بخشی از مقاله
چکیده:
پراکندگی ناموزون شهرنشینی و رشد سریع و سرسام آور جمعیت از یک سو ، افزایش تعداد خودروها و محدود بودن منابع زیستی از سوی دیگر موجب به مخاطره افتادن منابع حیاتی در شهرهای ایران بویژه کلان شهر ها گردیده است. آلودگی هوا ، آلودگی صوتی ، تشدید پدیده جزیره حرارتی ، ایجاد اینورژن ، افزایش گازهای گلخانه ای ، هدررفت منابع و انرژی ، هدررفت زمان و به خطر افتادن بهداشت و سلامت مردم و ایجاد انواع بیماریها از عواقب نامیمون رشد شتابان شهرنشینی است. در این پژوهش تأثیر شهرنشینی ناموزون و اثرات زیست محیطی آن بر منابع زیستی نظیر منابع آب ، باغها ، زمینهای کشاورزی و فضاهای سبز ، بروز انواع آلودگیهای زیست محیطی و ... مورد بررسی قرار گرفته است.
کلید واژه: شهرنشینی , محیط زیست , منابع زیستی
منابع آب
شهرنشینی نا موزون به همراه رشد فزآینده جمعیت شهری - عدم تعادل بین تمرکز جمعیت و منابع - ، عدم استفادهی بهینه از منابع آب زیرزمینی در بخشهای مختلف خانگی ، کشاورزی و صنعتی ، خسارات جبران ناپذیری را به سفرههایآب زیرزمینی کشور وارد ساخته است. در فاصله سالهای 1345 تا 1395 سطح آب سفرههای زیرزمینی بهطور متوسط 23/5 متر کاهش یافته است. - سازمان آب منطقه ای تهران - بطوریکه اغلب دشت های کشور از سال 1380 جزء دشتهای ممنوعه معرفی شده است. نکتهی قابل تأمل در این رابطه افزایش تعداد چاههای حفر شده و افزایش میزان تخلیهی آب از چاههای کشوراست ، که سبب تغییر عمق آب سفرههای زیرزمینی بطورمتوسط از 15 متر به 96 متر شده است - عبدعلی ، : 1386 ص . - 79 - 82
همچنین براساس اطلاعات بهدست آمده در صورت تداوم روند موجود ، هم در وضعیت فعلی و هم در آینده منابع آب با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. بنابراین عدم تناسب جمعیت شهرنشین با منابع سبب نابودی منابع آب در مناطق پیرامونی شهر شده است. نکتهی حائز اهمیت در رابطه با منابع آب شرب کشور ، عدم موازنه پراکندگی جمعیت با ظرفیت موجود آب و پرت آب ناشی از وضعیت نامناسب شبکه لولهکشی کشور است. براساس اطلاعات بهدست آمده 25 درصد از آب شرب کشور به واسطهی فرسودگی لولههای آب یا برداشت غیر مجاز به هدر میرود - همان منبع - .
اراضی کشاورز باغهای و فضاهای سبز
بدون شک اکثر شهرهای ایران در مراحل اولیه شکلگیری با هدف بهره مندی از منابع آب و استفاد از خاکهای مرغوب برای زراعت در کنار یا میان اراضی مرغوب زراعی گسترش یافته اند و به مرور زمان همراه با افزایش جمعیت و گسترش روستاها و تبدیل آنها به شهر و سپس توسعهی شهرها ، این اراضی زیر پیکر شهرها مدفون شدهاند و فعالیتهای زراعی ناگزیر به سمت اراضی نامرغوب عقب نشسته است - سلطانی ، : 1379 ص . - 154 نتایج حاصل از تصاویر ماهوارهای برای آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی کشور در دو دورهای زمانی مختلف تعییر کاربری فضاهای سبز ، باغها و زمین های کشاورزی را به نفع کاربری های مسکونی شهری بخوبی نشان می دهد - شعبانی ، . - 1391
آلودگی هوا
روزانه هر انسان 16 کیلوگرم هوا تنفس میکند. بنابراین بررسی آلودگی هوا از موضوعات مهم کشورهای جهان میباشد ، که هر ساله جان میلیونها انسان را به خطر میاندازد و مشکلات فراوانی را از لحاظ زیست محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی برای کشورها پدید میآورد. هر عاملی که به کمک جریان هوا یک پیامد ناخواسته به وجود آورد ، آلودگی هوا شناخته میشود ، که شامل گازها ، ذرات معلق ، بوها و ... میشود که توسط موجودات زنده تنفس میشود - بیرودیان ، :1385 ص . - 9 رابطهی بین میل به شهرنشینی و آلودگی هوا را به این صورت میتوان تشریح نمود:
-1 با افزایش میل شهرنشینی و افزایش مساحت شهر ، طول سفرهای شهری افزایش مییابد.
