بخشی از مقاله
بررسی آثار باستانی استان زنجان
بررسی آثار باستانی استان زنجان
هنگام سفر و تعطیلات که می شود همه از هم می پرسند ؛ حالا با این روزهای اندک باقیمانده برای تعطیلات کجا برویم. جایی میان این سرزمین پهناور و فراخ، با آسمان نیلگون و دشت های رها، جایی نزدیک. نزدیک اما تازه و این مکان چرا زنجان نباشد. استان زنجام با همه جذابیت هایش به طور معمول کمتر در
فهرست انتخاب های گردشگری قرار دارد. بعد از برگزاری اولین جشنواره آش ایرانی بود که آرام آرام پای شرکت های گردشگری و تورهای یک روزه برای تماشای زنجان و گنبد سلطانیه و دشت های پیرامون آن و رختشویخانه و خوردن بستنی های محلی منطقه و کباب و خرید چاقو و باقلوای زنجان و چاروق و ملیله دوزی باز شد و صنایع دستی این استان دست به دست گردشگران چرخید و چرخید و چرخید.
شاید بتوان اندکی ابراز خوشحالی کرد که در میان بازار پرطمطراق شهر زنجان که هم در آن زیتون منطقه یافت می شود و هم برنج کاشته شده در همان حوالی، می توان سوغاتی خرید که نام کشور محترم چین روی آن درج نشده باشد. اگر زنجان را ندیده اید روزهای پیش رو را از دست ندهید. زنجان دیدندی است. محض اطلاعتان، براساس داده های ایستگاه هواشناسی استان زنجان میانگین روزهای یخبندان در این استان 115 روز در سال است. به خاطر وزش
بادهای سرمه (مه) فصل های بهار و تابستان بهترین زمان سفر و گذراندن اوقات فراغت در این دیار است. بروید ببینید تا باور کنید که سرسبزی و زیبایی طبیعت استان زنجان در این دو فصل وصف ناپذیر است. تاریخ بنای شهر زنجان را هم زمان با سلطنت اردشیر بابکان دانسته اند و در همان زمان آن را شهین یعنی منسوب به شاه می نامیده اند. گفته می شود به مرور به زنگان و سپس به زنجان تبدیل شده است. امروزه یکی از مهم ترین منابع جذب جهانگرد استفاده از
آب های گرم است. استان زنجان همچون بسیاری از استان های شمالی کشور دارای چشمه های آب گرم و معدنی است. چشمه معدنی وننق زنجان، چشمه آب گرم روستای آرکوین، روستای ابدال و گرماب نیز از این جمله اند. اما اگر اهل تاریخ و میراث فرهنگی و سیاحت در معماری هستید، تماشای عمارت ذوالفقاری در مرکز بافت قدیمی شهر زنجان را از دست ندهید. در حال حاضر قسمتی از این محوطه از بین رفته و تنها قسمت بیرونی آن باقی مانده است.
یکی دیگر از آثار تاریخی استان زنجان مجموعه تاریخی بازار زنجان است که از نظر غنای اقتصادی و فرهنگی و مذهبی یکی از جالب ترین مجموعه های تاریخی و تجاری ایران به شمار می رود. بازار زنجام در قالب بافت قدیمی شهر و در راستای راه های ورودی آن قرار گرفته است. به نظر می رسد بازار زنجان حدود سال 1205 هجری قمری در دوره حکومت آقامحمدخان قاجار ساخته و در زمان فتحعلی شاه کامل شده باشد. اما در کنار شهرت گنبد سلطانیه که توصیف آن به بیش
از یک کتاب نیاز دارد، تماشای غار کتله خور را از دست ندهید. این غار در 140 کیلومتری جنوب غربی زنجان و در جنوب روستای بزرگ گرماب قرار دارد. زیبایی این غار بیشتر به علت بافت های کلسیتی از جمله استالاکیت ها و استالاگمیت ها است. بلورهای زیبا چشم انداز زیبایی برای بینندگان ایجاد کرده است. در انتهای یکی از دالان ها در طبقه اول دهلیز بزرگی قرار دارد که اسکلت حیوان چارپایی تبدیل به کلسیت شده است. و اما از گنبد سلطانیه در همین حد بدانید
که این گنبد شکوه و بزرگی کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و ایا صوفیه ترکیه را تداعی می کند. این بنا سومین بنای بزرگ در جهان و نخستین بنای بزرگ تاریخی در ایران است. در پانصد متری جنوب غربی سلطانیه سر راه این گنبد آثار معروف بقعه چپلی اوغلی قرار دارد. یکی دیگر از ده ها نقاط دیدنی این استان مجموعه غارهای داش کسن است. سه غار که دارای کنده کاری های بسیار زیبایی هستند. از جمله آنها می توان به تصویر دو اژدها اشاره کرد که
در مقابل هم به صورت قرینه حک شده اند. براساس فرضیه پی در یک دوره این غارها به عنوان نیایشگاه آیین مهرپرستی مورد استفاده بوده و در دوره دیگری که به دوره فرمانروایی ایلخانان بر می گردد با اندکی تغییرات به آرامگاه تبدیل شده است. زنجان دیدنی های بسیاری دارد. از سفر به این استان پشمیان نخواهید شد. تعطیلات خوش بگذرد.
