بخشی از مقاله
چکیده
سالمندی بعنوان مرحله ی سوم عمر است که در دنیای معاصر همگام با پیشرفت های عظیم صنعتی، علم وتکنولوژی، بعنوان جمعیت رو به رشد با نیازهای ویژه محسوب شده است. سالمندی فرایندی عادی، طبیعی و درحال تغییر است که سبب بروز ناتوانایی ها و نیازهای خاص در سالمند میشود. این ناتوانایی ها می تواند به نگرش اعضای خانواده بر سالمندش تاثیر بگذارد و باعث شود وی را به خانه سالمندان بفرستند. دوری از محیط آشنای خانه و حمایت های خانوادگی در کنار ضعف ها و فقدان های دوران پیری، باعث کاهش کیفیت زندگی سالمندان در خانه سالمندان است. هدف این مطالعه بررسی تاثیر الگوهای معماری بومی بر بهبود کیفیت زندگی سالمندان مقیم خانه سالمندان است.
با توجه به تاثیر متقابل انسان بر فضا و فضا بر انسان این مسئله پیش می آید که چگونه در خانه ی سالمندان می توان حس تعلق به مکان را افزایش داد که مزایای آن آرامش، احساس امنیت و برگشت احساسات نابود شده و تغییر تلقی فرد و جامعه از این مکانهاست حس تعلق به مکان که عامل مهم در شکل گیری پایه های ارتباطی استفاده کنندگان و محیط می باشد، نهایتأ منجر به ایجاد محیط های با کیفیت نیز خواهد گردید.ویژگی های کالبدی نظیر - فرم،رنگ،اندازه،شکل،مقیاس و بافت - و عوامل ادراکی-شناختی نقش مهم و موثر در شکل گیری حس تعلق دارد. با استفاده از الگوهای معماری بومی در طراحی خانه سالمندان می توان با خاطره انگیزی به ارتقا حس تعلق به مکان کمک کرد.
پژوهش حاضر از نوع توصیفی-همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش سالمندان مقیم خانه های سالمندی شیراز است. اطلاعات موردنظر از طریق فرم پرسشنامه با طیف لیکرت جمع آوری گردیده است.همچنین در تحلیل داده ها از آزمون ناپارمتریک کای اسکور استفاده گردید، آماره کای اسکور18/ 415 بدست آمد که از لحاظ آماری معنی دار می باشد.
مقدمه
پدیده افزایش جمعیت سالمندان یکی از مهم ترین چالش های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی در قرن بیست و یکم به شمار می رود و این چالش بزرگ مسئولان را بر آن می دارد که به کیفیت زندگی این افراد در خانه سالمندان که اغلب مورد غفلت واقع می شوند اهمیت بیشتری دهند. وقتی سکونت در سرای سالمندان ضرورت یابد، سالمند اغلب احساس طرد شدن و جدایی میکند. اگر سالمند احساس کند به خاطر ارزش کم و بهای اندک دور انداخته شده است، عکس العمل طبیعی است که دچار احساس منفی میشود. این افراد اغلب احساس بی اهمیتی، بی علاقگی، و بی مهری می نمایند
درک اینکه چرا خانه سالمندان اغلب بوسیله ی سالمندان بعنوان - آخرین نشانه شکست - درنظر گرفته میشود اهمیت دارد، زیرا این نوع نگرش اثر منفی به سازگاری مقیمان سالمند در هنگام مواجه با این چالش می گذارد. درک چگونگی تجارب احساس سالمندان برای ادامه زندگی در سرای سالمندان ضروری است.
در بررسی رابطه انسان و محیط، شناخت عناصر کالبدی ، ویژگی های محسوس محیط و معانی و پیام های برخاسته از آن حائز اهمیت است. حس مکان از جمله مفاهیمی است که شناخت بیشتر آن می تواند به محققان و برنامه ریزان در زمینه های گوناگون یاری رسانده و درنهایت منجر به توسعه ی محیط شود. حس مکان، به معنای دریافت ویژگی های معنایی محیط و شخصیت مکان توسط استفاده کنندگان از محیط می باشد.
حسی که توسط ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات آگاهانه یا ناآگاهانه آنها از محیط دریافت شده و استفاده کننده را در ارتباطی تنگاتنگ با محیط قرار می دهد. حس مکان موجب ایجاد حس رضایتمندی در استفاده کننده شده و با یادآوری فرهنگ یا تاریخ یک اجتماع و یا تجارب ذهنی گذشته فرد به مفهوم هویت تاکید کرده و کیفیت فضای ساخته شده را برای مخاطب ارتقا می بخشد. ویژگی های کالبدی محیط که شامل تعاملات اجتماعی و همچنین معانی هویتی و ذهنیت می باشد بر القا حس مکان تاثیرگذار می باشد
بطور کلی دلبستگی به یک موضوع مثل مکان، مبتنی بر تجارب قبلی زندگی، ساختارهای رفتاری، شناختی، حسی و اجتماعی فرد می باشد. چرا که افراد بر این اساس طرح رفتاری، شناختی، حسی و اجتماعی از خود1 ساخته و تمام تجارب و رویارویی های تازه ی خود با موضوعی نو برپایه ی این طرح،ادراک ساماندهی و طبقه بندی نموده و بخاطر میسپارند. به این علاوه این طرح از خود، محرک انگیزه های رفتاری فرد نیز میباشد. بنابراین درهمان هنگام که خود ساخته میشود، نیازها و توقعات فرد نیز بنا شده و هنگامی که شی یا موضوعی این نیازهارا براروده می کند، فرد احساس آسایش و امنیت نموده و براوردن نیازهایش بصورت ذهنی و عینی ادامه پیدا میدهد. به این ترتیب فرد به آن مکان یا موضوع جذب شده،و براین اساس با بیان عواطف خود، از این جذبه توجه و مراقبت میکند.نتیجه ی آن یعنی دلبستگی، اشتیاق به زندگی با دیگران و رفتار هدفمند را پایدار نگه می دارد.
