بخشی از مقاله
جغرافیا و برنامه ریزی شهری چهارمین همایشی علمی سراسری دانشجویی جغرافیا
چکیده
از آنجایی که نظام مدیریت شهری با هدف اداره مطلوب امور شهر، سعی دارد روابط میان عناصر شهری را هماهنگ سازد. از این رو به دلیل گستردگی و میان رشته ای بودن سیستم مدیریت شهری به مثابه یک سیستم باز، عوامل مختلفی در آن دخالت دارد که بدون شناخت این سیستم نمیتوان عناصر و روابط را در جهت اهداف آن تغییر شکل داد، بنابراین با توجه به اینکه استفاده و بهره گیری از تجارب موفق کشورهای توسعه - یافته می تواند نقش مهم و موثری در ارتقاء بهبود مدیریت شهری ایران داشته باشد. بنابراین به منظور تحول نظام مدیریت شهری ایران و سنجش تفاوت ساختاری این نظام مدیریتی با سایر کشورهای دنیا، استفاده از تجارب موفقی کشورهای صاحب نام در عرصه مدیریت شهری امری ضروری به شمار میرود. این مقاله به صورت تحلیلی با استفاده از روش مقایسه ای به بررسی و مقایسه تطبیقی ساختار مدیریت شهری در ایران و کشورهای توسعه یافته می پردازد. نتیجه مطالعات نشان می دهد که به دلیل عواملی همچون، برونگرا بودن، عدم توجه به نیازها و خواستههای شهروندان و تغییرات ناگهانی و بدون برنامه ریزی دقیقی تحول در ساختار نظام مدیریت شهری ایران لازم و ضروری می باشد.
۱- مقدمه s
امروزه با توجه به تحولات صورت گرفته در عرصه مدیریت شهری جهان، شهرها برای آن مدیریت می شوند
که بتوانند رفاه، آسایش و راحتی را برای شهروندان خود فراهم سازند (شیعه، ۴۷:۱۳۸۲). بدین منظور مدیریت شهری جهان دارای تشکیلات وسیعی شده که مهم ترین نقش خود را، اجرای طرح های توسعه، برنامه های عمرانی شهری و حل مشکلات شهروندان میداند. ساختار برنامه ریزی در شهرهای کشورهای توسعه یافته دارای مدیریتی پایین به بالا می باشد به طوری که در سیستم مدیریتی این کشورها، علاوه بر حضور شهرداری و شورای شهر در سطح شهر، در سطوح فراتر از جمله منطقه ای و ایالتی سازمانهای همچون شورای نظارتی و در سطوح پایین تر از جمله ناحیه و محله نیز شوراهایی نظیر شورای فرهنگی، شورای ورزشی و شورای تفریحی در جهت ارائه خدمات به شهروندان حضور فعال دارند (128 :1993 وStren)، که گویایی یک ساختار مدیریتی نظام یافته در شهرهای این گونه کشورها است. اما در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران مدیریت شهری به دلیل مشکلات ناشی از افزایش بی رویه جمعیت شهرنشین، ضعف بنیه مالی سازمانهای درگیر در امر مدیریت شهری، فقر و حاشیهنشینی شهرنشین ها، شکاف سازمانی در بین سازمان های درگیر در امر مدیریت شهری و ساختار مدیریتی متمرکز ارگانهای دولتی، مدیریت شهری با چالشها و نابسامانی های همراه است. بنابراین با توجه به اینکه شناخت و آگاهی از ضعف ها و چالش های موجود در عرصه مدیریت شهری کشورمان و بهره گیری از تجربیات موفق سایر کشورها، در سالهای اخیر مورد توجه جدی مسئولان و مدیران کشورمان قرار گرفته است. در این مقاله به بررسی و مقایسه تطبیقی مدیریت شهری در ایران و سار کشورها می پردازیم.