زنجان مهد تمدن :
میراث فرهنگی هر کشوری نماد هویت ملی و نشان دهنده گذشته آن است که نگهداری از آنها محدود به شعار و حرف نیست، اما متأسفانه بنیادهای آثار تاریخی استان زنجان همچنان بر پایه شعار و حرف حرکت می کند.
استان زنجان امروز در گستره جغرافیایی خود آثار بی بدیل و کهنی از میراث تاریخی و باستانی دارد که در صورت برنامه ریزی مدون، این میراث می تواند به عنوان یک صنعت بزرگ در جذب گردشگر موفق باشد.
اما آثار تاریخی این استان امروزه شاهد بی مهری هایی است. توجه نکردن به میراث کهن استان زنجان که از گذشته در استان مرسوم بوده، در سال های اخیر به اوج خود رسیده است، به نحوی که صنعت گردشگری به عقب برگشته و در جایگاه متزلزل خود، تاریخ کهن و آثار تاریخی را هم دچار بحران کرده است.
باید این واقعیت را قبول کنیم که دیگر با کارهای کلیشه ای و شعاردادن نمی توان گردشگر جذب کرد، بلکه توسعه صنعت گردشگری تنها نیازمند کار علمی و عملی است.
استان زنجان با چند هزار سال قدمت و دارا بودن یادگاریهای از تمدن های مهم بشری، تفرجگاه ها، آثار باستانی و مکان های جذاب گردشگری مورد توجه جهانیان به ویژه افراد علاقه مند به سیاحت و گردشگری قرار داشته و دارد.
زنجان از مهمترین مکان های باستانی ایران است که جایگاه و مهد تمدن بشر بوده و شکوه و اقتدارش از دوران های گذشته برای مردم شناخته شده است.
به طور اجمال می توان گفت استان زنجان به علت شرایط خاص جغرافیایی در روند تاریخ، بهترین تمدن های فرهنگ بشری را شاهد بوده و آثار مکشوفه دوران ماقبل تاریخ، قبل و پس از اسلام، پندارها، باورها، آداب و رسوم، اعتقادات قلبی مردم، وجود چهره های علمی و فرهنگی در فرهنگ مکتوب منطقه، نشانگر گوشه هایی از غنای فرهنگی این استان است.
هم اکنون ده ها اثر تاریخی ارزشمند از جمله کاروانسرای سنگی، مساجد جامع، مجموعه بازار، مسجد جامع «سید» زنجان، غار کتله خور، گرمابه حاج داداش، بقعه ملاحسین کاشی، بقعه امامزاده حضرت سید ابراهیم (ع) زنجان، معبد صخره ای داش کسن و مسجد جامع قروه شناسایی شده اند که نیازمند مدیران توانمند برای معرفی هستند.
گنبد سلطانیه زنجان، گنبدی عظیم و استوار و بزرگترین بنای خشتی جهان بیش از 30 سال است که در میان داربست های فلزی گرفتار است.
مسئوولان استانی قول داده بودند امسال همزمان با هفته دولت داربست ها را جمع آوری کنند، ولی این وعده عملی نشد.
غار کتله هم یکی دیگر از جاذبه های بی بدیل استان زنجان است که علیرغم مناظر بی نظیر، به دلیل نورپردازی ضعیف فاقد جاذبه لازم است. نبود راهنما برای راهنمایی گردشگران هم جای تأمل دارد، زیرا برای غار بزرگی همچون کتله خور فقط دو نفر راهنما وجود دارد و گردشگران همواره برای لذت بردن و آشنایی با این غار عظیم گرفتار مشکل هستند.
