بخشی از مقاله
چکیده
به منظور انجام این تحقیق قسمتی از جاده شن ریزی شده سری 5 بخش 2 جنگل نکا- ظالم رود با سن 18 سال انتخاب و در 6 مقطع از جاده با شرایط مشابه از نقطه نظر توپوگرافی، شیب و جهت در دو طرف جاده قطعات نمونه 400 مترمربعی پیاده گردید. به این ترتیب که در دو طرف حاشیه جاده، در داخل عرصه در فواصل 50 متر و 100متر از هر طرف نیز قطعات مذکور برداشت شد و در مجموع 36 قطعه نمونه 20×20 متر آماربرداری شد. قطر برابر سینه تمامی درختان موجود در قطعات نمونه، ارتفاع درختان شاهد، موجودی حجمی، درصد تاج پوشش و تعداد در هکتار درختان اندازه گیری شد. نتایج نشان داد میانگین قطر برابر سینه و ارتفاع درختان توده حاشیه جاده بیشتر از توده های داخل عرصه بوده و درصد تاج پوشش درختان حاشیه جاده 10 درصد نسبت به درصد تاج پوشش درختان تودههای داخل جنگل کاهش پیدا کرده است. تودههای کنار جاده نسبت به توده های داخل جنگل 8/7 درصد افزایش موجودی حجمی داشته است و به طور میانگین 1/4 درصد تعداد در هکتار درختان توده های حاشیه نسبت به توده های داخل جنگل بیشتر بوده است. این تحقیق مشخص کرد که افزایش رویش درختان حاشیه جاده میتواند کاهش رویش جنگل به واسطه جادهسازی را جبران نماید. با طراحی مهندسی جادههای جنگلی میتوان خسارتهای احتمالی را کاهش داد و میتوان گونههای سریع الرشد را در حاشیه جادههای جنگلی به منظور جبران کاهش رویش تودههای جنگلی به واسطه جاده سازی کاشت.
کلمات کلیدی: رویش، قطعه نمونه، مشخصه های کمی جنگل، توده های حاشیه جاده و داخل جنگل، جنگل نکا- ظالمرود
مقدمه
جادههای جنگلی دروازههای ورود به جنگل به منظور هرگونه اقدامی میباشند و بدون وجود آنها، جنگلداری و مدیریت جنگل غیرقابلتصوراست (لطفعلیان و پارساخو .(1391 جاده ها باعث ارتباط عرصه جنگلی با جاده های عمومی می شود. جاده ها دسترسی جنگل را برای فعالیت هایی از قبیل مدیریت، بهره برداری، کنترل آتش، تفریح و تفرج فراهم می کند (آیین نامه مدیریت
1
کیفیت آب.( 2007 1 توسعهی پایدار و اجرای بهینهی طرحهای جنگلداری مستلزم ایجاد شبکههایی از جادههای اصلی و فرعی هست. از طرفی احداث جاده در یک منطقهی جنگلی در واقع یک دخالت عمده در طبیعت دستنخورده و ناشناختهی جنگل بوده
æ منجر به برهم زدن تعادل طبیعی میشود (سیبی و همکاران .(1390 شبکه جاده های جنگلی باعث چند تکه شدن عرصه می شوند (فورمن و الکساندر 1998؛ دلگادو و همکاران .(2007 هم چنین جاده ها و اثرات ناشی از تردد و ایجاد آلاینده ها، ضمن چند تکه شدن جمعیت های گیاهی و حیوانی، موجب مرگ و میر حیوانات و تغییر در الگوهای رفتاری آن ها می شود (کافین .(2007 در سال های اخیر، تمایل به بررسی اثرات اکولوژیکی جاده ها بر روی اکوسیستم و مناظر طبیعی افزایش یافته است. تمایل در مطالعه اثرات اکولوژیکی جاده ها باعث ایجاد جنبش در کارشناسان محیط زیست و بوم شناسان مناظر طبیعی شده است (کافین .(2007 به حداقل رسیدن اثرهای مضر جاده برای دستیابی به اکوسیستم پایدار در جنگل های مدیریت شده امری ضروری است (نجیشی و همکاران .(2006 ساخت جاده باعث اثرات قابل توجه بر روی اکوسیستم جنگل می شود (مارتینز- زاوالا و همکاران .(2008 ایجاد اثرات جاده به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شوند (ریدناس .(1995 اثرات مستقیم نظیر از بین رفتن فون که همراه با ساخت جاده اتفاق می افتد و قابل دیدن است در مقابل اثرات غیرمستقیم که شامل تغییر در ساختار جوامع و فرآیندهای اکولوژیکی است به سادگی قابل لمس و درک نمی باشد (ریاحی فر .(1389 اثرات کناره جاده به طور متغیر تا چندین متر در مناظر طبیعی مجاور ادامه پیدا می کند و شدت اثر اکولوژیکی جاده بر روی مناطق همجوار فاقد جاده پدیده ای است که وابسته به مکان
