بخشی از مقاله
چکیده
جاده های جنگلی به عنوان مهمترین زیرساخت الزم جهت مدیریت طرح های جنگلداری میباشد. از طرف دیگر جادهسازی بزرگترین مداخله را در پویایی و حیات طبیعی جنگل به وجود میآورد. یکی از این مداخالت حذف پوشش سطحی و پوشش گیاهی در ترانشه های خاکبرداری و خاکریزی میباشد که سبب ایجاد رواناب و به دنبال آن فرسایش میشود. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر مازاد مقطوعات بر روی دیواره های خاکریزی و خاکبرداری جاده های جنگلی در میزان تولید رواناب با چهار تیمار پوشش 0، 30، 60 و 90 درصد با ابعاد 1 در 2 متر و با شیب ثابت 30 درصد و با 3 تکرار برای هر تیمار انجام گرفت.
نتایج بیانگر این بود که بیشترین میزان رواناب با شدت بارش20 و 80 میلیمتر در ساعت به ترتیب برابر با 450 و 1542میلی لیتر در تیمار پوشش صفر درصد و کمترین میزان تولید رواناب به ترتیب برابر با 98 و 120 میلی لیتر مربوط به تیمار پوشش 90 درصد مازاد مقطوعات میباشد. نتایج آزمون آنالیز واریانس یک طرفه در این تحقیق نشان داد که در میزان رواناب تولید شده بین پوشش های 0، 30، 60 و 90 درصد مازاد مقطوعات اختالف معنیداری وجود دارد. به طوریکه میزان تولید رواناب بین پوشش صفر درصد و پوششهای %30 ، %60 و %90 در سطح احتمال %95 به صورت معنیداری کاهش مییابد.
مقدمه
جاده های جنگلی به عنوان مهمترین زیرساخت الزم جهت مدیریت طرح های جنگلداری میباشد. جاده های جنگلی جهت انجام عملیات بهره برداری، حمل و نقل، حفاظت و اکوتوریسم مورد استفاده قرار میگیرند.از طرف دیگر جاده سازی فعالیتی است که بزرگترین مداخله را در پویایی و حیات طبیعی جنگل به وجود میآورد و با تغییر در شکل طبیعی دامنه ها، قطع جریان سطحی و زیرزمینی و کاهش پوشش گیاهی باعث ایجاد رواناب و تشدید فرسایش و هدر رفت خاک میشود
حذف و کاهش مواد مناسب از روی دیواره ها در اثر خاکبرداری و خاکریزی باعث میشود، رشد و زادآوری پوشش گیاهی به سختی صورت گیرد و برای چند سال این دیواره ها بدون پوشش باقی می مانند
امروزه از پوشش های مختلف طبیعی و غیر طبیعی بر روی دیوارههای جادههای جنگلی استفاده میشود، که مواردی از این پوشش ها شامل ژئوتکستالهای طبیعی و موانعی از جنس پالستیک و برخی دیگر مانند استفاده از ضایعات کشاورزی و همچنین استفاده از مازاد مقطوعات و الشبرگ موجود در منطقه مورد بهرهبرداری می باشد
استفاده از این پوشش ها بر روی دیواره ها به علت ایجاد یک الیه محافظ بر روی خاک از برخورد مستقیم قطرات باران بر روی آن جلوگیری می نماید و با این کار از فرسایش پاشمانی جلوگیری می کند
بر همین اساس از پوشش های مختلف آلی و طبیعی برای حفاظت خاک در برابر فرسایش مورد استفاده قرار میگیرد که از جمله می توان به بقایای محصوالت کشاورزی، الشبرگ، خرده چوب، پوست درختان، شن و سنگ ریزه اشاره کرد
اثر پوشش مالچ با تیمارهار صفر، 15، 30، 50، 70، و 90 درصد را در فرسایش ببین شیاری بوسیله شبیه سازی باران مورد بررسی قرارداد، نتایج ایشان نشان داد که مالچ 90 درصدی بیشترین تاثیر را در کاهش رواناب و تولید رسوب دارد. در تحقیقی دیگر Ruy و همکاران - 2006 - تاثیر مالچ ذرت بر میزان رواناب در مکزیک را مطالعه کردند، آنها دریافتند که با افزایش مقادیر مالچ، میزان کاهش رواناب بیش بوده است.