-2 پراکنش شهری بر افزایش استفاده از وسایل نقلیه موتوری تأثیر زیادی دارد.
-3 پراکندگی مناطق شهری بر نوع وسیلهی نقلیه مورد استفاده در سفرهای شهری تاثیر میگذارد. به طوری که از یکطرف استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی را تشویق میکند و از طرف دیگر اجرای سیستم حمل و نقل عمومی در کلیه مناطق شهری را به علت هزینه بالای آن مشکل میسازد. همچنین استفاده از دوچرخهسواری و پیادهروی را در سفرهای شهری به شدت کاهش میدهد - حسام ، :1389 ص . - 141 بطوریکه بیش از دو سوم آلودگی هوای شهرها ناشی از تردد خودروها ووسایط نقلیه موتوری است ، که در شدت آلایندگی هوا سهم بسزایی دارند. هرچند در گذشته تصور میشد صنایع علت اصلی آلودگی شهر ها است ؛ اما در حال حاضر با روند رو به افزایش تعداد وسایل نقلیه ، بهعنوان اصلیترین منبع آلودگی هوا ، بالاترین رقم را از لحاظ عوامل آلودهکننده محیط زیست به خود اختصاص داده است. میزان آلایندههای ناشی از 1000 لیتر سوخت فسیلی در هوای در جدول زیر نشان داده شده است.
بر این اساس ، در هر دقیقه 50 لیتر Co2 ، 5 لیتر Co ، 1 لیتر No و 0/5 لیتر Ch تولید و در هوا تخلیه میشود. با نصب کاتالیزاتور بر روی خودروها میتوان مقادیر منواکسیدکربن ، اکسیدازت و هیدروکربورها را تا 90 درصد کاهش داد ، ولی کاتالیزاتور نمیتواند باعث کاهش دیاکسیدکربن ؛ یعنی مهمترین گاز گلخانهای شود. با توجه به این که وسایل نقلیه بنزینسوز 60 درصد آلودگی هوا و وسایل نقلیهی گازوئیلسوز 15 درصد و انواع موتورسیکلتها 25 درصد آلودگی ایجاد میکنند ، بنابراین تأکید بر استفاده از وسایل نقلیهی عمومی با سیستم پیل سوختی و تعویض دستگاه کاتالیزاتور بعد از 100 هزار کیلومتر کارکرد و استفاده از بنزین یورو 4 و جمعآوری خودروهای فرسوده امری ضروری در کاهش آلودگی در کلانشهرها میباشد - گزارش سازمان محیط زیست ، . - 1392
آلودگی آب
در سال 1969 برای آلودگی آب تعریفی ارائه داده شد: آلودگی آب عبارت است از افزایش مقدار هر معرف اعم از شیمیایی ، فیزیکی یا بیولوژیکی که موجب تغییر خواص و نقش اساسی آن در مصارف ویژهاش شود. به عبارتی آب آلوده به آبی گفته میشود که ترکیب و حالت آب در اثر فعالیت مستقیم یا غیرمستقیم انسان تغییر میکند یا به آب اضافه یا میزان اسیدیته و حرارت آن کم یا زیاد میشود - مؤسسهی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ، . - 1387
در حال حاضر شناخت فرآیندهای ژئوشیمیایی و آلایندههای ژئوژنیک منابع آب، بر سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده ، موضوع مطالعات گسترده در زمینشناسی پزشکی و آسیبشناسی محیطی است. به دلیل اهمیت موضوع واحد اجرای پژوهشهای زمینشناسی پزشکی سازمان زمینشناسی کشور با همکاری سازمان آبهای سطحی است، رشد شتابان شهرنشینی تاثیر مستقیم برآلودگی آبها داشته است . بطوریکه براساس آخرین گزارش جهانی در سال 2007 درخصوص وضعیت آلودگی آبها ، میزان آلودگی ارگانیک آبها در سال 1990 برابر با 102689 کیلوگرم در روز بوده است و این رقم با حدود 40 درصد افزایش در سال 2003 به 141982 کیلوگرم در روز افزایش یافته است. در سال 1990 مقدار انتشار مواد آلودهکننده
