بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اولویتهای اصلاح ساختار اقتصادی کشور، اصلاح روشهای بودجه ریزی و توزیع منابع در سازمانهای دولتی است. آنچه تحت عنوان بودجه ریزی در دستگاههای اجرایی کشور رایج است شیو های سنتی است که هیچگونه اطلاعاتی درباره هزینه شدن اعتبارها و میزان کارآیی و اثربخشی برنامه بدست نمی دهد، همچنین این نوع سیستمهای بودجه ریزی افق کوتاه مدت دارند و از نگهداری هزینه ها در حسابهای بلند مدت عاجز هستند و منجر به کاهش اقتدار مدیریت برای بودجه می شود.بودجه ریزی عملیاتی، یک فرآیند جاری است که همه مدیران یک سازمان را از رییس سازمان گرفته تا تک تک مدیران برنامه ها و مدیران سازمان های تابعه درگیر می کند.
این فرآیند شامل یک چرخه بازخور است که اطلاعات صحیحی را در اختیار مدیران عالی برای مدیریت فعالیت های خود قرار می دهد باگسترش وظایف دولت وافزایش مخارج دولتی وارتباط آن با اقتصادکشور،کنترل مخارج دولت اهمیت خودراازدست داد ونیاز به بهبود در سیستم های برنامه ریزی،کنترل و مدیریت منابع دولت مطرح گردید . تاکید برنتایج عملکرد باعث می شود که استفاده کنندگان گزارشهای مالی دولت دید وسیعتری پیداکرده واطلاعات بیشتری در مورد نتایج عملکرد وهزینه های اجرای فعالیتها داشته باشند.
این امر موجب توجه دولتمردان وسیاستگذاران به اقتصادی بودن وکارایی واثربخشی منابع دولت می گردد. برای تحقق این امر نه تنها باید روشهای بودجه بندی موجود برای افزایش هماهنگی در این سیستم بهبود یابد بلکه باید بعد جدیدی را برای ارزیابی مدیریت فعالیتهای دولتی مطرح ساخت تا با تاکید بر اهداف ،نتایج، محاسبه بهای تمام شده فعالیتها وکاهش هزینه ها ومدیریت فعالیتهای دولتی باعث افزایش رضایت مردم وارایه خدمات با کیفیت بالاوهزینه پایین گردد.این مقاله به بررسی ابعاد نظام بودجه ریزی عملیاتی در جهت پیاده سازی و اجرای آن در ایران می پردازد .
مقدمه
بودجه ریزی عملیاتی در واقع همان بودجه برنامه ای است که به نحو دقیق تر و روشن تری اجرای برنامه ها را از دیدگاه فایده و هزینه تجزیه و تحلیل می نماید و به علل افزایش قیمت تمام شده واقف می گردد و در نهایت به مدیریت سازمان کمک می کند .استقرار این سیستم مستلزم وجود اطلاعات دقیق در مورد اجرای برنامه ها، فعالیتها و عملیات هر واحد است، لذا حرکت به سوی بودجه عملیاتی موجب گسترش و نگهداری حسابها و جزئیات در امور مالی دستگاه می باشد - فرزیب،. - 1385
بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم برنا مه ریزی، بودجه ریزی و ارزیابی است که بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تأکید می ورزد .در چارچوب بودجه ریزی عملیاتی ، بخش های مختلف اداری بر اساس استانداردهای مشخصی تحت عنوان شاخص های عملکرد پاسخگو هستند و مدیران در تعیین بهترین شیوه نیل به نتایج، از اختیار عمل بیش تری برخوردارند . از طرف دیگر در چارچوب چنین شیوه ای مشارکت سیاستگذاران ، مدیران و حتی شهروندان در قالب برنامه های راهبردی ، اولویت های هزینه ای و ارزیابی عملکرد ، صورت می گیرد . شناسایی ارتباط میان برنامه ریزی راهبردی و تخصیص منابع، با توجه به افق های بلند مدت، از اهداف دیگر بودجه ریزی عملیاتی تلقی می شود.
مهمترین برنامه مالی و صورت دخل و خرج هر دولت ،برنامه ای تحت عنوان بودجه سالیانه است . روشهای مختلفی برای کارآمد کردن بودجه وجود دارد . در دهه های مختلف ، رویکردهای متفاوتی برای تنظیم بودجه سالانه ارائه شده است که شامل بودجه نویسی سنتی ، بودجه برنامه ای ، بودجه ریزی برمبنای صفر ، سیستم بودجه طرح و برنامه و بودجه عملیاتی است . بودجه ریزی عملیاتی در واقع یکی از رویکردهای اثربخش در نظام بودجه ریزی است که برمبنای قیمت تمام شده خروجی ها تعریف می شود .
در این سیستم سلسله مراتبی از برنامه طرح ، پروژه و فعالیت تعریف می شود ، به طوری که براساس استانداردها و نرمهای مربوط به هر فعالیت می توان به قیمت تمام شده آن فعالیت دست پیدا کرد . برای هریک فعالیت یا واحد تصمیم ، شاخص هایی تعریف می شود که به صورت کیفی یا کمی قابل اندازه گیری است ، این شاخص ها می تواند شامل نیروی انسانی - نفر ساعت - یا زمان اجرای هر فعالیت باشد ، که اگر زیر ساخت های مربوط به آن به خوبی فراهم شده باشد ، قیمت تمام شده هر فعالیت بر مبنای معیارها و شاخص های تعریف شده تعیین می شود . در این صورت می توان محاسبه کرد که هر فعالیت و هر پروژه و هر در بالاترین سطح هر برنامه تا چه اندازه یک سازمان یا دولت را به اهداف کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت خود می رساند .