۲- بیان مسئله در ایران با وجود گذشت ۹۴ سال از سابقه مدیریت شهری یعنی زمان تصویب قانون بلدیه در سال ۱۲۸۶ و شکل گیری سازمانهایی همچون برنامه و بودجه - مسکن و شهرسازی - وزارت کشور- شورای عالی معماری و شهرسازی و دفاتر فنی استانداری در کشورمان (احمدی، ۷:۱۳۷۹) هنوز مدیریت شهری کشورمان، به دلیل وجود مسائلی نظیر خدمات رسانی سنتی و طولانی به شهروندان، مداخله سازمانها در وظایف و اقدامات اجرایی یکدیگر و ناهماهنگی و موازی کاری سازمانهای خدمات رسان به محیط های شهری، با ضعف ها و ناکارآمدی های فراوانی مواجه است. بنابراین با توجه به لزوم تحول مدیریت شهری در ایران و سنجش تفاوت ساختاری این نظام ملیریتی با سایر کشورهای دنیا و بهره گیری از تجربیات موفق سایر کشورها، به منظور بهبود، ارتقاء و افزایش کارایی سازمان های دست اندر کار در عرصه مدیریت شهری کشورمان، در این مقاله به شناخت و بررسی تفاوتهای مدیریت شهری در ایران و سایر کشورها اعم از کشورهای توسعه یافته و در حالی توسعه پرداخته ایم.
ܠܐܝܠܝܢ ܐܚ تحقیقی حاضر از نوع کاربردی است که با توجه به موضوع تحقیقی، حوزه مطالعاتی و مسائل ان با استفاده از
۳- روش تحقیق
روشی تحلیلی، اطلاعات لازمهی تحقیقی از منابع مدون، معتبر و اسنادی جمع آوری شده، سپس با روش مقایسه ای به بررسی و مقایسه تطبیقی مدیریت شهری در ایران و کشورهای توسعه یافته پرداخته شده و تفاوت های مدیریتی در ایران و سایر کشورها ارائه شده است.
۴- مدیریت شهری
شهر مجموعهای از فعالیتهای انسانی، فیزیکی و اجتماعی - اقتصادی است (138 : 2004 ,ZhaO)، به همین دلیل ضرورت دارد برای استفاده بهتر از مجموعه فعالیت ها و جلوگیری از هدر رفتن نیروها مدیریتی علمی با استفاده از آخرین یافته ها، در مورد بهترین شیوه های برخورد با منابع انسانی، محیطی و اقتصادی صورت گیرد (1995:354 ,Werna). اصطلاح مدیریت شهری به دلیل تنوع نگرشی های موجود، میان رشته ای بودن و جدید بودن از لحاظ مفهومی متنوع و تا حدی مبهم است. اصولاً پیدایش و رواج اصطلاح مدیریت شهری به مفهوم جدید آن را می باید نتیجه تلاش های نظری و عملی برای غلبه بر انبوه مشکلات موجود در کلانشهرها به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم دانست. از دیدگاه سیستمی، مدیریت شهری عبارت است از یک سازمان گسترده متشکل از تمام عناصر و اجزای رسمی و غیر رسمی ذی ربط و موثر در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهر، با هدف اداره، هدایت، کنترل و توسعه همه جانبه و پایدار شهر مربوطه (کاظمیان و سعیدی رضوانی، ۱۳۸۲: ۴۳)، از سوی دیگر مدیریت شهری را تلاش برای ایجاد هماهنگی و یکپارچه کردن اقدامات دولتی و خصوصی و چیره شدن بر مسائلی که ساکنان شهرها برای ایجاد شهرهای رقابتی تر، عادلانه تر و پایدارتر با آن مواجه هستند، مینامند(-53 :2006 ,Van Dijk 56( همچنین مدیریت شهری را میتوان علم و هنر هماهنگی کوششها و مساعی اعضای سازمان و استفاده از منابع برای نیل به اهداف معین (الوانی، ۱۳۷۴: ۴۳) و علم تصمیم گیری توصیف کرد، که بهترین و اصلیترین نقش مدیر قلمداد می شود(1977:96 ,Harberl).