بامشخص شدن ضرورت توجه به سالمندان ونیازهای آنها وهمچنین بی میلی سالمندان به خانه ی سالمندان،همچنین با توجه به تاثیر حس تعلق به مکان بر رضایتمندی از مکان در این پژوهش سعی در بررسی تاثیر الگوهای معماری بومی در ارتقا حس تعلق به مکان در سرای سالمندان است.
روش تحقیق
طرح پژوهش حاضر با توجه به هدف و ماهیت آن از انواع طرح های همبستگی می باشد. جامعه ی آماری کلیه ی سالمندان زن و مرد ساکن در آسایشگاه های سالمندان شهر شیراز بودند که شامل 350 سالمند در 5 آسایشگاه سالمندی است.در این روش تعداد حجم نمونه موردنیاز 184واحد بهطریق فرمول کوکران بدست آمد. اما در ادامه پژوهش و بررسی دقیق تر جامعه آماری با مداخله گرهای از جمله آلزایمر، ناتوانی ذهنی، ناتوایی شنوایی درعین نداشتن سواد خواندن مواجه شده که محقق را به حضور در جامعه آماری و شناسایی سالمندان هوشیار مجبور ساخت که در نهایت 41 نفر از سالمندان مقیم در 5 خانه سالمندی شیراز توانستن در ادامه پژوهش همکاری کنند. سپس با مراجعه به خانه سالمندان از طریق مصاحبه با واحدهای مورد پژوهش، فرم پرسشنامه تکمیل گردید.
مکان
در فرهنگ لغت دهخدا 1373 - ،جلد سوم - مکان، صیغه ی اسم ظرف است مشتق از کون به معنای »بودن« و به معنای مطلق »جا« ، و در همین فرهنگ لغت بودن به معنای »وجود هستی« و »هستی داشتن« است همچنین گذراندن عمر و »زندگی کردن« نیز معنی میدهد. مکان در فرهنگ آکسفورد» 2یک موقعیت، نقطه یا ناحیه ای خاص« معنا شده . در فرهنگ لانگمن3 ، مکان »هر ناحیه، نقطه، موقعیت یا وضعیت در فضا و یک نقطه به خصوص در ناحیه گسترده تر است. «
پس می توان گفت منظور جا یا قسمتی از فضاست که از طریق عواملی که در آن قرار دارند تعریف می شوند.
علی مدنی پور - .1379ص - 32 مکان را بخشی از فضا و دارای بار » ارزشی و معنایی « میداند و افشار نادری - .1378ص4 - آن را نتیجه برهمکنش سه مولفه -1»رفتار انسانی -2مفاهیم -3ویژگی های فیزیکی « تصور میکند.
فیلسوفی به نام هایدگر 1958 اظهار کرد میدارد که » مکان، انسان را در مسیری قرار میدهد که رابطه و پیوستگی های خارجی وجود او و درعین حال عمق و ژرفای آزادی و اصالت وجودی او را بر وی آشکار میکند.«
اصطلاح مکان در مقابل فضا مستلزم یک رابطه ی عاطفی قوی موقتی یا طولانی بین یک شخص و یک مکان فیزیکی خاص است و بذل توجه بیشتری به محیط فیزیکی دارد
حس مکان
محیط با ایجاد پیام ها و معانی می تواند وقوع برخی رفتارها را آسان کند یا مانع بروز برخی دیگر از رفتار ها باشد. این حس کلی که پس از ادراک و قضاوت نسبت به محیط خاص در فرد بوجود می آید و به صورت دقیق هم نمیتوان آن را تعریف کرد، حس مکان یا حس نسبت به مکان نامیده میشود
حس مکان به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و احساس کم و بیش آگاهانه ی آنها از محیط خود است که شخص را در ارتباط درونی بامحیط خود قرار میدهد، بطوری که فهم واحساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه میشود. از مفاهیم فرهنگی مورد نظر مردم، روابط اجتماعی و فرهنگی جامعه در یک مکان مشخص حمایت کرده و باعث یاداوری تجارب گذشته و دستیابی به هویت برای اهداف میشود این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیاتی حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص میگردد.
حس تعلق به مکان
در واژه شناسی لغت نامه دهخدا تعلق خاطر را علاقه داشتن، عشق به چیزی داشتن و میل به کسی داشتن معنی میکند و از نظر ابن خلدون - - 72:1389 تعلق خاطر داشتن را معادل تعصب تعریف می کند.
تعلق به مکان که بر پایه حس مکان بوجود می آید فراتر از آگاهی از استقرار در یک مکان است. این حس به پیوند فرد با مکان منجر شده و در آن انسان خود را جزئی از مکان می داند و اساس تجربه های خود از نشانه ها، معانی، عملکردها و شخصیت نقشی برای مکان در ذهن خود متصور می سازد و مکان برای او قابل احترام می شود.
حس تعلق که به منظور بهره مندی و تداوم حضور انسان در مکان نقش مهمی ایفا می کند به گونه ای که به پیوند فرد با بافت منجر میشود؛ در این صورت انسان خود را جزیی از بافت می داند و بر اساس تجربه های خود از نشانه ها، معانی، عملکردها و شخصیت نقشی برای بافت در ذهن خود متصور می سازد. این نقش نزد او منحصر به فرد بوده و در نتیجه مکان برای او مهم و قابل احترام می شود. در این حالت است که می توان در دمیدن روح تازه به بافت از آن بهره جست و فضا را کیفیت بخشد