برای اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی ، زیر ساخت هایی همچون استقرار نظام حسابداری قیمت تمام شده لازم است . پیروی از فلسفه بودجه ریزی برمبنای صفر یعنی اولویت بندی فعالیت ها ، پروژه ها و طرحها و برنامه های دولت در زمان تدوین بودجه ، بدین معنا که بودجه هر سال برمبنای اهداف آن سال و اولویت های دولت در آن سال باید تدوین شود و تمام فعالیت ها صرف نظر از سیستم گذشته نگر باید براساس اهداف و شاخص هایی اولویت گذاری گردد و منابع محدود کشور به منظور دستیابی به اهداف موردنظر به فعالیت تعریف شده و اولویت دار اختصاص یابد در سیستم بودجه ریزی عملیاتی وجود یک نظام جامع اطلاعات مدیریت با رویکرد فناوری اطلاعات لازم است . که این سیستم جامع باید فصول مختلف و برنامه های مختلف را با رویکردهایی برمبنای برنامه ریزی ریاضی و بهینه به هم ارتباط داد .بدین ترتیب صرفه جویی قابل توجهی در منابع مالی و ریالی کشور ناشی از شناخت فعالیت های زائد ، موردی کاری و دوباره کاری ها پدید می آید.
نظام بودجه ریزی در ایران:
از سال 1378 بحث اصلاح نظام بودجه ریزی در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور با جدیت بیشتری دنبال شده است . با اقدامهای اولیه ای که صورت گرفت براساس مصوبه ستاد اقتصادی دولت قرار شد . این اصلاح در دو مرحله انجام گیرد ، مرحله اول ناظر بر اصلاحات کوتاه مدت و شکلی بود که در قالب اصلاح نظام طبقه بندی ، کاهش تعداد تبصره ها و تهیه و تصویب قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ، کاهش تعداد دستگاهها و ردیف های بودجه ، تغییر شکل ارائه بودجه شرکت های دولتی و سرانجام اصلاح نظام اطلاعاتی بودجه به انجام رسید . در مرحله دوم قرار بود اصلاحات ماهوی در نظام بودجه ریزی به عمل آید . که یکی از مهم ترین بخش های آن به کارگیری نظام بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد - بودجه ریزی عملیاتی - بود.
استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی در سه مرحله الف - شفاف سازی ب - ارتقای بهره وری ج - افزایش اثربخشی صورت می گیرد که مرحله اول آن از سال 1385 به اجرا گذارده شده است - حسین آبادی و نجار،. - 1386 در سال های اخیر سازمان ها ی دولتی در ایران، بنابر الزامات قانونی از قبیل ماده 138 قانون برنامه چهارم توسعه و نیز قوانین بودجه سالانه وماده 1 قانون برنامه وبودجه وبخشنامه بودجه سال 85 موظف به تهیه وتنظیم بودجه به روش بودجه ریزی عملیاتی شده اند. لیکن طی چند سال اخیر روند اجرای نظام بودجه ریزی فوق در سازمان ها با کندی مواجه می باشد.
در این تحقیق موانع عدم اجرای نظام مذکور مورد بررسی قرار می گیرد. باتوجه به مشکلات نظام بودجه ریزی فعلی درایران، ازجمله عدم شفافیت بودجه سازمان ها وپراکندگی اعتبارات آنها وبه عبارت دیگر، عدم رعایت اصل جامعیت بودجه، تخصیص اعتبارات براساس قدرت چانه زنی مدیران وعدم توجه به حجم کار وعملکرد سازمان ها درتخصیص اعتبار ازیک سو و به منظور استفاده مطلوب از منابع، صرفه جویی در هزینه ها، افزایش سرمایه گذاری ها، اخذ اطلاعات جامع حسابرسی و افزایش اثربخشی وکارایی بودجه از سوی دیگر، بهره گیری ازروش های نوین بودجه برنامه ریزی ازقبیل بودجه ریزی برمبنای عملکرد جهت رفع این مشکلات امری ضروری به نظر می رسد.
ویژگی های بودجه ریزی عملیاتی:
ویژگی کلیدی نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد جدید ، تلفیق اهداف نظام مدیریت بودجه با پاسخگویی مناسب است به بیان دیگر عملکرد خوب مورد تشویق قرار می گیرد و عملکرد نامطلوب تنبیه می شود . تحقیقات نشان می دهد که اجرای موفق این نظام نیازمند موارد زیر می باشد:
-1 شاخص های عملکرد مشخص شده و به گونه ای گزارش شود که قابلیت عملیاتی شدن آن توسط مدیران وجود داشته باشد
-2 دستگاههای اجرایی از استقلال بیشتر برخوردار باشند ، به نحوی که قادر باشند بهترین و کاراترین روش ارائه خدمات را تعیین کنند
