بخشی از مقاله
چکیده
خلوت، به عنوان یکی از اصلی ترین نیازهای روانی هر انسان برشمرده می شود و در کیفیت ادراک کاربر از محیط نقش دارد. با توجه به این نکتـه کـه خلـوت دارای سطوح مختلف، از انزوای کامل تا خلوت ذهنی می باشد، و همچنین وابسته بودن سطوح مورد نیاز خلوت به ویژگی های فردی انسان از قبیل جنسـیت، سن و نژاد، و نیز دارا بودن ماهیت دیالکتیکی2 ، اختصاص دادن سطح ثابتی از خلوت به محیط در هنگام طراحـی امکـان پـذیر نیسـت و نمـی توانـد بـه طـور مطلوب پاسخگوی نیاز کاربر باشد. لذا، در پژوهش پیش رو پس از شناسایی تاثیر خلوت و فضای شخصی بر سالمند و بررسی سطوح مناسب خلـوت در سـرای سالمندان، به معرفی عوامل تاثیرگذار بر چگونگی ادراک سالمند از خلوت پرداخته شده است. سپس با بررسـی راهکارهـای طراحـی در جهـت شـکل دادن بـه عوامل تاثیرگذار بر ادراک خلوت در سرای سالمندان، این نتیجه حاصل شد که به دلیل گسترده بودن طیف نیاز به سـطوح مختلـف خلـوت از سـوی کـاربران، لازم است محیط تا جای ممکن قابلیت انطباق با نیاز های کاربر را داشته باشد. به عبارت دیگر، با فراهم آوردن توانایی تنظیم عناصر محیطی توسـط کـاربر در جهت دست یابی به سطح مورد نیاز خلوت، کیفیت ادراک کاربر از محیط ارتقا می یابد و تجربه ی بهتری از فضا را در پی خواهد داشت.
واژه های کلیدی: سرای سالمندان، معماری داخلی، روانشناسی محیطی، خلوت
مقدمه
توجه اصلی این پژوهش معطوف بر سالمندان و ضرورت توجه به خلوت به عنوان عاملی موثر در ارتقای سلامت روحی ایشان می باشـد. اما چرا طراحی فضای سکونت سالمند مستلزم توجه خاص طراح است؟ و چه عواملی این گروه از کاربران را متمایز ساخته و پاسخگویی بـه نیازهای آنها تا این حد دارای پیچیدگی است؟
در نظر داشتن پاسخگویی به نیازهای روحی کاربر، حقیقتی غیر قابل انکار در راستای رسیدن به طراحی موفق بر مبنای ارتقای کیفیت ادراکی فضا است و طراح باید در کنار توجه به نیازهای فیزیکی و عملکردی کاربر، با چگونگی پاسخگویی صحیح به نیازهـای روحـی کـاربر نیز آشنایی داشته باشد. در این میان، سالمندان به عنوان افرادی از جامعه که به مرحله ی کهولت سن رسیده انـد و گاهـا دارای اخـتلالات جسمانی منحصر به این دوره می باشند، از نظر روحی نیز تغییرات خاصی را تجربه کرده اند که همین امر منجر به تغییر در نیازهای روحی آنها شده است. از این رو که در این پژوهش فضای مورد بحث، سرای سالمندان و به طور کل فضای سکونتی غیر از خانه ی سالمند مد نظر است، ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که متاسفانه در کشور ایران تا کنون تلاش در خور توجه ای در راستای بهبود وضعیت زنـدگی این گروه در سراهای سالمندان صورت نگرفته است و این زمینه نیازمند توجه و مطالعه بیشتر توجه طراحان می باشد.
از آنجا که بسیاری از بیماری ها و اختلالات در دوره ی کهولت سن بروز پیدا می کند، تمام کشورها به زودی با مشکل مـدیریت شـمار زیادی از سالمندانی که از بیماری های روحی رنج مـی برنـد مواجـه خواهنـد شـد(.(Gelder, 2005: 215 در اکثریـت قریـب بـه اتـاق کشورهای توسعه یافته امروزه مقوله ای به نام سرای سالمندان 24 ساعته برای نگهداری افراد مسن که هنوز توانایی انجـام بیشـتر فعالیـت روزمره را دارند به چشم نمی خورد. چرا که جمع آوری افراد سالمند در یک محل و زدن برچسب کهولت سن به آنهـا نـه تنهـا تـاثیری در بهبود سلامت روح آنها ندارد، بلکه منجر به بروز استرس، افسردگی و اختلالات روحی در ایشان می شود. با این وجود، در کشور ما به دلیـل اینکه بستر لازم برای اجرای تغییرات بنیادین در سیستم سراهای سالمندان در آینده ای نزدیک وجود ندارد، لازم است بـا ارتقـای کیفیـت زندگی سالمند در سراهای سالمندان حداقل تلاش ممکن در راستای بهبود تجربه ی زندگی آنها در سال های کهولت سن صورت پذیرد.