گرچه استاندار زنجان همواره بر تقویت زیر ساخت های گردشگری در استان تأکید دارد، ولی متأسفانه دیدگاه های استاندار هیچگاه در خصوص گردشگری استان اجرایی نشده است.
فرهنگ فرخی رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان تعداد آثار تاریخی ثبت شده استان در فهرست آثار ملی ایران را 418 اثر عنوان و تأکید می کند که روند ثبت آثار تاریخی در آینده توسعه خواهد یافت. بهتر است در زمینه میراث فرهنگی در کنار آمار و تعداد ثبت آنها، به حفظ و نگهداری آنها هم بیندیشیم. نبود برنامه ریزی صحیح و معرفی نکردن آثار تاریخی استان موجب شده است تا زنجان به رغم همه پتانسیل هایی که در بخش گردشگری دارد، کمترین میزان گردشگر را داشته باشد.
در استان زنجان رشته های مختلف صنایع دستی رواج دارد که می توان به گلیم بافی، گیوه دوزی ابریشمی و نخی در انگوران و زنجان، چاروق دوزی، رنگرزی، سفالگری، ملیله کاری شامل سینی، سرویس بشقاب کاسه، ساخت انواع چاقو و قندشکن، جاجیم بافی نواری، کیسه بافی حمامی، نواری و حکاکی روی مس اشاره کرد. متأسفانه به دلیل تبلیغات نامناسب و رعایت نکردن اصول بسته بندی، در حال حاضر صنایع دستی استان زنجان به بدترین شکل ممکن در کشور توزیع می شود.
اوضاع جغرافیایی استان :
استان زنجان منطبق است با موقعیت ریاضی 47 درجه و 10 دقیقه تا 49 درجه و 28 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 35 درجه و 35 دقیقه تا 37 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی از استوا منطبق و وسعتی بالغ بر 22164 کیلومتر مربع وسعت است.
استان زنجان از قسمت شمال با شهرستان رودبار از استان گیلان، از شمال شرقی و شرق به استان قزوین، از جنوب به بخش کبوتر آهنگ استان همدان، از جنوب غربی به شهرستان بیجار از استان کردستان، از مغرب به شهرستان تکاب از استان آذربایجان غربی و از شمال غربی با شهرستان میانه از استان آذربایجان شرقی و شهرستان خلخال از استان اردبیل محدود است.
از نظر اوضاع توپوگرافی شامل 2 قسمت کوهستانی و جلگه ای بوده وقسمت کوهستانی موسوم به رشته کوههای زنجان شمالی است که خود قسمتی از سلسله جبال البرز مرکزی و غربی را تشکیل داده و قلل مرتفع بخش طارم را در خود جای داده است.
رشته کوههای زنجان جنوبی، بخشهای خدابنده، سلطانیه، انگوران را دربر گرفته و این کوهها در زمره سلسله جبال منفرد مرکزی طبقه بندی شده اند.
حدوداً در قرن هفتم قبل از میلاد که سیستم حکومتی تحت عنوان پادشاهی ماد بنیانگذاری گردیده نیمه غربی استان زنجان از حدود ابهر در حوزه استحفاظی ماد آتروپاتن قرار گرفته و نیمه شرقی آن در حوزه استحفاظی ماد سفلی بوده است.
بهر تقدیر مدارک باستانشناسی و متون تاریخی حاکی از رونق حیات در این منطقه جغرافیایی در سرتاسر دوران اسلامی بوده و از نظر سیستم اقتصادی و مظاهر فرهنگی و هنری در حد شکوفائی به حیات خود ادامه داده است، از آثار این حیات که قابل رؤیت است مساجد جامع ابهر، قروه، سجاس، قلابر، بقاع معروف : پیر تاکستان (قرن ششم هجری)، پیر احمد ابهر (قرن هشتم هجری)، آرامگاه شیخ براق و مولانا حسن کاشی در سلطانیه (قرن هشتم هجری) و کاروانسراهای نیک پی (قرن 11 هجری)، سرچم (قرن هشتم هجری) و زیاده از 40 سایت تاریخی معتبر شناسایی شده را می توان دلیل قاطعی بر این مدعا دانست.
