بخشی از مقاله
چکیده
بودجه شاهرگ حیاتی دولت است، زیرا دولت تمامی فعالیتهای مالی خود را در چهارچوب قانون بودجه انجام می دهد. از سوی دیگر از آنجا که در سیستم بودجه ریزی سنتی عوامل مهمی چون اثربخشی، کارایی، صرفه جویی و بازدهی درقبال صرف منابع نادیده گرفته می شوند لذا ازمنابع بدرستی استفاده نشده و حتی به هدر می روند . یکی از راه کارهای مطرح جهت استفاده و مدیریت بهتر بودجه استفاده از بودجه عملیانی به جای بودجه ریزی سنتی است.
بکارگیری بودجه سنتی مستلزم رعایت قوانین مندرج در قانون محاسبات عمومی است . در این مقاله با مروری بر سیر تحولات بودجه و قانون محاسبات عمومی کشور, به بررسی بررسی زمینه های نظارت قانون محاسبات عمومی کشور بر بودجه عملیاتی پرداخته می شود. در نهایت نیز مدلی مفهومی برای بودجه ریزی عملیاتی ارائه می گردد.
واژگان کلیدی: بودجه عمیلاتی, قانون محاسبات عمومی، ایران، نظارت
مقدمه
تحولات و پیچیدگیهای عصر حاضر نیاز دولتها را جهت اعمال تدابیری منطقی به خصوص اقدام به برنامه ریزی صحیح، تصمیم گیری و مدیریت علمی و ایجاد هماهنگی در امور مربوط به نیازمندیهای جوامع مطرح ساخته است. استفاده از روشهای نوین بودجه بندی علاوه بر این که از کندی کار دستگاههای دولتی و اسراف اموال عمومی جلوگیری می کند، در پیشبرد مقاصد اجتماعی و اقتصادی نیز بسیار مؤثر بوده و دولت ها از این طریق می توانند منابع ملی را به نحو عادلانه و مطلوب در بین اهداف مطلوب جامعه توزیع می نمایند.
بودجه شاهرگ حیاتی دولت است، زیرا دولت تمام فعالیتهای مالی خود اعم از کسب درآمد و پرداخت هزینه ها برای اجرای برنامه های متعدد و متنوع خود را در چهارچوب قانون بودجه انجام می دهد بنابراین بودجه آیینه تمام نمای همه برنامه ها و فعالیتهای دولت بوده و نقش بسیار مهمی درتوسعه اقتصاد ملی ایفا می نماید.
روند متداول بودجه ریزی در کشور، اطلاعات کافی در خصوص نتایج هزینه کرد اعتبارات و میزان اثر یخشی و کارایی برنامه به دست نمی دهد و همچنین دارای افق برنامه ریزی کوتاه مدت بوده و محدودیت اقتدار مدیریت در کنترل هزینه ها و نظارت بر اجرای هر واحد را موجب می شود.
از آنجا که در سیستم بودجه ریزی سنتی عوامل مهمی چون اثربخشی، کارایی، صرفه جویی و بازدهی درقبال صرف منابع نادیده گرفته می شوند لذا ازمنابع بدرستی استفاده نشده و حتی به هدر می روند. از طرفی افزایش یا کاهش بودجه دستگاهها تابع تصمیمات سیاسی و اعمال نفوذ اشخاص وقدرت چانه زنی آنها بوده ومیزان پاسخگویی مدیران وسنجش میزان مسئولیت پذیری آنان کمرنگ می باشد . علاوه براین درکشور ما بودجه با مسائل اقتصاد کلان مانند رشد اقتصادی، بیکاری، اشتغال وتورم وبطورکلی رونق ورکود اقتصادی درار تباط است و ازسوی دیگر دراکثر سالها با کسری بودجه مواجه است.
