای محیط زیست است مستقیماً.برای فرهنگهای محلی و جوامع
سودمند است و برای گردشگران تجربه ای مثبت و آموزنده فراهم می نماید. این نوع گردشگریعملاًشکلی از گردشگری
پایدار است ،اما به محیط روستایی وابسته است .( رحیمی ، 1381 ،ص (230

توسعه پایدار 1 و توریسم روستایی :

مفهوم توسعه ی پایداردرگزارش 1987 کمیسیون جهانی توسعه و محیط تحت عنوان توسعه ای که ضمن بر آوردن نیازهای حال حاضر ، توانایی نسل های آینده را در جهت برآوردن نیروها محدود سازد تبیین شده است.

در حال حاضر توریسم یکی از فعالیت های در حال رشد در سراسر جهان می باشد در سال 607 1997 میلیون جهانگرد از کشورهای مختلف بازدید کرده اند و عایدات حاضر صنعت توریسم در این سال به 448 میلیون دلار بالغ شده است ( (WTO1995

امروزه صنعت توریسم یک نیروی اقتصادی عمده به شمار می آید و در این راستا از رشد اقتصادی مطلوبی3 میلیون دلار برخوردار است و طبق برآورد سازمان جهانی گردشگری ،رشد اقتصادی این صنعت به 3/3153 درصد کل آمریکایی رسیده است و 225 میلیون فرصت شغل ایجاد کرده است و به تنهایی تولید کننده 7/1 کل رشد اقتصادی جهان بوده است. و مجموع سرمایه گذاری های سالانه 766 مبلیون دلار در زمینه ی گسترش فرصت ها و امکانات جدید در راستای رشد این صنعت است واین صنعت بیش از 3/653 میلیون دلار درآمد مالیاتی برای دولت های مختلف خلق کرده است.( WTTC (1996

امروزه کشورهایی نظیر آمریکا ،ترکیه ، مالزی ، سنگاپور ، کره ، چین ، دوبی ، هند واسپانیا و 000 از کشورهای عمده جذب توریست در جهان به شمار می روند که برابر آمارهای موجود رقم درآمدتوریسم در ترکیه در سال 2000 میلادی ، بیش از 140 میلیارد دلار بوده است و پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی حتی برای پایین ترین کشور در فهرست 20 کشور توریست پذیر دنیا ، در سال 2020 کسب درآمد افزون بر 20 میلیارد دلار می باشد و حد متوسط درآمد کشورهای توریست پذیر در این سال طبق پیش بینی wto به 50 میلیون دلار می رسد. توریسم پایدار دارای مفاهیم مختلفی است و طبق تعریف فدراسیون پارک های ملی و طبیعی مجارستان ،توریسم پایدار در بر گیرنده کلیه فعالیت های مربوط به مدیریت و گسترش صنعت توریسم است که باعث تداوم فرآیند های مربوطه به توجه بر ساخت ها و کارکردهای اجتماعی ،اقتصادی ،فرهنگی ومحیطی می شود ( FNNP,1993)1 1

بنیاد جهانی حیات وحش، توریسم پایدار را توریسمی می داند که متناسب با ظرفیت های طبیعی و مشارکت مردم محلی و توجه به آداب و رسوم و شیوه ی زندگی آنها طراحی و اجرامی شود و دیدگاه اصلی این توریسم ،تقسیم عادلانه ی منافع حاصل از کارکردهای توریسمی در بین مردم است و در این راستا خواسته های مردم و گروه های محلی که نقش اصلی را در انجام کارکردهای توریستی بر عهده دارند ،مورد توجه قرار می گیرد((22WF , 1992

توجه به پایداری اکولوژیکی باعث می شود که گسترش صنعت توریسم منجر به ایجاد تغییرات نامطلوب در اکوسیستم نگردد و در این راستا نیاز محسوس در سراسر جهان ، همانا مد نظر قرار دادن حفاظت منابع طبیعی از پیامدهای منفی فعالیتهای توریسمی است.

عوامل تأثیر گذار در سنجش ظرفیت منطقه در توریسم روستایی :

- برآورد تعداد گردشگران منطقه در فصول مختلف ؛

- تفاوتهای اقتصادی میان گردشگران و مردم محلی؛

- هماهنگی میان گردشگران و پتانسیل های منطقه ؛

- سنجش میزان درامد و سطح زندگی مردم بومی؛

- بررسی میزان مقاومت محلی در برابر فرهنگ گردشگران؛

- بررسی مدیریت روستایی؛

- آگاه سازی مردم از اثرات اقتصادی ورو گردشگران ؛

آسیب پذیری شکل زمین در مقاصد توسعه و تغییر (WTO 1996)

, چالش های پیش روی توسعه پایدار صنعت توریسم روستایی:

طرح های توسعه ی روستایی، بیشتر شامل طرح های منطقه ای است و این خصیصه تا حد زیادی به ظرفیت مناطق مختلف برای ارایه جاذبه های توریستی متنوع بر می گردد و در این راستا تلاش مردم محلی و سازمان های در گیر در امر توسعه ی توریسم برای زمینه سازی جلب گردشگران در رویه ای رقابتی با سایر مناطق لازم است و این امر می تواند به افزایش و ارتقای کیفیت ها و جاذبه های مورد نیاز گردشگران و رضامندی آنها بیانجامد و در نتیجه به توسعه پایدار توریسم منجر شود

. واضح است که فعالیت های توریستی همانند هر کارکرد نظام مند دیگر نیازمند برنامه ریزی است تا ضمن استفاده مطلوب از

فرصت های موجود با غلبه بر محدودیت ها و تنگناهای فراروی گسترش توریسم روستایی و همزمان با حذف و کاهش وظایف خویش ، صنعت توریسم را در تعامل با سایر بخش های اقتصادی به انجام رساند.