۵- وظایف مدیریت شهری
عمدهترین وظایف مدیریت شهری (شهرداری ها و شوراهای شهر) در اداره شهرها، آماده ساختن زیرساختهای
اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها، آماده ساختن خدمات لازم برای توسیعه منابع انسانی، بهبود بهره وری و استانداردهای زندگی شهرنشینان، تنظیم فعالیتهای بخش خصوصی موثر بر امنیت، سلامتی و رفاه اجتماعی شهروندان، آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت های مولد و عملیات کارآمد و مؤسسات خصوصی در نواحی شهری و برنامهریزی استراتژیک می باشد.
۶- مدیریت شهری در جهان
۶ - ۱- مدیریت شهری در کشورهای توسعه یافته
نظام مدیریتی و اداری شهر در هر کشوری تابعی از نظام سیاسی حاکم بر آن کشور است. در نظام های سیاسی
غیر متمرکز که الگوی حکومت در کشورهای شمال است، اداره امور شهرها نیز به صورت غیرمتمرکز و به وسیله نهادهای محلی انجام می شود. اساس حکومت در این کشورها بر مبنای مردم سالاری است. این ویژگی در نظام اداره شهرهای آنها نیز حاکم است. به عبارت دیگر مقامات مدیریت شهری بر اساس انتخاب تعیین می شوند و نظارت بر جریان اداره امور شهر از طریق شوراهایی انجام می شود که نمایندگان مردم در آنها عضویت دارند (علوی تبار، ۹۴:۱۳۷۹). بررسی کوتاه از سیاست های مدیریتی در شهرهای بزرگ دنیا، اعم از شهرهای کشورهای دنیای سرمایه داری و یا سوسیالیستی حاکی از آنست که اکثراً مدیریتی مقتدر، مستقل و مردمی بر این شهرها حکومت می کند. بررسی چارتهای سازمانی در این کشورها نشان میدهد که مدیریت شهرها حتی در شهرهای کوچک نیز برای اداره شهر از هیچ نهاد خاصی دستور نمی پذیرد(مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ۱۳۸۴). در کشورهای مدرن، نخبگان و شهروندان به طور هم زمان درباره امور شهر تصمیم میگیرند و اگر مشارکت در سطح ور-جورد نداشته باشد، تصمیم ها :ی معنی خواهد بود و گروه نخحبه مورد پذیرش عمومی قرار نمیگیرد(ووکونیرانان، ۱۳۸۱: ۸۳). مدیریت شهری در این گونه جوامع بیشتر حالت یک دولت محلی کوچک را دارد که دارای استقلال زیادی در اداره امور زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه شهری خود هستند.
۲-۶- مدیریت شهری در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته
در پی رشد سریع شهرها و درگیر شدن با مشکلات اقتصادی و اجتماعی و افزایش فقر و زاغه نشینی و دیگر مسائل و مشکلات اساسی در کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه، مدیریت شهری به فعالیت های روزمره زیر میپردازد:
۱- ارائه خدمات عمومی اولیه شهری همچون پاکیزگی شهر، تأمین آب و ...
۲- احداث ، اصلاح و توسعه معابر، خیابانها، پارکها و میدان ها و ... ۳
- نظارت بر طرز استفاده از اراضی، بازارها، ساختمانها و ... در داخلی محدوده حریم شهر (مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ۸:۱۳۸۴). پرداختن به این گونه فعالیت های روزمره باعث ناکارآمدی مدیریت شهری و عدم پاسخگویی به نیازهای ساکنین شهر شده است.
به طور کلی علل ناکارامدی مدیریت شهری در این کشورها را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
۴- وجود شکاف در برنامه ریزی و فعالیت میان سازمان های محلی و دولت مرکزی مسئول مدیریت شهر؛
۵- دخالت سازمان ها و ارگان ها و همچنین افراد مختلف در امر مدیریت شهری؛
۶- سطح پایین آگاهی، عدم حضور و مشارکت مردمی در اداره امور شهری؛
7 - ضعف بنیه مالی نهاد مدیریت شهری و وابسته بودن آن به بودجه دولت مرکزی :
۷- مدیریت شهری در ایران