همچنین li و همکاران - 2011 - نیز اثر مالچ چمن باهیا - Paspalum notatum - Flüggé بر رواناب و هدر رفت خاک را در جنوب شرق چین مطالعه کردند، آنها دریافتند که مالچ چمن باعث کاهش معنیدار رواناب و
هدر رفت خاک میشود. این تحقیق با هدف تاثیر مالچ حاصل از مازاد مقطوعات درختان پهن برگ در کاهش میزان رواناب تولید شده از دیواره های جاده های جنگلی در جنگلهای شنرود سیاهکل در استان گیالن انجام گرفت.
مواد و روشها
پژوهش حاضر در سری چهار شیرقالیع واقع در حوزه آبخیر 24 در شرق استان گیالن و در شهرستان سیاهکل صورت گرفته است. جنگلهای این سری بر اساس سیستم مختصات utm در طول جغرافیایی - طول شرقی - 390234 تا 399086 و عرض جغرافیایی - عرض شمالی - 4093257 تا 4100921 واقع است.
تیپ جنگلی منطقه بهطور کلی در سطح سری تیپ عمده راش ممرز و بعضاً راش خالص بوده و گونه های همراه نظیر توسکا و افرا و نمدار و بارانک و ملج میباشد. از نظر زمین شناسی عمدتا از رسوبات دوران دوم دوره های ژوراسیک، کرتاسه تشکیل شده است. خاک جنگل عمدتا شامل تکامل نیافته رانکر، قهوه ای جنگلی با PH اسیدی، رانزین دکربناته و قهوه ای شسته شده جنگلی و بافت خاک غالبا سنگین - لومی رسی - میباشد.
روش تحقیق
در این تحقیق، مکانهای دارای ویژگی های یکسان توپوگرافی، شیب و خاک شناسی، با نمونه برداری از خاک و بازدید های صحرایی مشخص گردیدند. با توجه به انتخاب محلهای یکسان، فقط پوشش مالچ مازاد مقطوعات به عنوان متغیر اصلی مورد بررسی قرار گرفت، به این ترتیب که چهار تیمار پوشش شامل پوشش های %0، %30، %60 و %90 با استفاده از مازاد مقطوعات ایجاد گردید - شکل1الف - . پالت های جمع آوری رواناب با استفاده از دیواره هایی که عایق رطوبت می باشند به ابعاد 1 در 2 متر با شیب متوسط 30 درصد ایجاد شد.
محور طولی پالت ها در جهت شیب ترانشه ها و محور عرضی پالت ها در جهت عمود بر شیب ترانشه نصب و جاگذاری شد و در پایین پالت ها یک قطعه ناودانی شکل به عنوان قطعه هدایت گر نصب شد تا رواناب جمعآوری شده را به مخزن 20 لیتری جمع آوری رواناب هدایت کند - شکل1 ب - .سپس بعد از هر بارندگی رواناب جمع شده داخل مخرن در هر پالت اندازه گیری شدند اندازه گیری ها پس از هر بارندگی انجام گرفته و رواناب جمع شده در داخل مخزن پالتها به وسیله استوانه مدرج اندازهگیری و ثبت شدند.
شکل .1 الف - پالتهای با پوشش ; %90 - %60- %30 - %0 ب - نحوه جاگذاری پالتها و مخزن جمع آوری رواناب و رسوبات
نتایج و بحث
بررسی نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین میزان رواناب با شدت بارش20 و 80 میلیمتر در ساعت به ترتیب برابر با 820 و 1542میلی لیتر در واحد سطح پالت 2 متر مربعی در تیمار پوشش صفر درصد و کمترین میزان تولید رواناب به ترتیب برابر با 98 و 120 میلی لیتر در واحد سطح پالت 2 متر مربعی مربوط به تیمار پوشش 90 درصد مازاد مقطوعات میباشد، که نسبت به تیمارهای فاقد پوشش - پوشش صفر درصد - اختالف معنی داری دارد
جدول:1 جدول توصیفی داده های رواناب تولید شده در پالتهای پوشش0، 30، 60 و 90 درصد