æ زمان است (کافین 2007؛ دلگادو و همکاران .(2007
میرزایی (1383) در تحقیقی تاثیر جاده جنگلی بر رویش درختان حاشیه ای و تاثیر آن بر رویش دوایر سالانه درختان راش بالا و پایین جاده در شصت کلاته گرگان را بررسی کرد. میانگین رویش سطح مقطع پنج سال قبل و بعد احداث و پنج سال دوم بعد از احداث جاده را به دست آورد. در نهایت به این نتیجه رسید که رویش سطح مقطع درختان بعد از احداث جاده بسیار بیشتر از قبل احداث جاده بوده است. شاهنظری (1385) در بررسی اثر جاده های جنگلی روی رویش درختان و مقایسه آن با توده مجاور در جنگل سری چهار شیشله استان گیلان نشان داد مجموع افزایش رویش بالا و پایین جاده نسبت به میانگین داخل عرصه 23/4 درصد به دست آمد. پارساخو و همکاران (1387) متوسط موجودی حجمی توده های حاشیه جاده های جنگلی و آسفالته و خاکی را در سه رویشگاه نکا، دارابکلا و امره تعیین کردند. نتایج این بررسی نشان داد که موجودی در هکتار حاشیه جاده های جنگلی نکا و امره به ترتیب در سطوح احتمال 0/1 و 1 درصد بیشتر از توده های مجاور بود اما در رویشگاه دارابکلا اختلاف موجودی توده حاشیه جنگل و توده موجود معنی دار نبوده و در توده جنگلی حاشیه جاده آسفالته نکا در سطح احتمال 5 درصد بیشتر از موجودی حجمی توده های حاشیه خاکی امره و دارابکلا بود. سلیمانی و افروز (1392) در تحقیقی به تاثیر جاده ها آسفالته و خاکی بر حجم توده های درختی حاشیه و مجاور در جنگل های سیاهکل گیلان پرداختند. نتایج نشان داد که موجودی در هکتار حاشیه جاده های جنگلی خاکی با توده مجاور همان جاده تفاوت معنی دار نداشته و موجودی در هکتار حاشیه جاده جنگلی آسفالت در سطح
1 - BMP (Best Management Practices for Water Quality Field Manual)
2
احتمال 5 درصد کمتر از توده مجاور بود. ناگایک (2003) برای ارزیابی اثرات لبه جاده در جنگل های سوزنی برگ ام تی فوجی ژاپن، مشخصات ساختار توده را با قطعات نمونه ای از لبه جاده ای که 30 سال از ساخت آن گذشته بود به سمت داخل جنگل تعیین کرد. تراکم نهال ها و سطح مقطع درختان سرپا در پلات های نزدیک جاده بیشتر بود. بویرینگ (2006) به بررسی کاج حاشیه جاده در کانادا پرداخت. نتایج نشان داد که میزان رویش گونه Pinus Contorta در حاشیه جاده، 32/1 درصد بیشتر از توده مجاور بود. آوان و همکاران (2010) اثر و محدوده جاده جنگلی را بر تنوع گیاهان زیر آشکوب توده های جوان و بالغ بلوط در 20 رویشگاه جنگل های پایین بند فرانسه مطالعه کردند. ترکیب گیاهان به طور معنی داری در لبه و داخل جنگل متفاوت بود و مشخص شد که جاده ها بر میزان نور و شرایط خاکی جنگل لبه جاده موثرند. با توجه به اهمیت اثر احداث جاده بر اکوسیستم جنگل، این تحقیق با هدف بررسی میزان تغییرات کمی درختان توده جنگل در ارتباط با جاده های جنگلی انجام شد. تا در نهایت میزان اثر جاده بر درختان توده جنگل تعیین و راه کارهای مناسب جهت کاهش اثرات احتمالی زیست محیطی جاده ها ارائه شود.