با توجه به مزایای بودجه عملیاتی و نقایص و کاستی های بودجه ریزی سنتی موجود کشور، لزوم اجرای بودجه عملیاتی به عنوان یک روش نوین در بودجه ریزی سنتی به شدت احساس می گردد. با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش در پی آن است که بودجه عملیاتی را در مرحله اجرای بودجه مورد بررسی قرار دهد . به این ترتیب که ابتدا مروری بر مطالعات انجام شده صورت خواهد گرفت . سپس با مروری بر سیر تحولات بودجه و قانون محاسبات عمومی کشور, به بررسی بررسی زمینه های نظارت قانون محاسبات عمو می کشور بر بودجه عملیاتی پرداخته می شود. در نهایت نیز مدلی مفهومی برای بودجه ریزی عملیاتی ارائه می گردد.
مروری بر مطالعات انجام شده
در سالهای اخیر پژوهش های مختلفی برای بررسی نحوه اجراء بودجه ریزی عملیاتی و آثار آن بر مبنای نظر سنجی از مقامات بودجه در ایالتهای مختلف آمریکا صورت گرفته است. به عنوان نمونه ملکرز و ویلافبی (1998) 1 برای پاسخ به این سئوال نظر سنجی های مختلفی را برای ایالتهای آمریکا انجام دادند و دریافتند که بجز سه ایالت، همه ایالت ها دارای الزامات بودجه ریزی عملیاتی بوده اند و اکثر آن ها زمین ه های قانونی را در دهه 90 میلادی ایجاد کرده اند. جوردن و هکبارت (1999) 2 نتایج نظرسنجی از مقامات اجرایی بودجه ایالتی را به منظور تعیین آثار عملیاتی کردن بودجه بر تصمیمات بودجه ای را، ارائه نمودند . آنها تایید کردند که بودجه ریزی عملیاتی به نحو گسترده ای در آمریکا به کار می رود، ولی این تنها شیوه ارزیابی عملکرد است که بر تخصیص منابع اثر می گذارد.
آندروز(2004) 3 نشان داده است که امکان اجراء بودجه ریزی عملیاتی در ایالتهایی وجود دارد که در آنها توانایی حرفه ای و کارشناسی برای چنین تغییراتی بیشتر وجود دارد و مقامات برای اعمال چنین تغییراتی اختیارات بیشتری دارند، و میزان پذیرش تغییر نیز بیشتر است . برنز و لی(2004)4 دریافتند که استفاده از شاخص های اثربخشی عملکرد، نرخ های بهره وری در بودجه های ایالتی ، ازسال 1990 تا 2000 کمی کاهش یافته است. آنها همچنین دریافتند ، در دوره های زمانی که سطوح منابع مالی تغییر کرده ، این شاخص ها نیز به میزان زیادی بهبود یافته اند.
در تحقیقات انجام شده داخلی سهراب جهاندوست (1374) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود موضوع تدوین بودجه عملیاتی در سازمان بنادر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را مورد مطالعه قرارداد که هدف از این تحقیق تهیه وتنظیم بودجه فعالیتهای سازمان بنادر وکشترانی با استفاده از روش بهای تمام شده کالاها وخدمات بوده است.
مصطفی مقدس((1383 در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی نظام بودجه بندی در ارتش جمهوری اسلامی ایران پرداخته است که هدف از این تحقیق انتخاب نظام بودجه بندی مناسب وکارا در راستای نیازها ی ارتش جمهوری اسلامی ایران بوده است . تقی نمازی یوسفی در سال 1383 در پایان نامه کارشناسی ارشد خود موضوع امکان سنجی بودجه ریزی عملیاتی در فعالیتهای آموزشی سپاه را مورد مطالعه قرارداد. هدف از این تحقیق این بود که آیا می توان بودجه فعالیتهای آموزشی سپاه را به روش عملیاتی تهیه وتنظیم نمود ؟ همچنین علی ابریشم در سال 1385 موضوع "استقرار بودجه ریزی عملیاتی در شهرداریها " را بعنوان موضوع پایان نامه خود انتخاب نمود.
