بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن و تراکم بوته بر شاخصهاي فیزیولوژیک شنبلیله، آزمایشی مزرعهاي در سال زراعی 90-91 در منطقه گیلان - شهرستان شفت - به صورت کرتهاي خردشده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. کود نیتروژن در چهار سطح - شاهد، 25، 50 و 75 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار - به عنوان عامل اصلی و تراکم بوته شامل 60 - ، 80، 100 و 120 بوته در متر مربع - به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد.
نتایج نشان داد که شاخص هاي فیزیولوژیک تحت تاثیر تیمارهاي مذکور قرار گرفتند. بالاترین شاخص سطح برگ با کاربرد 50 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار و در تراکم 120 بوته در متر مربع بهدست آمد. بیشترین تجمع ماده خشک و سرعت رشد محصول مربوط به تیمار نیتروژن 75 کیلوگرم در هکتار و تراکم 120 بوته در متر مربع بود. حداکثر سرعت رشد نسبی پس از دریافت 294/3 درجه روز رشد در تیمار 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با تراکم 80 بوته در مترمربع مشاهده شد.
مقدمه
شنبلیله - Trigonella foenum-graecum L. - متعلق به تیره بقولات جزء گیاهان دارویی ارزشمند میباشد. این گیاه داراي خواص متعدد دارویی مانند اثر تقویتی، ملین، اشتها آور، خلط آور، ضد تب، افزایش دهنده میزان شیر در دوران شیردهی و کاهنده قند خون است
تجزیه تحلیل شاخصهاي رشد به منظور تفسیر چگونگی عکس العمل گونههاي گیاهی به شرایط محیطی حائز اهمیت زیادي است. باوك و همکاران - 1 - گزارش کردند که بمنظور تجزیه و تحلیل روابط خاص و انجام آنالیز رشد، اندازه گیري دو پارامتر شاخص سطح برگ 1 - LAI - و وزن خشک کل 2 - TDM - الزامی است و سایر شاخصهاي رشد با انجام برخی محاسبات حاصل میگردند. سرعت رشد نسبی 3 - RGR - بیان کننده مقدار ماده خشک تجمع یافته در گیاه در واحد زمان است و واحد آن گرم بر گرم در روز است
سرعت رشد محصول 4 - CGR - به بهترین شکل مفهوم رشد را می رساند و سرعت تولید را در واحد سطح زمین در زمان، مشخص ساخته و اثر متقابل تنفس و فتوسنتز را نشان می دهد
کود نیتروژن و تراکم بوته اثرات قابل توجهی بر شاخصهاي رشد دارند. لباسچی و همکاران - 4 - بیان کردند پتانسیل فتوسنتزي و توان رشدي، همبستگی بالایی با میزان سطح برگ دارند و میزان ماده خشک کل نتیجه کارآیی جامعه گیاهی از نظر استفاده از تابش نور خورشید در طول فصل رویشی است که در این ارتباط جامعه گیاهی نیاز به سطح برگ کافی دارد که با پوشش یکنواخت و کامل، حداکثر جذب نوري را فراهم آورد. این پژوهش براي اولین بار شاخصهاي رشد شنبلیله را تحت تاثیر کود نیتروژن و تراکم بوته مورد مطالعه قرار داده است که فیزیولوژیست هاي گیاهی می توانند این شاخصها را به عنوان ابزارهاي مفیدي جهت تجزیه و تحلیل کمی رشد شنبلیله بکار برند.
مواد و روش ها
این پژوهش در یکی از شالیزارهاي شهرستان شفت پس از برداشت برنج، در آبان ماه سال زراعی 90-91 اجرا شد. در این بررسی کود نیتروژن به عنوان عامل اصلی در چهار سطح - شاهد، 25، 50 و 75 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار - 5 و تراکم بوته به صورت عامل فرعی 60 - ، 80، 100 و 120 بوته در متر مربع - 6 با آزمایش کرتهاي خرد شده و طرح بلوكهاي کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا گردید.
به منظور انجام آنالیزهاي رشدي گیاه و تعیین شاخص هاي فیزیولوژیک رشد، نمونه برداري 42 روز پس از کاشت طی 12 مرحله به فاصله زمانی 15 روز یکبار با استخراج 6 نمونه از هر کرت با رعایت حاشیه انجام گرفت. سطح برگ توسط دستگاه اندازهگیري سطح برگ7 محاسبه گردید. نمونه ها جهت تعیین وزن خشک توزین گردیدند.
روند رشد گیاه بر اساس درجه روز رشد تجمعی - GDD - تعیین گردید. پس از برآورد ماده خشک تولیدي ، سرعت رشد نسبی و سرعت رشد محصول با استفاده از معادلات مربوطه محاسبه گردید. در نهایت تغییرات شاخص هاي مذکور با استفاده از نرم افزار STATGRAPH برآورد و براي رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
نتایج و بحث:
بالاترین شاخص سطح برگ با تراکم 120 بوته در متر مربع و کاربرد 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمد
در پژوهشی پیرامون بررسی شاخصهاي فیزیولوژیک رشد زنیان و شنبلیله در کشتهاي خالص و مخلوط مبتنی بر اصول کشاورزي زیستی - ارگانیک - گزارش شد که با کاهش فعالیت فتوسنتزي همراه با افزایش سایه اندازي، روند نزولی در منحنی شاخص سطح برگ قابل ملاحظه است
شکل -1 روند تغییرات شاخص سطح برگ در سطوح مختلف تراکم بوته با کاربرد 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار
بالاترین میزان تجمع ماده خشک مربوط به تیمار نیتروژن 75 کیلوگرم در هکتار و تراکم 120 بوته در متر مربع بود.
در اوایل رشد تا اول بهار آهنگ رشد وزن خشک کل به صورت بطئی بود. با مناسب شدن شرایط محیطی در بهار و افزایش تدریجی دما، گیاهان شاخص سطح برگ و توان فتوسنتزي بالاتر یافته و در نتیجه این مساله باعث افزایش ماده خشک کل شد. در مراحل انتهایی رشد نیز کاهش وزن خشک ناشی از ریزش شدید برگها بود .
شکل -2 روند تغییرات تجمع ماده خشک کل در سطوح مختلف تراکم بوته با کاربرد 75 کیلوگرم نیتروژن در هکتار
اثر متقابل تراکم 80 بوته در متر مربع و 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بیشترین سرعت رشد نسبی را در مقایسه با سایر سطوح نیتروژن در این تراکم داشت
مقدار سرعت رشد نسبی در ابتداي فصل به دلیل رشد سریع گیاهان، وجود بافت هاي جوان و وزن اولیه کم گیاه نسبت به زمانهاي دیگر بیشتر است، با گذشت زمان و افزایش بافتهاي غیر زنده و مسن و سایهاندازي برگ ها روي یکدیگر و در نتیجه غیر فعال شدن بعضی برگ ها، مقدار سرعت رشد نسبی روند نزولی پیدا میکند تا اینکه به مقدار منفی در زمان برداشت می رسد.
شکل -3 روندتغییرات سرعت رشد نسبی در سطوح مختلف تراکم بوته با کاربرد 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار
اثر متقابل تراکم 120 بوته در متر مربع و تیمار نیتروژن 75 کیلوگرم در هکتار بیشترین سرعت رشد را در مقایسه با سایر سطوح نیتروژن در این تراکم داشت
در این آزمایش سرعت رشد محصول در مراحل گیاهچه اي و رزت به دلیل پایین بودن سطح کانوپی، کمی جذب تشعشع خورشیدي، دماي پایین و کوتاه بودن طول روز روند بطئی نشان داد. با آغاز رشد مجدد، سرعت رشد محصول نیز روندي افزایشی به دنبال داشت. سرعت رشد محصول در مراحل پر شدن دانه به حداکثر میزان خود رسید. حداکثر سرعت رشد محصول مصادف با حداکثر شاخص سطح برگ بود.
